બધા મળીને માત્ર એક જ અસરકારક રસી કેમ  નથી બનાવતા?

વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશનની  લેટેસ્ટ જાણકારી મુજબ  વિશ્વભરમાં નોવેલ કોરોના વાયરસની ઓછામાં ઓછી 165 રસી વિકસિત કરવામાં આવી હતી. આનાથી વધુ રસીઓ પણ હોય શકે પણ તેના નામ હજુ WHO પાસે નથી.  આ રસીઓમાઠી ઓછામાં ઓછી રસીઓએ ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સના  તબક્કામાં પ્રવેશ કર્યો છે. તેમાંથી કેટલીક હ્યુમન ટ્રાયલના  અંતિમ તબક્કામાં છે. થોડી રસીઓ સંભવત ફક્ત થોડા મહિનાની અંતરે (એક રશિયન રસી અઠવાડિયામાં તૈયાર થવાનું વચન આપે છે), જ્યારે બીજી  રસીઓ પ્રાણીઓ પર ટ્રાયલ કરી રહી છે જેને  તૈયાર થવામાં એક બે વર્ષ થઈ શકે છે.

પરંતુ અહી પ્રશ્ન એ થાય કે  શા માટે આટલી બધી  રસીઓ વિકસાવવામાં આવી રહી છે?  શું આપણને આટલી બધી  કોરોના વેક્સિનની   જરૂર છે?  એક વેક્સિન પૂરી નહીં થાય? શું દરેકને ફક્ત  એક વેક્સિન પણ  અસરકારક વેક્સિન ઉત્પન્ન કરવા માટે સહયોગ ન કરવો જોઈએ અને તે બધાને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે આપણાં પ્રયત્નોને કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ? જાણીએ આ પ્રશ્નોનાં કેટલાક સંભવિત જવાબો

• વેક્સિન નિષ્ફળ જાય છે તેમજ  રસી બનાવવામાં સફળતાનો દર ખૂબ જ ઓછો છે

વર્તમાન મહામારીના સંદર્ભમાં એ સ્પષ્ટ ન થઈ શકે  જ્યારે ઘણી કંપનીઓ અને સંશોધન પ્રયોગશાળાઓ રસી પેદા કરવા માટે દોડી રહી છે.  પરંતુ રસી બનાવવી એક અતિ જટિલ, સમય માંગી લેતી, સાધન-સઘન પ્રક્રિયા છે. આ ઉપરાંત, તે ખૂબ જ જોખમવાળી પ્રક્રિયા પણ છે. સફળતાની સંભાવના ખૂબ ઓછી છે.

સંશોધન પ્રયોગશાળાઓમાં સંભવિત રસી તરીકે ગણવામાં આવતી 100માંથી ભાગ્યે જ 20 પ્રિ-ક્લિનિકલના  તબક્કામાં આવે છે. આનો અર્થ એ કે લગભગ ઝીરો ટકા રસીને પણ પ્રાણીઓ પર અજમાવવી એ યોગ્ય માનવામાં આવતું નથી. તો પછી  માનવીય પરીક્ષણો માટે મૂળ લોટમાંથી પાંચ કરતા વધારે માન્ય નથી અને આમાંથી એક અથવા બે કરતાં વધુ રસીને  જાહેર ઉપયોગ માટે મંજૂરી મળવાની તક નહિવત છે.

વર્તમાન સમયની વાત કરીએ તો ડબ્લ્યુએચઓ સર્વેમાં લિસ્ટ થયેલી 165 રસીમાથી  ઓછામાં ઓછી પ્રિ-ક્લિનિકલ ટ્રાયલ તબક્કામાં પહોંચી છે અને તેમાંથી ઓછામાં ઓછી 23 માનવીય પરીક્ષણમાં છે. આ બધી  સફળ થશે નહીં. ભૂતકાળના રેકોર્ડને ધ્યાનમાં રાખવામા આવે તો  પ્રિ-ક્લિનિકલ ટ્રાયલમાં ફક્ત એક ચતુર્થાંશ રસીને જ  માનવ પરીક્ષણમાં લેવામાં આવશે જ્યારે બીજી કચરાનો ભાગ બનશે.

જો કે આપણે બધાને એમ કહેવામા આવી રહ્યું છે કે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટી દ્વારા વિકસિત કરવામાં આવેલી કેટલીક રસી માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ થશે. આ વાત થોડા  મહિના પહેલાની હતી જ્યારે આજે  વાસ્તવિકતા એકદમ અલગ છે. અગાઉના તબક્કાઓનાં સારા પરિણામો સાથે કેટલીક રસીઓ  માનવ અજમાયશના અંતિમ તબક્કામાં છે પણ તે  સફળ થવાની બાહેંધરી નથી. હકીકતમાં ત્રીજા  તબક્કોના પરીક્ષણોમાં જેમાં રસી વાસ્તવિક જીવનની પરિસ્થિતિઓમાં (પ્રયોગશાળાની સ્થિતિની બહાર) માનવ શરીરમાં ચેપ અટકાવવાની ક્ષમતા માટે પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે, તે ટ્રાયલનો સૌથી મુશ્કેલ ભાગ છે. જો તેઓ રોગને અસરકારક રીતે રોકવામાં નિષ્ફળ જાય તો તે રસી પણ ગુમાવી પડે છે.

• વિશ્વને બહુવિધ કોરોના વેક્સિનની જરૂર છે

પ્રવર્તમાન પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લેતા કે જેમાં બધા લોકો  શક્ય બને  તેટલી ઝડપથી રસી  હાથમાં લાવવા માંગે છે ત્યારે એક રસી તાત્કાલિક વૈશ્વિક માંગને પૂરી કરે તેવી શક્યતા નથી. એવા સંકેતો પહેલેથી જ મળી રહ્યા છે કે કેટલાક દેશો નવી રસીનો મોટો ભાગ લઈ શકે છે જ્યારે અન્ય લોકો તે પછીની તારીખે ઉપલબ્ધ થાય તેની રાહ જોવાની બાકી છે. ઉદાહરણ તરીકે, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઘણા  અગ્રણી દાવેદારો સાથે અબજ ડોલરના કરાર કરી ચૂક્યું છે, અગાઉથી સો કરોડો ડોઝ બુક કારવ્યા છે. ત્યારે એવી પણ સંભાવના છે કે અન્ય દેશો જે ગરીબ છે તે રસીઓના પ્રવેશથી વંચિત રહી શકે છે.

તેથી જ ઘણા દેશોએ રસી વિકસાવવા માટે તેમની પોતાની પહેલ શરૂ કરી છે. ઇજિપ્ત, થાઇલેન્ડ, નાઇજીરીયા, આર્જેન્ટિના જેવા દેશો રસી સંશોધન માટે બરાબર જાણીતા નથી પણ આ બધા દેશ અત્યારે રેસમાં છે. ભલે આ દેશ થોડા મોડા પડે પણ  જો સફળ થાય તો તેઓ આ રસીઓના ઉત્પાદન અને સપ્લાય પર નિયંત્રણ રાખી શકે છે.

એક કરતાં વધારે  રસીઓની આવશ્યકતા માટે અન્ય કારણ પણ  છે. સીરમ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના આદર પૂનાવાલા મુજબ  કોઈ બાંયધરી નથી કે પ્રથમ રસી સૌથી અસરકારક રહેશે. આ રસીઓ ઉતાવળમાં વિકસિત કરવામાં આવી રહી છે, અને ત્યાં દરેક સંભાવના છે કે જે પછીથી આવે છે તે અગાઉના લોકોના અનુભવોથી શીખી શકે છે, અને વધુ અસરકારક બનવા માટે ફેરફારો કરે છે. આ ઉપરાંત  રસીઓની વૈશ્વિક માંગ એવી હશે કે તે બહુવિધ રસીના ઉત્પાદન ખર્ચને સરળતાથી શોષી શકશે.

• નવી તકનીકોનો પ્રયાસ કરવામાં આવી રહ્યો છે

રસી ઉત્પન્ન કરવા માટે સમય સામે લડવું પડી રહ્યું છે ત્યારે વિશ્વભરના સંશોધન જૂથો રસી વિકાસમાં અનેક કટીંગ ટેકનોલોજીઓનું પરીક્ષણ કરી રહ્યા છે. જેમાંથી કેટલાક અંતિમ ઉત્પાદન પહોંચાડવામાં ક્યારેય સફળ થયા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, રસી પેદા કરવા માટે ડીએનએ અથવા આરએનએ આધારિત અભિગમ આજ સુધી સફળ થયો નથી. પરંતુ આ અભિગમોનો કોરોનાવાયરસ રસી વિકસાવવા માટે પ્રયાસ કરવામાં આવી રહ્યો છે કારણ કે તે સંભવિત રૂપે ઝડપી અને બનાવવા માટે સરળ છે.

આ પ્રકારના અભિગમોમાં રોગપ્રતિકારક પ્રતિભાવને ઉત્તેજીત કરવા માટે વાયરસની આનુવંશિક સામગ્રી (ડીએનએ અથવા આરએનએ) માનવ શરીરમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે. ભૂતકાળમાં સફળ થયેલી અન્ય પરંપરાગત અભિગમોમાં વૈજ્ઞાનિકો રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયાને ઉત્તેજીત કરવા માટે નબળા જીવંત વાયરસ અથવા મૃત વાયરસ અથવા માનવ શરીરમાં વાયરસનો મુખ્ય પ્રોટીન લગાવે છે. રસી બનાવવા માટે આ પ્રમાણમાં નવી તકનીકીઓનો સંખ્યામાં વધારો થયો છે.

• ફંડની ઉપલબ્ધતા

રસીના નિર્માણમાં  ફંડ ખૂબ જ નિર્ણાયક છે. રસીનો  વિકાસ એ ખૂબ જ ખર્ચાળ હોય છે જેમાં લાખો રૂપિયાની જરૂર પડે છે. સામાન્ય સમયમાં, ફક્ત મોટા ખિસ્સા અને જોખમની સહન કરી શકે એવા મોટા ફાર્માસ્યુટિકલ જાયન્ટ્સ અથવા મોટા સંશોધન અનુદાનવાળી સંસ્થાઓ રસી વિકાસમાં પ્રવેશ કરે છે.

જોકે, વર્તમાન રોગચાળામાં પરિસ્થિતિ નાટકીય રીતે જુદી છે. સરકારોથી લઈને દાતા એજન્સીઓથી લઈને બહુરાષ્ટ્રીય નિગમો સુધીની આંતરરાષ્ટ્રીય આરોગ્ય સંસ્થાઓ આ બધા કોરોનાવાયરસની રસી માટે તેમના પર્સના દ્વાર ખોલ્યા છે. પ્રયોગશાળાઓમાં વચન બતાવનારા દરેક રસીનું સમર્થન કરવામાં આવી રહ્યું છે. ઘણી કંપનીઓ અને સંસ્થાઓ ખરેખર અનેક રસીનો વિકાસ કરી રહી છે.

રસી બનાવવી તે એક મોટા  જોખમની રમત છે પરંતુ જેઓ સફળ થાય છે તે માટે તે ખૂબ જ લાભદાયી હોઈ શકે છે. ઘણી સંશોધન સંસ્થાઓ તો શીખવાના અનુભવ માટે પણ આ પ્રયાસ  કરી રહી છે.