- મોબાઈલની માયાઝાળ
- મોબાઈલની હકારાત્મક અને નકારાત્મક અસરો વિશે મનોવિજ્ઞાન ભવનની વિધાર્થિનીઓએ ગામડા અને શહેરના 2700 બાળકો પર સર્વે કર્યો જેમાં ચોંકાવનારા ખુલાસાઓ સામે આવ્યા
બાળકો અને કિશોરોમાં મોબાઈલ ફોનનું વ્યસન તેમને માનસિક રોગી બનવાનું કારણ બની શકે છે. આવી સ્થિતિમાં માતા-પિતાએ ખૂબ કાળજી રાખવાની જરૂર છે. મોબાઈલ ફોન પર ઘણી બધી ગેમ રમવી, આખો દિવસ વિડીયો જોવો અથવા કોઈપણ સ્વરૂપે તેનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરવો તેમના સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત હાનિકારક છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશને બાળકો અને કિશોરોના સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યે જાગૃત રહેવા લોકોને અપીલ કરી છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશને બાળકોમાં ઓનલાઈન ગેમ રમવાના વ્યસનને ઓનલાઈન ગેમિંગ ડિસઓર્ડર નામ આપ્યું છે. જેના કારણે બાળકોની રોજીંદી પ્રવૃત્તિઓ પર વિપરીત અસર પડી રહી છે. મોબાઈલના વધુ પડતા વ્યસનને કારણે બાળકો નોમોફોબિયાનો શિકાર બની શકે છે. નોમોફોબિયા એટલે કે નો મોબાઈલ ફોન ફોબિયા આવી જ એક માનસિક સ્થિતિ છે. જેમાં મોબાઈલ ફોન કનેકટીવીટીથી અલગ થવાનો ભય રહે છે. મોબાઈલ ફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરતા બાળકો કે કિશોરોને મોબાઈલ વગર એક ક્ષણ પણ એકલા ન રહેવાની, મોબાઈલની બેટરી ખતમ થવા પર અસ્વસ્થતા અનુભવવી અને મોબાઈલ ખોવાઈ જવાનો ડર જેવી સમસ્યાઓ હોય છે. આવા ભયને નોમોફોબિયા કહેવામાં આવે છે. મોબાઈલ ફોનની બાળકો અને યુવાનોના માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર અસર ચિંતા અને સંશોધનનો વિષય છે. જ્યારે મોબાઈલ ફોન ઘણા લાભો પૂરા પાડે છે, ત્યારે તે માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર ઓછી હકારાત્મક અને વધુ નકારાત્મક બંને પ્રકારની અસરો પણ કરી શકે છે. એ નોંધવું અગત્યનું છે કે અસરો વ્યક્તિગત પરિબળોને આધારે બદલાઈ શકે છે, જેમ કે ઉંમર, ઉપયોગની સામગ્રી વગેરે. અહીં મોબાઈલનની કેટલીક અસરો વિશેનો સર્વે મનોવિજ્ઞાન ભવનના અધ્યક્ષ ડો. યોગેશ જોગસણ અને અધ્યાપક ડો. ધારા આર. દોશીના માર્ગદર્શનમાં પીએચડી ના વિદ્યાર્થીઓ હર્ષા ગોંડલીયા અને વરુ જીજ્ઞાએ ગીરસોમનાથ અને પોરબંદર જીલ્લાના ગામડાઓના ( અમર, અમીપુર, બલોચ, બાવરાવદર, ભોગસર,બિલડી, ચૌટા, છત્રાવા, દાદુકા, ધરસન, ગઢવાણા, ગોકરણ, હમદ્પરા, ઈશ્વરિયા, જમરા, કટવાણા, ખાગેશ્રી,કોટડા, કુતિયાણા, માંડવા, માલ, મહિયારી, પસવારી, ટેરી, થેપડા, બગવદર, છાયા,માળીયા, ઇન્દ્રોઈ, આજોઠા, બીજ, પ્રાચી, કુકરાસ, રામપરા, સવાની, ઉમરેઠી, મોરાજ, વિરોદર, કાજલી, ઉંબા, મીતીરાજ, ડારી, ગુંદરણ, ગાભા, સોનારીયા) 2700 બાળકો ( 2 વર્ષથી 10 વર્ષ સુધીના ) પર નિરીક્ષણ અને મુલાકાત દ્વારા સર્વ કરેલ છે.
સર્વેના તારણો
- 1) 76% ગામડાના બાળકો મોબાઈલમાં ગેમ રમે છે.
- 2) 63% બાળકો મોબાઈલ ન આપે તો રડવા લાગે છે.
- 3) 81% બાળકોને જમતી વખતે મોબાઈલમાં કાર્ટુન જોવાની કે અન્ય ગેમ રમવાની આદત છે.
- 4) 85% બાળકો મોબાઈલ ગેમને કારણે શારીરિક રમતો રમતા નથી. 5) 54% બાળકો મોબાઈલમાં વ્યસ્ત હોય ત્યારે માતા-પિતા સાથે વાત કરતા નથી.
- 6) પરંપરાગત બાળ રમતો 76% બાળકો જાણતા નથી.
- 7) આઉટડોર રમતો 54% બાળકો રમતા નથી.
- 8) તમે મોબાઈલ ગમે કે મમ્મી ? પ્રશ્નના જવાબમાં 66.15% બાળકોએ મોબાઇલ ગમે એવો જવાબ આપેલા.
- 9) તારી સાથે કોણ હોય તો તને ગમે? એ સવાલના જવાબમાં 50.40 % બાળકોએ મોબાઈલ હોય તો ગમે એવો ઉત્તર આપેલ.
- 10) બહાર ફરવા જવું ગમે કે મોબાઈલ ? આ પ્રશ્નના જવાબમાં 60% બાળકોએ મોબાઈલ ગમે એવું જણાવેલ.
- 11) 45% બાળકો મોબાઈલને કારણો ઊંઘની સમસ્યા અનુભવતા હોય એવું લાગે છે.
-:: મોબાઈલને કારણ થતી માનસિક સમસ્યાઓ ::-
- 1)સ્ક્રીન વ્યસન: સોશિયલ મીડિયા અને ગેમિંગ એપ્લિકેશન્સ સહિત મોબાઇલ ફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ, સ્ક્રીન વ્યસન તરફ દોરી શકે છે, જે ચિંતા, ડિપ્રેશન અને ઊંઘમાં વિક્ષેપ પેદા કરીને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
- 2) સાયબર ધમકીઓ: બાળકો અને યુવાનો સાયબર ધમકીઓ માટે સંવેદનશીલ હોઈ શકે છે, જે મનોવૈજ્ઞાનિક તકલીફ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે.
- 3)શારીરિક પ્રવૃત્તિમાં ઘટાડો: મોબાઇલ ફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ બેઠાડુ જીવનશૈલી તરફ દોરી શકે છે, જે શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ અને આડકતરી રીતે માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સાથે જોડાયેલ છે.
- 4) ઊંઘમાં વિક્ષેપ: ઊંઘતા પહેલા મોબાઇલ ફોનનો ઉપયોગ ઊંઘની પેટર્નને વિક્ષેપિત કરી શકે છે, જે માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર હાનિકારક અસરો કરી શકે છે.
- 5) ગુમ થવાનો ડર: સોશિયલ મીડિયા સામાજિક ઘટનાઓ અને અનુભવો ગુમાવવાનો ડર વધારી શકે છે, જે અયોગ્યતા અને ચિંતાની લાગણીઓ તરફ દોરી જાય છે.
- 6) સરખામણી અને આત્મસન્માન: સોશિયલ મીડિયા પર અન્ય લોકોના જીવનની પસંદગીયુક્ત અને આદર્શ પ્રસ્તુતિઓનો સતત સંપર્ક નકારાત્મક આત્મ-સરખામણી અને નીચા આત્મસન્માન તરફ દોરી શકે છે, ખાસ કરીને યુવાનોમાં. સામ-સામે ક્રિયાપ્રતિક્રિયામાં ઘટાડો, ફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ સામ-સામેની સામાજિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયામાં ઘટાડો તરફ દોરી શકે છે, જે સામાજિક કુશળતા અને ભાવનાત્મક બુદ્ધિના વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
- 7) ગોપનીયતાની ચિંતાઓ: વ્યક્તિગત માહિતી શેર કરવાની અને ગોપનીયતાનું ઓનલાઈન ઉલ્લંઘન કરવાની સંભાવના તણાવ અને ચિંતા પેદા કરી શકે છે.
- 8) ઇન્ફિરીઓરિટી કોમ્પ્લેક્સ ( લઘુતાગ્રંથી) નો શિકાર બની શકે છે માનસિક સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે મોબાઈલ ફોન પર વધુ સમય વિતાવવાથી બાળકોમાં સામાજિક કૌશલ્યનો અભાવ રહે છે. જેના કારણે તેઓ સમાજ અને પરિવારના સભ્યો સાથે વાત કરતા અચકાય છે. તેઓ વર્ચ્યુઅલ દુનિયામાં જીવવાનું શરૂ કરે છે. જો તેમને ફેસબુક પર લાઈક્સ ન મળે તો તેઓ ઈન્ફિરિયોરિટી કોમ્પ્લેક્સનો શિકાર બને છે. વર્ચ્યુઅલ વિશ્વમાં દરેક વ્યક્તિ પોતાને સારી રીતે રજૂ કરે છે. તેથી, જ્યારે તેઓ સત્યથી વાકેફ થાય છે, ત્યારે તેઓને ખૂબ જ ખરાબ લાગે છે.
- 9 ) તણાવ અને ચિંતા મોબાઈલ ફોન પર વધુ સમય વિતાવવાથી બાળકોમાં તણાવ અને ચિંતા થઈ શકે છે બાળકો જેટલા વધુ મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરે છે તેટલો જ તેઓ ફોન પર સમય પસાર કરવા ઈચ્છે છે. તેમના માટે ફોન તરફ જોવું એ એક વ્યસન જેવું બની જાય છે. જો તેઓ ફોન પર જોવા ન મળે, તો તેઓ આક્રમકતા બતાવવાનું શરૂ કરે છે. જેના કારણે તેઓ તણાવ અને ચિંતાનો શિકાર બને છે. આથી બાળકો મોબાઈલના વ્યસનનો શિકાર બને તે પહેલા સાવધાન થઈ જાવ.
- 10 ) ડિપ્રેશન તે પુખ્ત હોય કે બાળક, જે કોઈ પણ મોબાઈલ ફોનનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરે છે તે ડિપ્રેશનના ઉચ્ચ સ્તરની શક્યતા વધારે છે. હકીકતમાં, મોબાઇલ અન્ય શારીરિક અને સુખી પ્રવૃત્તિઓમાં દખલ કરી શકે છે. સામાજિક કાર્યોમાં અડચણ આવી શકે છે. આ વર્તણૂકની પ્રવૃત્તિમાં ઘટાડો કરી શકે છે તે ડિપ્રેશનમાં પણ વધારો કરે છે.
- 11 ) કોઈપણ કારણ વગર ઉદાસ રહેવું મોબાઈલ બાળકોને નાખુશ કરી રહ્યો છે. તેના વધુ પડતા ઉપયોગને સમસ્યા તરીકે જોવું જોઈએ. જો બાળકોને તેમના મોબાઈલ પર જાહેરાતની સામગ્રી ન મળે તો તેઓ નાખુશ થઈ જાય છે. તેઓ કોઈપણ કારણ વગર ગુસ્સે થવા લાગે છે. બીજી બાજુ જ્યારે બાળકો તેમના મોબાઈલ ફોનના વપરાશને નિયંત્રિત કરવામાં અસમર્થ હોય છે, ત્યારે તે તેમના એકંદર સ્વાસ્થ્ય પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
- 12) વર્તન સમસ્યાઓ મોબાઈલના ઉપયોગથી મેલાટોનિન હોર્મોનનો વધુ પડતો સ્ત્રાવ થઈ શકે છે, જે મગજના વિકાસને અસર કરે છે આના કારણે વર્તણૂકીય સમસ્યાઓ થાય છે.
આ રીતે બાળકોને મોબાઈલની આદતથી છૂટકારો મેળવવો જોઈએ
- 1)મર્યાદા સેટ કરો: પ્રથમ અને સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે બાળકોના ડિજિટલ ક્ધટેન્ટ પર મર્યાદા નક્કી કરવી, બાળકોને તેમના સ્વાસ્થ્યને અસર કરતી વસ્તુઓ જોવાની મંજૂરી આપવી નહીં. આ જવાબદારી માતાપિતાની છે. બાળકોના મોબાઈલનો સમય ઓછો કરો. આ શિસ્ત તમારા બાળકમાં ફોનની લતથી છુટકારો મેળવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
- 2) યોગ્ય આહારની યોજના બનાવો: બાળકોના એકંદર આરોગ્યને સુધારવા માટે, તેમના માટે યોગ્ય આહારની યોજના બનાવો. તેમજ મોબાઈલની લતમાંથી મુક્તિ મેળવવા બાળકોને બહાર રમવા લઈ જાઓ. બાળકોને બહાર લઈ જઈને મહત્વની પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેવા પ્રેરિત કરો, જેથી તેમની સર્જનાત્મકતા વધી શકે.
- 3) તમારી જાતને પૂરતી ઊંઘ લેવા દો: મોટાભાગના બાળકોમાં એવું જોવા મળે છે કે તેઓ ઊંઘતા પહેલા લાંબા સમય સુધી ફોનનો ઉપયોગ કરે છે. આવું કરવું સ્વાસ્થ્ય માટે જોખમી બની શકે છે. તેનાથી તેમની ઊંઘ પર અસર પડી શકે છે. જો તમે તમારા બાળકને આ લતથી બચાવવા માંગતા હોવ તો રાત્રે સૂવાના ઓછામાં ઓછા 2 કલાક પહેલા ફોનને બાજુ પર રાખવો જોઈએ.
- 4) બાળકો સાથે મૈત્રીપૂર્ણ રીતે વાત કરો: બાળકોને પ્રેમ અને લાગણી આપીને મોબાઈલની લતમાંથી પણ મુક્ત કરી શકાય છે. આ માટે બાળકોના મનમાં ડોકિયું કરવાનો પ્રયાસ કરો અને તેમની સાથે ખુલીને વાત કરો. આમ કરવાથી બાળકો તેમની સમસ્યાઓ તમારી સાથે શેર કરી શકશે અને તમને પેરેનિ્ંટગમાં ઘણી મદદ મળશે. તેનાથી તેમનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય સુધરશે.
