સનાતન ધર્મમાં મહાલક્ષ્મી વ્રતનું વિશેષ મહત્વ છે. ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર મહાલક્ષ્મી વ્રતનું પાલન કરવાથી દેવી લક્ષ્મીની કૃપાથી તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે. દર વર્ષે ભાદ્રપદ શુક્લ અષ્ટમીથી મહાલક્ષ્મી વ્રત શરૂ થાય છે.
આ 16 દિવસોમાં દેવી લક્ષ્મીની પૂજા વિશેષ લાભકારી માનવામાં આવે છે. આ વર્ષે મહાલક્ષ્મી વ્રત 22 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થઈ રહ્યું છે. મહારાષ્ટ્રમાં મહાલક્ષ્મીની પૂજા ખાસ કરીને પ્રચલિત છે. આપણે ઘણીવાર લક્ષ્મી અને મહાલક્ષ્મીના બે નામ સાંભળીએ છીએ. છેવટે, શું આ બંને એક જ છે કે બંનેમાં કોઈ તફાવત કે તફાવત છે?
1. લક્ષ્મી,ભૃગુની પુત્રી:
પુરાણોમાં, એક લક્ષ્મીનો જન્મ સમુદ્ર મંથનથી થયો હતો અને બીજી એક ભૃગુની પુત્રી હતી. ભૃગુની પુત્રીને શ્રીદેવી પણ કહેવામાં આવતી હતી. તેણીના લગ્ન ભગવાન શ્રી વિષ્ણુ સાથે થયા હતા.
2. બે લક્ષ્મીઃ
દેવી લક્ષ્મીનું સ્વરૂપ બે સ્વરૂપોમાં જોવા મળે છે – 1. શ્રીરૂપ અને 2. લક્ષ્મી સ્વરૂપ. શ્રી સ્વરૂપમાં તેઓ કમળ પર બિરાજમાન છે અને લક્ષ્મી સ્વરૂપમાં તેઓ ભગવાન વિષ્ણુ સાથે છે. મહાભારતમાં લક્ષ્મીના બે પ્રકારનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, ‘વિષ્ણુપત્ની લક્ષ્મી’ અને ‘રાજ્ય લક્ષ્મી’.
3. ભૂદેવી અને શ્રીદેવી:
અન્ય માન્યતા અનુસાર, લક્ષ્મીના બે સ્વરૂપ છે – ભૂદેવી અને શ્રીદેવી. ભૂદેવી પૃથ્વીની દેવી છે અને શ્રીદેવી સ્વર્ગની દેવી છે. પ્રથમ પ્રજનન સાથે સંકળાયેલું છે, બીજું ગૌરવ અને શક્તિ સાથે. ભૂદેવી એક સરળ અને સહાયક પત્ની છે જ્યારે શ્રીદેવી ચંચળ છે. તેમને ખુશ રાખવા માટે વિષ્ણુએ હંમેશા પ્રયત્નો કરવા પડે છે.
4. લક્ષ્મી અને મહાલક્ષ્મી વચ્ચેનો તફાવત:
શાક્ત પરંપરામાં ત્રણ રહસ્યોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે – પ્રધાન, વૈકૃતિ અને મુક્તિ.
આ રહસ્યનું વર્ણન પ્રધાન રહસ્યમાં કરવામાં આવ્યું છે. આ રહસ્ય અનુસાર, વિષ્ણુ અને સરસ્વતીનો જન્મ મહાલક્ષ્મી દ્વારા થયો હતો, એટલે કે વિષ્ણુ અને સરસ્વતી બહેન અને ભાઈ છે. આ સરસ્વતીના લગ્ન બ્રહ્માજી સાથે થયા છે અને બ્રહ્માજીની પુત્રી સરસ્વતીના લગ્ન વિષ્ણુજી સાથે થયા છે. આ દર્શાવે છે કે મહાલક્ષ્મીજી વિષ્ણુની પત્ની લક્ષ્મીજીથી અલગ છે. મહાલક્ષ્મી આદિ દેવી છે.
5. સમુદ્ર મંથનની મહાલક્ષ્મીઃ
સમુદ્ર મંથનની લક્ષ્મીને ધનની દેવી માનવામાં આવે છે. તેના હાથમાં સોનાથી ભરેલો વાસણ છે. આ કલશ દ્વારા દેવી લક્ષ્મી ધનની વર્ષા કરે છે. તેમનું વાહન સફેદ હાથી માનવામાં આવે છે. વાસ્તવમાં મહાલક્ષ્મીજીને ચાર હાથ હોવાનું કહેવાય છે. તેઓ 1 ધ્યેય અને 4 સ્વભાવ (દૂરદર્શન, નિશ્ચય, સખત પરિશ્રમ અને સંગઠન શક્તિ)નું પ્રતીક છે અને મા મહાલક્ષ્મીજી તેમના ભક્તો પર તેમના હાથ વડે આશીર્વાદ વરસાવે છે. સમુદ્રમંથનથી જન્મેલી લક્ષ્મીને કમલા કહેવામાં આવે છે, જે 10 મહાવિદ્યાઓમાંની છેલ્લી મહાવિદ્યા છે.
6. વિષ્ણુપ્રિયા લક્ષ્મી:
માતા લક્ષ્મી ભૃગુ ઋષિની પુત્રી હતી. તેની માતાનું નામ ખ્યાતી હતું. મહર્ષિ ભૃગુ વિષ્ણુના સસરા અને શિવના સાળા હતા. મહર્ષિ ભૃગુને પણ સાત ઋષિઓમાં સ્થાન મળ્યું છે. રાજા દક્ષના ભાઈ ભૃગુ ઋષિ હતા. મતલબ કે તે રાજા દક્ષની ભત્રીજી હતી. માતા લક્ષ્મીના બે ભાઈઓ હતા, આપનાર અને સર્જક. ભગવાન મહાદેવની પ્રથમ પત્ની માતા સતી તેમની (લક્ષ્મીજીની) સાવકી બહેન હતી. સતી રાજા દક્ષની પુત્રી હતી.
7. ધનની દેવીઃ
દેવી લક્ષ્મીનો દેવરાજ ઈન્દ્ર અને કુબેર સાથે ગાઢ સંબંધ છે. ઈન્દ્ર દેવો અને સ્વર્ગનો રાજા છે અને કુબેર દેવતાઓના ખજાનાના રક્ષક છે. તે દેવી લક્ષ્મી છે જે ઇન્દ્ર અને કુબેરને આ પ્રકારનો મહિમા અને શાહી શક્તિ પ્રદાન કરે છે. દેવી લક્ષ્મી કમળના વનમાં રહે છે, કમળ પર બિરાજે છે અને હાથમાં કમળ ધરાવે છે.
8. આ સિવાય 8 અવતારોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છેઃ-
વૈકુંઠમાં રહેનારી મહાલક્ષ્મી. સ્વર્ગમાં રહેનાર સ્વર્ગલક્ષ્મી. ગોલોકમાં રહેનાર રાધાજી. યજ્ઞમાં રહેનાર દક્ષિણા. ગૃહલક્ષ્મી જે ઘરમાં રહે છે. સુંદરતા, જે દરેક વસ્તુમાં રહે છે. ગોલોકમાં રહેતી સુરભી , અને રાજલક્ષ્મીજી, જે પાતાળ અને ભુલોકમાં રહે છે.
9. અષ્ટલક્ષ્મી:
આદિ લક્ષ્મી, ધન લક્ષ્મી, ધન્ય લક્ષ્મી, ગજલક્ષ્મી, સંતનલક્ષ્મી, વીરલક્ષ્મી, વિજયલક્ષ્મી અથવા જયલક્ષ્મી અને વિદ્યાલક્ષ્મી. આ બધા દેવી લક્ષ્મીના વિવિધ સ્વરૂપો છે.
