સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ એટલે ગરદનના હાડકાં ઘસાઈ રહ્યાં છે. ઉંમરને કારણે મોટા ભાગે હાડકાં ઘસાતાં હોય અને એટલે જ મોટા ભાગે પચાસ વર્ષની ઉંમર પછી જ આ રોગ આવતો હોય છે. જોકે આજકાલ તો ૩૦-૩૫ વર્ષની નાની વયે પણ લોકોમાં આ રોગનાં ચિહ્નો દેખાય છે: જાણીએ આજે કયાં કારણોસર યુવાન વયે હાડકાં ઘસાવાનાં શરૂ ઈને સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ જેવા રોગો ઈ રહ્યા છે
અંધેરીમાં રહેતી ૩૨ વર્ષની એક હાઉસમેકરને છેલ્લાં ૬-૭ વર્ષ પહેલાં પીઠનો સામાન્ય દુખાવો શરૂ યો. શરૂઆતમાં દુખાવો રાત્રે જ વધુ તો અને તે ઊંઘ ખેંચી કાઢે એટલે સવારે બધું ઠીક ઈ જતું. દુખાવો ક્યારેક તો અને ક્યારેક એની મેળે જતો રહેતો એટલે એને અવગણવાનું સહજ હતું.
બે-ત્રર વર્ષ પછી તેને આ દુખાવો સતત રહેવા લાગ્યો. પરંતુ દુખાવો સહન કરવાની આદત પડી ગઈ હોવાથી જો એ અતિશય વધી જાય ત્યારે જ તેનું એ તરફ ધ્યાન જતું, બાકી તો એ ચાલ્યા કરતું. વચ્ચે-વચ્ચે ક્યારેક તે ફિઝિયોથેરપી લઈ આવતી તો ક્યારેક વચ્ચે-વચ્ચે યોગ કરે ત્યારે તેને રાહત લાગતી. હવે આ દુખાવો એટલો વધ્યો કે રાત્રે દુખાવાને કારણે તેની ઊંઘ ઊડી જતી અને પછી તે સૂઈ જ ન શકતી.
આવું સતત ૪-૫ દિવસ યું એટલે તેણે ફિઝિયોેરપી લીધી અને ડોક્ટરને પણ બતાવવા ગઈ. ડોક્ટરે તપાસીને કહ્યું, તમને સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ છે. આ રોગમાં કરોડરજ્જુનાં હાડકાં ઉંમરને કારણે ઘસાય છે એટલે આ તકલીફ ઊભી ાય છે. ૩૨ વર્ષે હાડકાં ઘસાવાં લાગ્યાં? એ કઈ રીતે શક્ય છે? ડોક્ટરે કહ્યું, શક્ય છે. આજકાલ એ સામાન્ય તું જાય છે. વૃદ્ધોમાં જોવા મળતો આ રોગ આજકાલ યુવાનોમાં સામાન્ય ઈ રહ્યો છે. આજે સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ નાની ઉંમરે વાનાં કારણોને સમજીએ.
- ઝૂકેલી ગરદન
આપના સૂવાનાં, બેસવાનાં ને ચાલવાનાં પોશ્ચર નિશ્ચિત હોય છે. કરોડરજ્જુને હંમેશાં સીધી રાખવી જરૂરી છે, કારણ કે એ આ જ પોઝિશનમાં બેસ્ટ રીતે રહી શકે છે. જે જગ્યાએી એ વળે અને વળેલી જ રહે એ જગ્યાએ એ મણકાઓ અને ગાદી પર બિનજરૂરી સ્ટ્રેસ આવે છે. જ્યારે એ વધુપડતું થાય ત્યારે તકલીફ શરૂ ઈ જતી હોય છે. આજકાલ લગભગ ૧૦માંથી ૮ લોકોને પોશ્ચર સંબંધિત તકલીફો દેખાય જ છે.
એ વિશે વાત કરતાં ડોકટર કહે છે, આજનો માણસ પોતાના દિવસનો લગભગ ૮-૧૨ કલાકનો સમય કમ્પ્યુટર અને લેપટોપ પાછળ કાઢતો હોય છે. આ સમયમાં સતત તેની ગરદન ઝૂકેલી રહે છે. ખાસ કરીને ફોન જે વધુ સમય વાપરતા હોય તેમને આ પ્રોબ્લેમ વધુ થાય છે. એક વ્યક્તિ સામાન્ય રીતે ઊભી છે તો તે સીધી ગરદન રાખીને ઊભી રહેશે. જો તે મોબાઇલમાં લાગેલી હશે તો ભલે તે ૩ કલાક પણ ઊભી રહે તેની ગરદન તો ઝૂકેલી જ રહેવાની. તમે જો ડેસ્કટોપ વાપરતા હો તો વધુ સારું, પરંતુ લેપટોપ પર ૮-૧૦ કલાક કામ કરો તો પ્રોબ્લેમ રહેવાનો, કારણ કે લેપટોપનું કીર્બોડ એની સો જોડાયેલું હોવાને કારણે એને આઇ-લેવલ પર ગોઠવવું મુશ્કેલ છે.
આમ આપણે દિવસનો કેટલો મોટો સમય આગળ ઝૂકેલી ગરદન સો વિતાવીએ છીએ તો ગરદન પર ભાર તો આવવાનો જ છે. વળી એટલો જ સમય જો આપણે પાછળની તરફ ગરદન ઝુકાવતા હોઈએ તો વાંધો ન આવે, પરંતુ એવું તું ની. આ સિવાય આપણે ટટ્ટાર બેસતા ની. સૂવામાં જો તકિયો વધુ જાડો કે વધુ પાતળો હોય તો પણ આ તકલીફ ઈ શકે છે.
- બેઠાડુ જીવન અને શરીરનો બાંધો
પોશ્ચર ઘણા લોકોનાં ખરાબ હોય છે, પરંતુ બધા લોકોને યુવાન વયે સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ ની થઈ જતો; એવું કેમ? કેમ અમુક લોકોને જ આવું થાય છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ આપતાં ડોકટર કહે છે, અમુક લોકોના શરીરનો બાંધો નબળો હોય છે. તેમનાં સ્નાયુઓ અને હાડકાં બીજા લોકોના પ્રમાણમાં નબળાં જ હોય છે. એનું મુખ્ય કારણ એ પણ હોઈ શકે કે પ્રમુખ તેમનો બાંધો જ નબળો છે અને નાનપણી તેમણે સશક્ત બનવા માટે કંઈ કર્યું ની. સ્પોટ્ર્સ, કસરત અને ખંતીલું જીવન તમારાં હાડકાં, સ્નાયુઓ અને સાંધાઓને મજબૂત બનાવે છે.
એટલે જરૂરી છે કે બાળકોને પહેલેી એની આદત પડે. વળી નાનપણમાં કરી લીધું અને પછી હવે યુવાનીમાં એની જરૂર ની એવું માનનારા લોકો પણ ભૂલ કરે છે. જે લોકો પોતાના સ્નાયુઓને સશક્ત રાખવા માગતા હોય તેમણે બેઠાડુ જીવનનો ત્યાગ કરવો જ પડે. જો તમારા કામનો પ્રકાર બેઠાડુ હોય તો પણ દરરોજ એક કલાક તમારે તમારા શરીરને આપવો અનિવાર્ય છે. જો ડોક અને પીઠના સ્નાયુઓ નબળા હોય તો નાની ઉંમરમાં આ રોગ આવવાની પૂરી શક્યતા છે.
- સ્ટ્રેસ
આપણે કોઈ પણ જાતનું જે માનસિક કે શારીરિક સ્ટ્રેસ લઈએ છીએ એનો ભાર હંમેશાં આપણા ખભા પર જ આવે છે. ખાસ કરીને માનસિક સ્ટ્રેસનો ભાર. નાનપણી જ જે બાળકોએ વધુ સ્ટ્રેસફુલ લાઇફ જોઈ હોય એ બાળકોનાં પોશ્ચર જોઈને સમજી શકાય છે કે તેમને કેટલું માનસિક સ્ટ્રેસ છે.
આ વાતને એક ઉદાહરણ સો સમજાવતાં ડોકટર કહે છે, જ્યારે ક્રિકેટ મેચમાં ટોસ ઉછાળે ત્યારે બન્ને કેપ્ટનનાં પોશ્ચર જોઈને સમજી શકાય છે કે કયો કેપ્ટન ટોસ જીતી ગયો અને કોણ હારી ગયો. જે કેપ્ટન ટોસ હારી જાય કે તરત જ દેખાઈ શકે છે કે તેના ખભા ઝૂકી ગયા છે. આમ જે વ્યક્તિ સતત સ્ટ્રેસમાં રહેતી હોય તેના સર્વાઇકલ એટલે કે ગળું, પીઠ અને ખભાના સ્નાયુઓ પર લોડ આવવાનો જ છે અને એ લોડ સતત રહે ત્યારે એ પ્રોબ્લેમ કરવાનો જ છે. આજકાલ સ્ટ્રેસનું પ્રમાણ પહેલાં કરતાં ઘણું વધી ગયું છે એ પણ એક મહત્વનું કારણ છે કે નાની ઉંમરે લોકોને સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ થાય છે.
- ટ્રાવેલિંગ
પહેલાંના લોકો કરતાં આજે લોકો વધુ ટ્રાવેલિંગ કરે છે. જરૂરી ની કે દરેક વ્યક્તિનું ટ્રાન્સપોર્ટ ખૂબ સારી ક્વોલિટીનું હોય. વળી રોડની કન્ડિશન હંમેશાં સારી જ મળે એ તો શક્ય જ ની હોતું. આ બાબતે વાત કરતાં ડોકટર કહે છે, ટ્રાવેલિંગમાં ખાસ કરીને ટૂ-વ્હીલર કે રિક્ષામાં ટ્રાવેલ કરતા લોકોને રસ્તામાં ઘણા જર્ક લાગે છે અને આ જર્ક સીધા તેમના ગળાને અસર કરે છે. આ પ્રકારનું ટ્રાવેલિંગ જે સતત વધુ કલાકો માટે કરતા હોય તેમને આ રોગ વાની પૂરી શક્યતા છે. આ સિવાય બસમાં પણ જે લોકો ઊભા-ઊભા ટ્રાવેલ કરતા હોય છે તેમને પણ ખૂબ જર્ક લાગે છે, કારણ કે વારંવાર બ્રેક લાગે ત્યારે બેલેન્સ રાખવું અઘરું પડી જાય છે.
- સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ એટલે શું?
આપણી કરોડરજ્જુમાં ૩૧ મણકા હોય છે અને એ મણકાઓ વચ્ચે ૨૩ જેટલી ગાદી છે. હવે જ્યારે ગરદનની અંદર રહેલા મણકા-ગાદી ઉપર કોઈ પણ જાતની અસર થાય ત્યારે એને સર્વાઇકલ પ્રોબ્લેમ કહે છે. જ્યારે આ મણકા ઘસાવા લાગે ત્યારે એને સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ કહે છે જે મોટા ભાગે ઉંમરને કારણે થાય છે, પરંતુ આજકાલ યુવાનોમાં પણ જોવા મળી રહ્યું છે.
ખબર કેમ પડે? : આ રોગની તીવ્રતા જેવી હોય એ પ્રમાણે ચિહ્નો હોઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે ડોક જકડાઈ જાય, પીઠમાં દુખાવો હોય, ઉપરનો ભાગ એટલો સ્ટિફ ઈ જાય કે ચારે દિશામાં એની મૂવમેન્ટ શક્ય ન બને. જ્યારે આ પ્રોબ્લેમ વધી જાય ત્યારે એ અંદરની કોઈ નસોને દબાવે છે, જેને લીધે હા કે પગ પર અસર ઈ શકે છે. જો એ કોઈ એવી નસને દબાવે તો હા લકવાગ્રસ્ત પણ ઈ શકે છે. આ પરિસ્થિતિત એક ઇમર્જન્સી છે જેમાં તરત જ હોસ્પિટલ ભાગવું પડે છે અને ઑપરેશન ઈ શકે છે.
શું કરવું? : જો આ પ્રોબ્લેમ યુવાન વયે ચાલુ યો હોય તો વ્યક્તિએ એને ગંભીરતાથી લેવો જરૂરી છે. જો તેનાં હાડકાં ૩૦-૩૫ વર્ષની ઉંમરી ઘસવા લાગે તો ૬૦-૭૦ વર્ષે તેની હાલત શું ઈ શકે એની કલ્પના મુશ્કેલ છે. મહત્વનું છે કે આવી વ્યક્તિઓ કયા કારણસર તેમને આ તકલીફ ઈ છે એ સમજે અને એને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરે. સો-સો ફિઝિયોથેરપી ખૂબ જ મહત્વનો ભાગ છે. આ રોગમાં વ્યક્તિના સ્નાયુઓને સશક્ત કરવાનું કામ એક્સરસાઇઝ કરે છે, જેને કારણે હાડકાં ઘસાવાની ગતિને મંદ પાડી શકાય.
