Bay Of Bengal Cyclones : આંકડા દર્શાવે છે કે ભારત અને ભારતીય ઉપખંડને સૌથી વધુ નુકસાન કરનારા તોફાનો બંગાળની ખાડીમાંથી બને છે. દર વર્ષે અંદાજે 04 તોફાનો. આવું કેમ થાય છે?
ચક્રવાત રેમાલે પશ્ચિમ બંગાળથી બાંગ્લાદેશ સુધીના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં તબાહી મચાવી છે. આ વાવાઝોડું 135 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે આગળ વધ્યું હતું અને જ્યારે તે દરિયાકાંઠે અથડાયું ત્યારે ભારે વરસાદને કારણે સેંકડો ગામો પાણીમાં ડૂબી ગયા હતા. ઉત્તર-પૂર્વ ભારતમાં પણ વરસાદની અસર પ્રબળ છે. રામલ તોફાનનો જન્મ બંગાળની ખાડીમાંથી થયો હતો. બંગાળની ખાડી વિશ્વના એવા સમુદ્રોમાંથી એક છે જ્યાં સૌથી વધુ તોફાનો રચાય છે. મનમાં આ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે અહીં આટલા બધા તોફાનો કેવી રીતે ઉભા થાય છે.
બંગાળની ખાડીમાં સર્જાતા વાવાઝોડા વિશે આપણે જાણીએ છીએ. તે પહેલાં આંકડાઓ પર એક નજર નાખો. અમને આ ડેટા પર્પ્લેક્સીટી એઆઈ પાસેથી મળ્યો છે.
બંગાળની ખાડીમાં 1891 થી 2019 સુધીમાં 522 તોફાનો બન્યા છે.
– અહીંથી દર વર્ષે સરેરાશ 04 વાવાઝોડાં આવે છે
– વિશ્વના 07 ટકા તોફાનો બંગાળની ખાડી અને અરબી સમુદ્રમાંથી બને છે.
– 129 વર્ષમાં બંગાળની ખાડીમાંથી 234 ઘાતક વાવાઝોડા આવ્યા છે
– દર દાયકામાં બંગાળની ખાડીમાંથી એક ખૂબ જ તીવ્ર વાવાઝોડું જન્મે છે.
ભારતમાં મોટાભાગના તોફાનો બંગાળની ખાડીમાંથી આવે છે. છેવટે આનું કારણ શું છે?
તમને જણાવી દઈએ કે 120 વર્ષના ઈતિહાસમાં અરબી સમુદ્રમાં માત્ર 14 ટકા ચક્રવાતી તોફાન અને 23 ગંભીર ચક્રવાત આવ્યા છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, 86 ટકા ચક્રવાતી તોફાનો અને 77 ટકા ગંભીર ચક્રવાત બંગાળની ખાડીમાં થયા છે. ચાલો જાણીએ બંગાળની ખાડી વારંવાર તોફાનનો શિકાર કેમ બને છે?
પવનના પ્રવાહની સાથે ગરમ હવામાન પણ તેનું કારણ છે
અરબી સમુદ્રની સરખામણીમાં બંગાળની ખાડીમાં વધુ વાવાઝોડાનું સૌથી મહત્વનું કારણ પવનનો પ્રવાહ છે. પશ્ચિમ કિનારે આવેલ અરબી સમુદ્ર પૂર્વ કિનારે બંગાળની ખાડી કરતા ઠંડો છે. હવામાનશાસ્ત્રીઓના મતે ઠંડા મહાસાગરો કરતાં ગરમ મહાસાગરોમાં તોફાનો વધુ આવે છે.
તમને જણાવી દઈએ કે ઈતિહાસના 36 સૌથી ભયંકર ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાતોમાંથી 26 બંગાળની ખાડીમાં આવ્યા છે. ભારતમાં બંગાળની ખાડીમાં આવતા વાવાઝોડાની સૌથી વધુ અસર ઓડિશામાં જોવા મળી છે. આ ઉપરાંત આંધ્રપ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ અને તમિલનાડુ પણ આની અસરગ્રસ્ત છે.
આ ઉપરાંત પૂર્વીય કિનારાને અડીને આવેલા રાજ્યોની જમીન પશ્ચિમી કિનારાને અડીને આવેલી જમીન કરતાં વધુ સપાટ છે. જેના કારણે અહીં ત્રાટકેલા વાવાઝોડા ફરી શકતા નથી. તે જ સમયે પશ્ચિમી કિનારા પર આવતા વાવાઝોડાની દિશા ઘણીવાર બદલાય છે.
અરબી સમુદ્રના તોફાનો હળવા હોય છે
સરેરાશ ભારતમાં ત્રાટકેલા પાંચમાંથી ચાર વાવાઝોડા પૂર્વીય દરિયાકાંઠે અથડાય છે. ભારતીય હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, દક્ષિણ-પૂર્વીય બંગાળની ખાડી અને આંદામાન સમુદ્રમાંથી ઉદ્ભવતા તોફાનો સિવાય, ઉત્તર-પશ્ચિમ પ્રશાંતમાંથી ઉદ્ભવતા તોફાનો દક્ષિણ ચીન સાગર થઈને બંગાળની ખાડી સુધી પહોંચે છે.
ઈસ્ટ કોસ્ટ હંમેશા દબાણ હેઠળ રહે છે
આ જ કારણ છે કે આપણો પૂર્વ કિનારો હંમેશા દબાણ હેઠળ રહે છે. અરબી સમુદ્રમાં પણ તોફાનો રચાય છે, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે ભારતના પશ્ચિમી કિનારાને છોડીને ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ આગળ વધે છે. પૂર્વ કિનારે બનેલા તોફાનો વધુ શક્તિશાળી હોય છે. નીચા દબાણવાળા વિસ્તારમાં પવનની ગતિના આધારે વાવાઝોડાનું વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે. જો પવનની ગતિ 119 થી 221 કિમી પ્રતિ કલાકની વચ્ચે હોય તો તેને ગંભીર તોફાન માનવામાં આવે છે.
ભારતમાં વાવાઝોડાને કારણે અનેક લોકોના મોત થયા છે
હવામાનશાસ્ત્રીઓના મતે તોફાનોની મોસમ એપ્રિલથી ડિસેમ્બર સુધીની હોય છે. પરંતુ 65 ટકા તોફાનો વર્ષના છેલ્લા ચાર મહિનામાં સપ્ટેમ્બર અને ડિસેમ્બર વચ્ચે થાય છે. ઉત્તર બંગાળની ખાડી પર બનેલા ચક્રવાત ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ ભારત-ગંગાના મેદાનો તરફ આગળ વધે છે, જેના કારણે ઉત્તર ભારતમાં મોટાભાગના વરસાદ પડે છે.
અરબી સમુદ્રમાં સરેરાશ બહુ ઓછો વરસાદ પડે છે. છેલ્લા 200 વર્ષોમાં ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાતને કારણે વિશ્વભરમાં થયેલા કુલ મૃત્યુમાંથી 40 ટકા એકલા બાંગ્લાદેશમાં થયા છે, જ્યારે ચોથા ભાગના મૃત્યુ ભારતમાં થયા છે.
સમુદ્રમાં ઊંચા તાપમાનવાળા સ્થળોએથી ચક્રવાત ઉદભવે છે. ઉત્તર ધ્રુવની નજીકના વિસ્તારોમાં, ચક્રવાત ઘડિયાળની વિરુદ્ધ દિશામાં આગળ વધે છે. તે જ સમયે ચક્રવાત ભારતીય ઉપખંડની આસપાસ ઘડિયાળના કાંટાની દિશામાં આગળ વધે છે.
48 ટકા તોફાન ઓડિશામાં અને 22 ટકા આંધ્રમાં પડે છે.
ગુજરાત ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ડેવલપમેન્ટ રિસર્ચના એસેસમેન્ટ ઑફ વલ્નેરેબિલિટી ટુ સાયક્લોન્સ એન્ડ ફ્લડના જૂના રિપોર્ટ અનુસાર, પૂર્વી કિનારે આવેલા રાજ્યોમાં 48 ટકા તોફાનો એકલા ઓડિશામાં થાય છે, જ્યારે 22 ટકા આંધ્ર પ્રદેશમાં થાય છે. આ સિવાય પશ્ચિમ બંગાળમાં 18.5 ટકા તોફાન અને તમિલનાડુમાં 11.5 ટકા તોફાન થયા છે.
પૂર્વ કિનારા કરતાં પશ્ચિમ કિનારે 8 ગણું ઓછું તોફાન આવે છે. તમને જણાવી દઈએ કે ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાત એક તોફાન છે, જે એક વિશાળ નીચા દબાણ કેન્દ્ર અને ભારે વાવાઝોડા સાથે આવે છે. આનાથી ભારે પવન અને મુશળધાર વરસાદની સ્થિતિ સર્જાય છે. નેશનલ સાયક્લોન રિસ્ક મિટિગેશન પ્રોજેક્ટ મુજબ, 1891 અને 2000 ની વચ્ચે ભારતના પૂર્વ કિનારે 308 ચક્રવાત ત્રાટક્યા હતા. આ સમયગાળા દરમિયાન, પશ્ચિમ કિનારે માત્ર 48 વાવાઝોડાં આવ્યાં.
બંગાળની ખાડીમાંથી છેલ્લાં કેટલાંક ખતરનાક વાવાઝોડાં સર્જાયાં છે
– મે 2023માં આવેલા મોચા વાવાઝોડાની ઝડપ 277 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક હતી. 1982 પછી આ સૌથી તીવ્ર તોફાન હતું.
– વર્ષ 2021માં ટાકાટે તોફાનની ઝડપ 222 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક હતી.
– વર્ષ 2020માં ચક્રવાતની ઝડપ 268 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક હતી.
– વર્ષ 2019માં ફાની વાવાઝોડાની ઝડપ 277 કિમી પ્રતિ કલાકની આસપાસ હતી, તેણે ઘણી તબાહી મચાવી હતી.
– વર્ષ 2007માં ગોનુ વાવાઝોડાની ઝડપ 268 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક હતી.
– 1970માં બાંગ્લાદેશમાં ભોલા ચક્રવાતને કારણે 03 લાખથી 05 લાખ લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. ભારે નુકસાન થયું હતું.
બંગાળની ખાડી કેટલી મોટી છે?
બંગાળની ખાડી ઉત્તરપૂર્વીય હિંદ મહાસાગરના 2,173,000 ચોરસ કિલોમીટર (839,000 ચોરસ માઇલ)ને આવરી લે છે. તે પશ્ચિમમાં શ્રીલંકા અને ભારત, ઉત્તરમાં બાંગ્લાદેશ અને પૂર્વમાં મ્યાનમાર અને ઉત્તરીય મલય દ્વીપકલ્પથી ઘેરાયેલું છે.
