વણનોંધાયેલા કરાર માન્ય ન હોવા છતાં પુરાવા તરીકે ગ્રાહ્ય રાખી શકાય : સુપ્રીમ કોર્ટ

નોંધણી અધિનિયમની કલમ 49ના અપવાદની છણાવટ કરી સર્વોચ્ચ અદાલતે આપ્યો મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો

કોઈ પણ વ્યવહાર જયારે રૂ. 100 કે તેથી વધુ કિંમતનો હોય ત્યારે તેને રજીસ્ટર્ડ કરવો જરૂરી છે અને જો આ વ્યવહાર રજીસ્ટર્ડ કરવામાં ન આવે તો તે પુરાવા તરીકે માન્ય ઠરતું નથી પણ મહત્વપૂર્ણ બાબત છે કે, અમુક અપવાદરૂપ કિસ્સામાં વણનોંધાયેલો કરાર પણ પુરાવા તરીકે ગ્રાહય રહેતા હોય છે. આ દિશામાં સુપ્રીમ કોર્ટે મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપ્યો છે જેમાં વણનોંધાયેલા કરારને પુરાવા તરીકે સ્થાન આપવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે નોંધ્યું છે કે નોંધણી અધિનિયમ,1908ની કલમ 17(1એ) એ નોંધણી અધિનિયમની કલમ 49ની જોગવાઈનો એકમાત્ર અપવાદ છે. આમ કલમ 49ની જોગવાઈ કલમ 17(1એ)માં ઉલ્લેખિત દસ્તાવેજો સિવાયના અન્ય દસ્તાવેજોને લાગુ પડશે.

જસ્ટિસ એમ.આર. શાહ અને જસ્ટિસ ક્રિષ્ના મુરારીની બનેલી બેન્ચે વધુમાં જણાવ્યું છે કે, વેચાણ માટેનો અનરજિસ્ટર્ડ કરાર જે અન્યથા ફરજિયાત રીતે નોંધાયેલ હોવો જરૂરી છે તે નોંધણીની કલમ 49ની જોગવાઈના સંદર્ભમાં ચોક્કસ કામગીરી માટેના દાવામાં પુરાવા તરીકે સ્વીકાર્ય રહેશે.

મામલાની જો વાત કરવામાં આવે તો આર. હેમલતા અપીલકર્તાએ વાદી તરીકે કશ્થુરીની તરફેણમાં તા. 10.09.2013 ના રોજ વેચાણ માટેનો બિનનોંધાયેલ કરાર કર્યો હતો.

2014માં વાદીએ વેચાણ માટેના કરારના ચોક્કસ પ્રદર્શન માટે સિવિલ દાવો દાખલ કર્યો હતો જેમાં ટ્રાયલ કોર્ટે પુરાવા તરીકે તારીખ 10.09.2013 માં વેચાણ માટેના કરારની સ્વીકાર્યતા પર પ્રારંભિક મુદ્દો રચ્યો હતો.

નોંધણી અધિનિયમ, 1908ની કલમ 17 ફરજિયાત નોંધણીની આવશ્યકતા ધરાવતા દસ્તાવેજોની યાદી આપે છે અને કલમ 17(2)ની સમજૂતી પૂરી પાડે છે કે સ્થાવર મિલકતના વેચાણને અસર કરવા માટેના દસ્તાવેજને નોંધણીની જરૂર નથી. તમિલનાડુ રાજ્યએ 2012ના તમિલનાડુ સુધારા અધિનિયમ નં. 29 દ્વારા નોંધણી અધિનિયમની કલમ 17માં સુધારો કર્યો અને કલમ 17(1)(જી)દાખલ કરી અને કલમ 17(2) ની સમજૂતી છોડી દેવામાં આવી હતી.

કલમ 17(1)(જી)માં રૂ. 100 કિંમત કે તેથી વધુની સ્થાવર મિલકતના વેચાણને લગતા કરારોની ફરજિયાત નોંધણી જરૂરી છે. નોંધણી અધિનિયમની કલમ 49ની જોગવાઈ હેઠળ વેચાણ માટેનો બિન-નોંધાયેલ કરાર ચોક્કસ કામગીરી માટેના દાવામાં કરારના પુરાવા તરીકે સ્વીકારી શકાય છે.

પ્રતિવાદીએ દલીલ કરી હતી કે સુધારેલા કાયદા અને કલમ 17(1)(જી)ને જોતાં વેચાણ માટેનો બિનનોંધાયેલ કરાર પુરાવામાં અસ્વીકાર્ય હતો. તેનાથી વિપરિત વાદીએ દલીલ કરી હતી કે, કલમ 49ની જોગવાઈ મુજબ વેચાણ માટેનો અનરજિસ્ટર્ડ કરાર ચોક્કસ કામગીરી માટેના દાવામાં કરારના પુરાવા તરીકે સ્વીકારી શકાય છે. ટ્રાયલ કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે, તારીખ 10.09.2013 ના નોંધાયેલ બિન નોંધાયેલ કરાર પુરાવામાં સ્વીકાર્ય નથી.

વાદીએ ટ્રાયલ કોર્ટના આદેશ સામે હાઇકોર્ટ સમક્ષ રિવિઝન કરવાનું પસંદ કર્યું. હાઇકોર્ટે નોંધણી અધિનિયમની કલમ 49 પર આધાર રાખીને ટ્રાયલ કોર્ટના આદેશને બાજુ પર રાખ્યો હતો. એવું અવલોકન કરવામાં આવ્યું હતું કે, આ દાવો ચોક્કસ કામગીરી માટેનો દાવો હતો, જે કલમ 49ની જોગવાઈમાં કોતરવામાં આવેલા પ્રથમ અપવાદમાં આવે છે. આમ હાઈકોર્ટે નિર્દેશ આપ્યો હતો કે વેચાણ માટેનો બિન-નોંધાયેલ કરાર પુરાવા તરીકે પ્રાપ્ત થાય. જે આદેશને પાછળથી સુપ્રીમ કોર્ટે માન્ય રાખ્યો હતો.

અપવાદરૂપ કિસ્સાઓમાં વણનોંધાયેલો કરાર પુરાવા તરીકે માન્ય રહે : દિલીપ મહેતા (સરકારી વકીલ)

આ અંગે સરકારી વકીલો દિલીપભાઈ મહેતાએ જણાવ્યું હતું કે, નોંધણી અધિનિયમની કલમ 17 અને 49 હેઠળ રૂ. 100ની કિંમતથી વધુની કોઈ પણ મિલ્કતનો કબ્જો ટ્રાન્સફર થતો હોય ત્યારે રજીસ્ટ્રેશન કરાવવું જરૂરી હોય છે પણ કાયદાની કલમ 49ના અપવાદ હેઠળ બંને પક્ષે કબૂલાત આપવામાં આવે ત્યારે વણનોંધાયેલો કરાર પણ પુરાવા તરીકે માન્ય ગણી શકાય છે.

કરાર પાલનનો દાવો અને આનુસાંગિક બાબતોમાં વણનોંધાયેલો કરાર ચોક્કસ પુરાવા તરીકે માન્ય રહે : એડવોકેટ અર્જુનભાઈ પટેલ

આ અંગે નામાંકિત ધારાશાસ્ત્રી અને રાજકોટ બાર એસોસિએશનના પૂર્વ પ્રમુખ અર્જુનભાઈ પટેલે અબતક સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું હતું કે, રજીસ્ટ્રેશન એક્ટની કલમ 17 એવુ જણાવે છે કે, રૂ. 100થી વધુ કિંમતનો કોઈ પણ વ્યવહાર રજીસ્ટર્ડ કરાવવો જરૂરી છે અને કલમ 49 હેઠળ જો આ વ્યવહાર રજીસ્ટર્ડ ન કરવામાં આવ્યો હોય તે પુરાવા તરીકે માન્ય રહે નહીં પણ અપવાદરૂપ કિસ્સાઓમાં બે હેતુ માટે આ કરારને પુરાવા તરીકે માન્ય રાખી શકાય છે. જેમાં પ્રથમ હેતુ કરાર પાલનનો દાવો અને બીજો આનુસાંગિક બાબતો માટે વણનોંધાયેલો કરાર પણ પુરાવા તરીકે ગ્રાહય રાખવામાં આવે છે.