26 માનવનિર્મિત ગુફા, 56 મૂર્તિઓ, માનવ પથારી સહિતના અવશેષો શોધી કાઢતું પુરાતત્વ વિભાગ
મધ્યપ્રદેશના ઉમરિયા જિલ્લાના બાંધવગઢમાં 2000 વર્ષ જૂની ’નગરી’ના અવશેષો સામે આવ્યા છે. અહીં 26 મહત્વપૂર્ણ માનવ નિર્મિત ગુફાઓ મળી આવી છે. આ ગુફાઓમાં બૌદ્ધ ધર્મ સાથે જોડાયેલા અનેક તથ્યો સામે આવ્યા છે. બ્રાહ્મી લિપિના ઘણા શિલાલેખો પણ અહીં મળી આવ્યા છે. તેમાં દેશના અનેક જિલ્લાઓના નામ મળી આવ્યા છે. આ સાથે જ અહીં 26 જેટલા જૂના મંદિરો પણ મળી આવ્યા છે. આ મંદિરો પણ લગભગ 2000 વર્ષ જૂના છે. પુરાતત્વ વિભાગ તેમના વિશે ઊંડાણપૂર્વક માહિતી એકત્ર કરવામાં વ્યસ્ત છે. આ ગુફાઓ અને મંદિરોમાંથી ઘણી વધુ મહત્વપૂર્ણ માહિતી બહાર આવી શકે છે.
જબલપુર ઝોનના એએસઆઈ સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ શિવકાંત બાજપાઈએ જણાવ્યું કે 2000 વર્ષ પહેલા આ ગુફાઓમાં પથારી પણ મળી આવી હતી. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે આ ગુફાઓ માનવ નિર્મિત છે. આ તમામ પુરાતત્વીય અવશેષો ગુપ્તકાળના છે. અહીં 56 મૂર્તિઓ મળી આવી છે. આ તમામનો અભ્યાસ કરવામાં આવી રહ્યો છે. આ ગુફાઓમાં બૌદ્ધ ધર્મ સાથે જોડાયેલી ઘણી મહત્વપૂર્ણ તથ્યો મળી આવી છે. આ તમામ પુરાતત્વ વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે ઉમરિયાનું બાંધવગઢ મુખ્યત્વે ટાઈગર રિઝર્વ છે. પરંતુ અહીં પુરાતન સંપત્તિ પણ વિપુલ પ્રમાણમાં છે. તે જોતા તેને વિશ્વ ધરોહરનો દરજ્જો આપવા માટે ઘણા સમયથી પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. આ માટે પુરાતત્વ વિભાગ લાંબા સમયથી પુરાવા એકત્ર કરવાની કવાયતમાં લાગેલું છે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી અહીં વ્યવસ્થિત સર્વે કરવામાં આવી રહ્યો છે. આ સર્વેમાં ઘણી મહત્વની માહિતી અને પુરાવાઓ સામે આવ્યા છે. આનાથી પુરાતત્વ વિભાગ ખૂબ જ ઉત્સાહિત છે.સકારાત્મક પરિણામો આવતા જોઈને વિભાગ અહીં સતત નવી વસ્તુઓ શોધવામાં વ્યસ્ત છે.
આ માટે પુરાતત્વવિદો, પ્રાચીન રેકોર્ડ્સ વાંચનારા અને લિપિ નિષ્ણાતો અને સ્ટ્રક્ચરલ એન્જિનિયર્સ અને રાસાયણિક સંરક્ષણ વૈજ્ઞાનિકોને સામેલ કરીને આ કાર્ય પૂર્ણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. અહીં મળેલી એક એક વાતનો નજીકથી અભ્યાસ કરીને નિષ્કર્ષ પર પહોંચવાનો પ્રયાસ અવિરત ચાલુ છે. હવે બે હજાર વર્ષ જૂની માનવ નિર્મિત ગુફાઓ જોઈને પુરાતત્વ વિભાગનો ઉત્સાહ વધી ગયો છે. તેને આશા છે કે એક દિવસ તેને વર્લ્ડ હેરિટેજનો દરજ્જો મેળવવાનું તેનું સ્વપ્ન સાકાર થશે.
