હિંદુઓના મુખ્ય તહેવારોમાં ભાઈદૂજનું પણ ઘણું મહત્વ છે. દિવાળીના 2 દિવસ પછી ભાઈદૂજનો તહેવાર આવે છે, આ દિવસે બહેન તેના ભાઈને તિલક લગાવે છે અને યમરાજને હાથ જોડીને તેમના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે. સ્કંદપુરાણમાં લખ્યું છે કે આ દિવસે યમરાજને પ્રસન્ન કરવાથી ઉપાસકોને ઈચ્છિત ફળ મળે છે. આ વર્ષે આ તહેવાર 29 ઓક્ટોબરે ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. તેની ઉજવણી પાછળ એક પૌરાણિક કથા છે.
યમ-યમુનાની વાર્તા
શાસ્ત્રો અનુસાર, ભગવાન સૂર્ય નારાયણ અને સંગ્યાને બે બાળકો હતા – એક પુત્ર યમરાજ અને બીજી પુત્રી યમુના. પરંતુ એક સમય એવો આવ્યો જ્યારે સંગ્યા, સૂર્યના તેજને સહન ન કરી શકવાને કારણે ઉત્તર ધ્રુવમાં પડછાયા બનીને રહેવા લાગ્યો. જેના કારણે તાપ્તી નદી અને શનિદેવનો જન્મ થયો. ઉત્તર ધ્રુવમાં સ્થાયી થયા પછી, યમ અને યમુના સાથે સંજય (છાયા)ના વર્તનમાં તફાવત હતો. તેનાથી વ્યથિત થઈને યમે પોતાનું શહેર યમપુરી વસાવ્યું. યમુના પોતાના ભાઈ યમને યમપુરીમાં પાપીઓને સજા કરતા જોઈને દુઃખી થઈ, તેથી તે ગોલોકમાં રહેવા લાગી, પરંતુ ભાઈ-બહેન યમ અને યમુના વચ્ચે ઘણો પ્રેમ હતો.
સમય આમ જ પસાર થતો રહ્યો, પછી અચાનક એક દિવસ યમને તેની બહેન યમુના યાદ આવી. યમરાજ તેની બહેન યમુનાને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા, પરંતુ કામની પ્રતિબદ્ધતાઓને કારણે તે તેને મળી શક્યા ન હતા. ત્યારપછી કારતક શુક્લ પક્ષ દ્વિતીયાના દિવસે યમુનાએ ભાઈ યમરાજને ભોજન માટે બોલાવ્યા અને તેમના ઘરે આવવાનું વચન આપ્યું. આવી સ્થિતિમાં યમરાજે વિચાર્યું કે હું મારો જીવ લેવાનો છું. કોઈ મને તેમના ઘરે બોલાવવા માંગતું નથી. મારી બહેન જે સદભાવનાથી મને બોલાવે છે તેનું પાલન કરવું એ મારી ફરજ છે. બહેનના ઘરે આવીને યમરાજે નરકમાં રહેતા જીવોને મુક્ત કર્યા. યમરાજને પોતાના ઘરે આવતા જોઈને યમુનાની ખુશીનો પાર ન રહ્યો.
યમુનાએ વરદાન માંગ્યું હતું
સ્નાન કર્યા પછી, યમુનાએ યમરાજની પૂજા કર્યા પછી અને સ્વાદિષ્ટ વાનગીઓ પીરસ્યા પછી તેમને ભોજન અર્પણ કર્યું. યમરાજ યમુના દ્વારા દેખાડવામાં આવેલ આતિથ્યથી પ્રસન્ન થયા અને તેમની બહેનને વર માંગવા આદેશ આપ્યો. ત્યારે યમુનાએ કહ્યું, હે ભદ્રા! તમે દર વર્ષે આ દિવસે મારા ઘરે આવો અને મારી જેમ આ દિવસે જે બહેન પોતાના ભાઈને માન-સન્માનથી વર્તે છે તેણે તમારાથી ડરવું ન જોઈએ.’ ‘આમીન’ કહીને યમરાજે યમુનાને અમૂલ્ય વસ્ત્રો અને ઘરેણાં આપ્યા અને યમલોક જવા રવાના થયા. . ત્યારથી આ દિવસથી આ તહેવાર ઉજવવાની પરંપરા ચાલી આવે છે. આ કારણથી એવું માનવામાં આવે છે કે ભાઈદૂજના દિવસે યમરાજ અને યમુનાની પૂજા કરવી જોઈએ.
ભાઈદૂજનું ધાર્મિક મહત્વ
ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર, કાર્તિક શુક્લ દ્વિતિયાના દિવસે, યમુનાને તેના ભાઈ યમ તરફથી આદરના સંકેત તરીકે વરદાન મળ્યું હતું, જેના કારણે ભાઈ દૂજને યમ દ્વિતિયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. વાસ્તવમાં યમરાજની ઈચ્છા અનુસાર જે વ્યક્તિ આ દિવસે યમુનામાં સ્નાન કરીને યમની પૂજા કરે છે તેને મૃત્યુ પછી યમલોકમાં જવું પડતું નથી. સૂર્યની પુત્રી યમુનાને દેવી સ્વરૂપા માનવામાં આવે છે જે તમામ મુશ્કેલીઓ દૂર કરે છે. આ કારણથી યમ દ્વિતિયાના દિવસે યમુના નદીમાં સ્નાન કરીને યમુના અને યમરાજની પૂજા કરવાનું વિશેષ મહત્વ છે. આ દિવસે બહેન પોતાના ભાઈને તિલક કરે છે અને હાથ જોડીને યમરાજને તેમના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે. પુરાણો અનુસાર આ દિવસે કરવામાં આવતી પૂજાથી યમરાજ પ્રસન્ન થાય છે અને ઈચ્છિત ફળ આપે છે.
