કસ્તુરી બળદ એવા પ્રાણીઓ છે જેના વિશે લોકોને બહુ ઓછી અથવા ખોટી માહિતી હોય છે. આર્કટિકમાં રહેતા આ પ્રાણીઓ ગાય, બળદ કે ભેંસના નજીકના સંબંધીઓ નથી. તેમનું નામ પોતે જ મૂંઝવણમાં મૂકે છે. તેમના વાળને વિશ્વમાં સૌથી વધુ ગરમી ઉત્પન્ન કરતા વાળ પણ ગણવામાં આવે છે.
વિશ્વમાં અનન્ય પ્રાણીઓની કોઈ કમી નથી. આવો જ એક પ્રાણી પ્રાચીન કાળથી આજ સુધી પૃથ્વી પર રહે છે અને તે છે મસ્ક ઓક્સોન એટલે કે આર્કટિક પ્રદેશમાં રહેતો મસ્ક ઓક્સ. જાડા રૂંવાટી અને દાઢી ધરાવતો આ બળદ ખૂબ જ ઠંડા વાતાવરણમાં રહે છે. ચાલો જાણીએ તેના વિશેના કેટલાક રસપ્રદ તથ્યો.
વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે કસ્તુરી બળદ બરફ યુગના પ્રાણીઓ છે. 19મી સદીના મધ્ય સુધી, તેઓ કેનેડિયન આર્કટિકના ટુંડ્ર વિસ્તારમાં જોવા મળતા હતા, ત્યારથી તેમની વસ્તી નોર્વે, અલાસ્કા અને સાઇબિરીયામાં મળવા લાગી છે. આ સસ્તન પ્રાણીઓ જૂથોમાં રહે છે અને મસ્કરાટ 20 વર્ષ સુધી જીવી શકે છે.
આ વિશાળ પ્રાણીઓ લગભગ 1.5 મીટર લાંબા છે અને તે ખૂબ જ ભારે છે. જ્યારે પુરુષોનું વજન 300 કિગ્રા છે, જ્યારે સ્ત્રીઓનું વજન 200 કિગ્રા છે. તેમના શિંગડા જીવનભર વધે છે; પુરુષોના શિંગડા ખાસ કરીને તેમનું રક્ષણ કરે છે.
આ પ્રાણીઓની ખાસ વાત એ છે કે તેમના શરીર પર ઊગતા વાળ છે જે ફરનું ડબલ લેયર બનાવે છે. ત્વચાની બરાબર ઉપર એક ક્વિવેટ સ્તર છે.તેને વિશ્વમાં સૌથી ગરમ કુદરતી ફાઇબર માનવામાં આવે છે. જ્યારે રક્ષક વાળ ખૂબ લાંબા વાળ હોય છે. તેમના વાળ પણ દર વર્ષે વસંતઋતુમાં ખરી પડે છે.
કસ્તુરી બળદ ઘાસ, મૂળ, ફૂલો, શેવાળ અને અન્ય છોડ ખાઈને જીવિત રહે છે. તેઓ તેમના મજબૂત પગ વડે બરફીલા જમીન શોધે છે અને ટુંડ્ર આબોહવાનાં ઘાસ અને છોડ ખાય છે. તેઓ બહુ દૂર દોડી શકતા નથી. પરંતુ જ્યારે પણ તેમના જૂથ પર હુમલો થાય છે, ત્યારે તેઓ એક વર્તુળ બનાવે છે અને વાછરડાઓને ઘેરી લે છે અને તેમના શિંગડા વડે શિકાર કરતા પ્રાણીઓ સાથે લડે છે.
કસ્તુરી બળદ બોવિડે પરિવારના પ્રાણીઓ છે. આ પરિવારમાં 140 પ્રજાતિઓ છે જેમાં ઘેટા, બકરી, ભેંસ, કાળિયાર, જંગલી જાનવરનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ ભેંસ, ઢોર, વગેરે બોનાઈન સબફેમિલીના છે. કસ્તુરી બળદને કેપ્રિન પરિવારમાં ગણવામાં આવે છે, જેમાં ઘેટાં અને બકરાંનો સમાવેશ થાય છે. તેનો અર્થ એ કે તેમના નજીકના સંબંધીઓ ગાય અથવા બળદ નથી પરંતુ ઘેટાં અને બકરા છે.
કસ્તુરી બળદ બરફીલા અને અત્યંત ઠંડા વાતાવરણ માટે સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત થયા છે, અને તેમની આંખો પણ તેનો અપવાદ નથી. આર્કટિક વિસ્તારોમાં બરફના કારણે સૂર્યપ્રકાશ આંખોમાં તેજ ચમકે છે. પરંતુ કસ્તુરી બળદની આંખોના વિદ્યાર્થીઓ એવા હોય છે કે તેઓ સનગ્લાસની જેમ કામ કરે છે અને તેજસ્વી પ્રકાશને સીધા આંખોમાં પ્રવેશતા અટકાવે છે.
