રામાયણના વિવિધ સ્વરૂપો પણ ‘રામ’ તો એક જ

રામાયણ એ એક પ્રાચીન ભારતીય ગ્રંથ છે જેની આજે પણ લોકો દ્વારા પૂજા અને આદર કરવામાં આવે છે. આ ગ્રંથ મૂળ મહર્ષિ વાલ્મીકિ દ્વારા લખાયેલ છે. રામાયણ એ ભગવાન રામ, માતા સીતા અને લક્ષ્મણનના જીવનનો ગ્રંથ છે જેમને વનવાસ આપવામાં આવ્યો હતો.

ભગવાન શ્રીરામના જીવન-સંઘર્ષને વર્ણવતા પાંચ અલગ-અલગ ગ્રંથ

જે બાદ તેમણે સતત સંઘર્ષમાંથી પસાર થવું પડ્યું હતું. માતા સીતાના અપહરણથી લઈને ’રાક્ષસ રાજા’ રાવણના મૃત્યુમાં પરિણમેલા લંકાના યુદ્ધ સુધીની કથા દ્વારા રામાયણે લોકોને જીવનના પાઠ ભણાવ્યા છે અને સમય સાથે, જેમ જેમ લોકોનો વિકાસ થતો ગયો તેમ, રામાયણની વિવિધ આવૃત્તિઓ અસ્તિત્વમાં આવતી ગઈ. રામાયણ ભગવાન રામની ભવ્ય મહિમાનો ગ્રંથ છે જે અનેક સ્વરૂપ અને દૃષ્ટિકોણ સાથે જોવા મળે છે.અહીં અમે મહાન ભારતીય ગ્રંથની 5 વિવિધ આવૃત્તિઓનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છીએ.

મહર્ષિ વાલ્મીકિ રચિત રામાયણ

સંસ્કૃતમાં રચાયેલ મહર્ષિ વાલ્મીકિની રામાયણને ભગવાન રામના જીવનની સૌથી ’મૂળ’ અને પ્રથમ આવૃત્તિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વાલ્મીકિ રામાયણ ભગવાન રામના જીવન, રાવણ દ્વારા માતા સીતાનું અપહરણ અને રાવણની હાર પછી તેમના પુન:મિલનની ગાથાનું વર્ણન કરે છે. વાલ્મીકિ રામાયણ સાત પુસ્તકો અથવા કાંડમાં વહેંચાયેલું છે, જેની શરૂઆત ‘બાલકાંડ’થી થાય છે. વાલ્મીકિ રામાયણ માત્ર ભગવાન રામની જીવનગાથા, સંઘર્ષો અને વિજયોને ઉજાગર કરવા માટે પ્રસિદ્ધ નથી પણ સુંદર કાવ્યાત્મક શૈલી માટે પણ તે મૂળરૂપે રચવામાં આવ્યું હતું. ઋષિ વાલ્મીકિ એ પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમણે રામાયણ લખી અને રામાયણની આગામી આવૃત્તિઓ માટે માર્ગ મોકળો કર્યો હતો.

રામચરિતમાનસ

વાલ્મીકિ રામાયણ પછી રામચરિતમાનસ અસ્તિત્વમાં આવ્યું હતું. રામચરિતમાનસની રચના સંત અને કવિ તુલસીદાસ દ્વારા કરવામાં આવી છે અને તે પ્રાદેશિક ભાષા અવધીમાં લખવામાં આવી છે. જ્યારે વાલ્મીકિ રામાયણ માતા સીતા, લક્ષ્મણ અને અન્ય સાથે ભગવાન રામના જીવન અને સંઘર્ષ વિશે છે, ત્યારે રામચરિતમાનસ ભગવાન રામના જીવન, તેમના દૈવી લક્ષણો અને ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર તરીકેની તેમની ભૂમિકા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. રામચરિતમાનસને ઋષિ વાલ્મીકિની રામાયણને સરળ બનાવવા માટે ઓળખવામાં આવે છે.

દશરથ જાતક

રામાયણનું બૌદ્ધ સંસ્કરણ દશરથ જાતકના રૂપમાં છે. તે જાતિક વાર્તાઓના ભાગરૂપે વર્ણવવામાં આવે છે અને તે ઋષિ વાલ્મીકિ દ્વારા લખાયેલ રામાયણથી તદ્દન અલગ છે. તે પાછલા જન્મમાં શ્રીરામની ગાથા બોધિસત્વ તરીકે વર્ણવે છે જેમને તેમના પિતા દ્વારા દેશનિકાલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા કારણ કે તેઓ માનતા હતા કે રામને અયોધ્યા નહીં પરંતુ વારાણસીના રાજ્ય માટે તેમની બીજી પત્ની દ્વારા મારી નાખવામાં આવશે. જ્યારે રાજાનું મૃત્યુ થાય છે અને રામના ભાઈ ભરત તેમને જંગલોમાં શોધે છે, ત્યારે રામ તેમને 12 વર્ષના વનવાસના વચનની યાદ અપાવે છે અને બાકીના વર્ષો વિતાવ્યા પછી જ તેઓ પાછા ફરે છે.

પૌમાચારિયા

પૌમાચાર્ય એ રામાયણનું જૈન સંસ્કરણ છે અને તમે અહિંસા અને નૈતિક આચરણના સિદ્ધાંતોને સ્ક્રિપ્ટમાં અનુસરતા જોઈ શકો છો. પૌમાચાર્યમાં રાવણનું વદ્ધ શ્રીરામ દ્વારા નહિ લક્ષ્મણ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું તેવું દર્શાવવામાં આવ્યું છે. કારણ કે ભગવાન રામ અહિંસાના જૈન ગુણોનું પાલન કરે છે. તેઓ રાવણને મારતા નથી. લક્ષ્મણ રાવણનું વદ્ધ કરે છે જેની સજા પણ લક્ષ્મણને ભોગવવી પડે છે. વધુમાં વાલ્મીકિ રામાયણથી વિપરીત, વાનરોએ દુષ્ટતા સામે લડવા માટે નથી, પરંતુ એક આદિજાતિ છે જેનું પ્રતીક વાંદરું છે. એકંદરે, પૌમાચાર્ય એ અહિંસા અને નૈતિક આચરણના સિદ્ધાંતો સાથે રામાયણ વિશે કહેતા જૈનગ્રંથ છે.

ચંદ્રાબતી રામાયણ

ચંદ્રાબતી રામાયણ એ મહાકાવ્યનું બંગાળી રૂપાંતરણ છે, જે ચંદ્રબતી દ્વારા લખવામાં આવ્યું હતું, જે પ્રથમ મહિલા કવિઓમાંની એક હતી. ચંદ્રાબતી રામાયણ એ રામાયણના પ્રારંભિક સંસ્કરણોમાંનું એક છે જે માતા સીતાના પરિપ્રેક્ષ્ય દ્વારા લખવામાં આવી છે. જે સામાન્ય રીતે ભગવાન રામની પત્ની તરીકે પરંપરાગત કથાઓમાં વર્ણવવામાં આવ્યું છે. ચંદ્રબતી રામાયણ પાત્રોની શક્તિ, બહાદુરી અને વિજયને બદલે તેમના ભાવનાત્મક પાસાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. ભગવાન રામની આસપાસ કેન્દ્રિત ગ્રંથ હોવાને બદલે, ચંદ્રાબતીની રામાયણ માતા સીતા અને તેમના પતિ શ્રીરામ વિશે છે.