આઝાદી પહેલા અને પછી બાળ વિવાહને નાબૂદ કરવા માટે સતત પ્રયત્નો કરવામાં આવી રહ્યા છે. તેના સંપૂર્ણ નાબૂદી માટે જરૂરી છે કે બાળકો, ખાસ કરીને છોકરીઓને શિક્ષિત કરવામાં આવે અને તેમની કુશળતા વિકસાવવામાં આવે. શિક્ષણ દ્વારા જ બાળલગ્નની દુષ્ટતાને નાબૂદ કરી શકાય છે
હાલમાં જ આસામ સરકાર દ્વારા બાળ લગ્ન સામે લેવામાં આવેલા કડક પગલા બાદ આ મુદ્દો ફરી એકવાર ચર્ચામાં આવ્યો છે. બાળલગ્ન રોકવા માટે સરકારે કાયદાકીય ઝુંબેશ શરૂ કરી છે, જે પ્રશંસનીય છે. બાળ લગ્ન જેવી સામાજિક દુષણને દૂર કરવા શિક્ષણ એ સૌથી અસરકારક શસ્ત્ર છે. સમગ્ર દેશમાં 18 વર્ષની ઉંમર સુધીનું શિક્ષણ મફત અને ફરજિયાત બનાવવું એ આ સામાજિક દુષણને ખતમ કરવા માટે ’બ્રહ્માસ્ત્ર’ સાબિત થશે.
આ અનિષ્ટ પાછળ સામાજિક અસમાનતા, પરંપરાઓ અને ઘરની મહિલાઓની નિર્ણાયક ભૂમિકાનો અભાવ પણ સામેલ છે. મોટા મહાનગરોને છોડીને, મોટા ભાગના સ્થળોએ મહિલાઓની ભૂમિકા ઘરની સંભાળ રાખવા સુધી મર્યાદિત છે. નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વેના તાજેતરના આંકડાઓ દ્વારા પણ આ વાતની પુષ્ટિ થાય છે. આ મુજબ દેશમાં 20 થી 24 વર્ષની વયજૂથની 23.3 ટકા મહિલાઓ એવી છે જેમના બાળ લગ્ન થયા છે. આસામમાં આ ટકાવારી 31.8 છે. આ આંકડા બાળ લગ્ન જેવી ભયાનક સમસ્યાની ગંભીરતા દર્શાવે છે. આંકડા દર્શાવે છે કે આજે પણ આપણા સમાજમાં છોકરાઓની સરખામણીમાં છોકરીઓના શિક્ષણ અને આરોગ્ય પર ઓછું ધ્યાન આપવામાં આવે છે.
શિક્ષણ મેળવવું એ બાળકોનો મૂળભૂત અધિકાર છે અને તમામ રાજ્ય સરકારો અને કેન્દ્ર સરકારે ખાતરી કરવી જોઈએ કે બાળકોને 18 વર્ષની ઉંમર સુધી મફત અને ફરજિયાત શિક્ષણ આપવામાં આવે. આ સાથે એવી વહીવટી વ્યવસ્થા પણ ઉભી કરવી જોઈએ, જેમાં બાળકોના કૌશલ્યનો વિકાસ થાય અને તેઓને રોજગારી મળી શકે. આનાથી દેશના કાર્યબળમાં પણ વધારો થશે, જે દેશની આર્થિક પ્રગતિને વેગ આપશે.
શિક્ષણ એ માધ્યમ છે જેના દ્વારા બાળકો સશક્ત બને છે અને તેમની મહત્તમ સિદ્ધિ મેળવવા સક્ષમ બને છે. અહેવાલ મુજબ, દેશમાં છોકરીઓમાં બાળ લગ્નનો સૌથી વધુ દર છે અને તેઓ બહુ ઓછું કે કોઈ શિક્ષણ મેળવે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, તેઓ નાની ઉંમરે ગર્ભવતી બને છે અને બાળકોની સંભાળ રાખે છે. જો તેઓ 18 વર્ષની ઉંમર સુધી મફત અને ફરજિયાત શિક્ષણ મેળવે તો તેઓ બાળ લગ્નના મારથી બચી જશે. બાળ લગ્ન બાળકોના શિક્ષણ, આરોગ્ય અને સલામતી પર પ્રતિકૂળ અસર કરે છે.
બાળ લગ્નને નાબૂદ કરવાથી સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ હાંસલ કરવામાં પણ મદદ મળશે. બાળ લગ્ન જેવી સામાજિક દુષણને નાબૂદ કરવા આપણે અનેક સ્તરે સાથે મળીને પગલાં ભરવા પડશે.સર્વેક્ષણ અહેવાલ મુજબ, અભણ લોકોમાં બાળ લગ્નનો દર 30.8 ટકા છે, પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કરનારાઓમાં 21.9 ટકા છે, જ્યારે માધ્યમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કરનારાઓમાં 10.2 ટકા બાળ લગ્નો થાય છે, જ્યારે ઉચ્ચ શિક્ષિત લોકોમાં આ આંકડો માત્ર 2.4 ટકા છે.
