વર્ષ 2018માં આ ઘટના બની હોવાનો પૂર્વ ડેપ્યુટી ગવર્નર વિરલ આચાર્યનો દાવો: સરકારને નાણાની જરૂર હોય પણ અર્થતંત્રની સલામતી માટે રિઝર્વ બેંકે સરકારની સૂચના પ્રત્યે અસહમતી દર્શાવી હતી
દેણું કરીને ઘી પીવાય, પણ કેટલું પીવાય ? આનો જવાબ સ્વાભાવિક છે કે જેટલી ક્ષમતા હોય તેટલું જ. આવું જ ભારત સરકાર અને રિઝર્વ બેન્ક વચ્ચે બન્યું છે. વર્ષ 2018માં સરકારે રિઝર્વ બેન્ક પાસેથી રૂ. 2 લાખ કરોડનું ફંડ માંગ્યું હતું. પણ અર્થતંત્રને ધ્યાનમાં લઈ આવું દેણું ન કરવાની ક્ષમતા હાલ સરકાર પાસે ન હોવાની સલાહ સાથે આરબીઆઇએ ફંડ આપવા નનૈયો ભણી દીધો હોવાનું ધ્યાને આવ્યું છે.
ડિસેમ્બર 2018 માં, પહેલા ઉર્જિત પટેલે આરબીઆઈ ગવર્નર પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું અને પછી થોડા મહિનાઓ પછી જૂન 2019માં, વિરલ આચાર્ય, જે ડેપ્યુટી ગવર્નર હતા, તેમણે પણ રાજીનામું આપીને ચર્ચા જગાવી હતી. આ જ વિરલ આચાર્યે હવે વધુ એક ધડાકો કર્યો! તેમણે દાવો કર્યો છે કે મોદી સરકારે 2018માં 2-3 લાખ કરોડ રૂપિયા રિઝર્વ બેન્ક પાસેથી માંગ્યા હતા.
તેમણે એવો પણ દાવો કર્યો છે કે મોદી સરકારે પાછલી સરકારો દરમિયાન જમા કરાયેલા પૈસા પણ માંગ્યા હતા. આ કારણોસર સરકાર અને આરબીઆઈ વચ્ચે સંઘર્ષની સ્થિતિ સર્જાઈ હતી.
2017 થી 2019 સુધી આરબીઆઈના ડેપ્યુટી ગવર્નર તરીકે ફરજ બજાવતા વિરલ આચાર્યએ દાવો કર્યો હતો કે રૂપિયાને રિલીઝ કરવાનો ઇનકાર કરવાથી કેન્દ્રીય બેંક અને સરકાર વચ્ચે ઘર્ષણ સર્જાયું હતું. તેમણે આ દાવાઓ તેમના પુસ્તક ’ક્વેસ્ટ ફોર રિસ્ટોરિંગ ફાઇનાન્શિયલ સ્ટેબિલિટી ઇન ઇન્ડિયા’ની નવી પ્રસ્તાવનામાં કર્યા છે. આ પુસ્તક સૌ પ્રથમ 2020 માં પ્રકાશિત થયું હતું.
આરબીઆઈના તત્કાલિન ગવર્નર ઉર્જિત પટેલ અને બાદમાં ડેપ્યુટી ગવર્નર વિરલ આચાર્યએ રાજીનામું આપ્યું હતું ત્યારે પણ આરબીઆઈ અને સરકાર વચ્ચે સંઘર્ષ અને નાણાં ટ્રાન્સફરના અહેવાલો આવ્યા હતા. આરબીઆઇ ગવર્નરનો કાર્યકાળ માત્ર 3 વર્ષનો છે અને ઉર્જિત પટેલે તેમનો કાર્યકાળ પૂરો થયાના 9 મહિના પહેલા જ રાજીનામું આપી દીધું હતું. વિરલ આચાર્યએ નિર્ધારિત સમયના છ મહિના પહેલા રાજીનામું આપી દીધું હતું.
2016માં રઘુરામ રાજને ગવર્નરનું પદ ખૂબ જ અનિચ્છાએ છોડી દીધું હતું. તેમના પછી ઉર્જિત પટેલને સેન્ટ્રલ બેંકના ગવર્નર બનાવવામાં આવ્યા. ઉર્જિત પટેલ સરકારના સૌથી પ્રિય ગવર્નર હોવાનું કહેવાય છે. ડિમોનેટાઈઝેશન દરમિયાન આરબીઆઈ અને ઉર્જિત પટેલનું કામ જોયા પછી આ બાબતો ઘણી હદ સુધી સાચી સાબિત થવા લાગી. નોટબંધી જેવા નિર્ણયોની ટીકાનો સામનો કરવા છતાં પદ પર રહેલા ઉર્જિત પટેલે 2018માં રાજીનામું આપ્યું ત્યારે ગંભીર પ્રશ્નો પૂછવા લાગ્યા કે કંઈક ખોટું થયું છે.
તે દરમિયાન જ્યારે તત્કાલીન નાણા મંત્રાલયનો પ્રસ્તાવ આરબીઆઇની તિજોરીમાં હાજર વધારાના 3.6 લાખ કરોડ રૂપિયા સરકારને આપવાનો આવ્યો ત્યારે સરકારની સાથે ઉભા રહેલા ઉર્જિત પટેલનો વિરોધ ચરમસીમાએ પહોંચી ગયો હતો. જેમ જેમ સંઘર્ષ વધતો ગયો, સરકારે અણધારી રીતે આરબીઆઈ એક્ટની કલમ 7 લાગુ કરી. આ તે વિભાગ છે જે સરકારને આરબીઆઈના કામમાં દખલ કરવાની સ્વતંત્રતા આપે છે.
આચાર્ય કહેતા હતા કે સેન્ટ્રલ બેંકના રિઝર્વમાંથી જરૂર કરતાં વધુ પૈસા સરકારને ટ્રાન્સફર કરવા ખતરનાક છે અને આ સંદર્ભમાં તેમણે આર્જેન્ટીનાનું ઉદાહરણ પણ આપ્યું કે કેવી રીતે ત્યાંની બેંકે 6.6 બિલિયન ડોલરનું આવું એક ટ્રાન્સફર કર્યું, જે તે દેશના ઇતિહાસનું સૌથી મોટું ટ્રાન્સફર છે. તેણે એક મોટી બંધારણીય આપત્તિને જન્મ આપ્યો હતો.
જો કે તે સમયે સરકારના નિર્ણયનો વિરોધ કરનાર વિરલ આચાર્યે હવે પોતાના પુસ્તકમાં ઘણી બાબતોનો ખુલાસો કર્યો છે. અહેવાલ મુજબ, આચાર્યએ કહ્યું છે કે કેન્દ્રીય બેંક દર વર્ષે તેના નફાનો એક ભાગ સરકારને વહેંચવાને બદલે અલગ રાખે છે. આમ હોવા છતાં, આરબીઆઇએ 2016 માં નોટબંધી પહેલાના ત્રણ વર્ષમાં સરકારને રેકોર્ડ નફો ટ્રાન્સફર કર્યો હતો. આચાર્યએ પહેલીવાર ઓક્ટોબર 2018માં એક લેક્ચરમાં સરકાર અને આરબીઆઇ વચ્ચેના સંઘર્ષને હાઈલાઈટ કર્યો હતો. તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે સેન્ટ્રલ બેંકની સ્વતંત્રતા ઘટાડવી એ સંભવિત વિનાશક બની શકે છે.
