- છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં UPI સિસ્ટમ ઘણી વખત ક્રેશ થઈ ગઈ
- શું ભારતીય ડિજિટલ પેમેન્ટ સિસ્ટમ જોખમમાં છે
ભારતની ડિજિટલ પેમેન્ટ સિસ્ટમ, જે વિશ્વમાં સૌથી વિશ્વસનીય અને ઝડપી માનવામાં આવે છે, પરંતુ આ વિશ્વસનીય સિસ્ટમ છેલ્લા 15 દિવસમાં અચાનક ત્રણ વખત ક્રેશ થઈ ગઈ છે. ૧૨ એપ્રિલના રોજ, દેશભરમાં સવારે ૧૧:૩૦ વાગ્યાથી ૩-૪ કલાક માટે UPI સેવા ખોરવાઈ ગઈ હતી. ગુગલ પે, ફોનપે અને પેટીએમ જેવી એપ્સ દ્વારા ચુકવણી કરતા લાખો લોકોને સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો.
દેશમાં દરરોજ લગભગ 60 કરોડ UPI વ્યવહારો થાય છે, જેની કુલ કિંમત લગભગ 80 હજાર કરોડ રૂપિયા છે. આ આઉટેજથી ઘણા પ્રશ્નો ઉભા થયા છે – શું ભારતીય UPI સિસ્ટમ જોખમમાં છે? શું ટેકનિકલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં કોઈ ખામીઓ છે? અને જો તમારી ચુકવણી અટકી જાય તો તમારે શું કરવું જોઈએ?
UPI લાઈટનો ઉપયોગ કરો
NPCIએ થોડા વર્ષો પહેલા UPI લાઈટ સેવા શરૂ કરી હતી જેના દ્વારા વપરાશકર્તાને ચુકવણી કરવા માટે ઑનલાઇન રહેવાની જરૂર નથી. જો તમારો ફોન ખરાબ નેટવર્ક વિસ્તારમાં હોય અથવા મોબાઇલમાં નેટવર્ક ન હોય તો પણ તમે આ સુવિધાનો ઉપયોગ કરીને UPI ચુકવણી કરી શકો છો. UPI લાઈટ એક ડિજિટલ વોલેટની જેમ કામ કરે છે. જેમાં તમે દરરોજ વધુમાં વધુ 4,000 રૂપિયા સુધીનું ટોપ-અપ કરી શકો છો. જોકે આ દ્વારા તમે એક સમયે વધુમાં વધુ 500 રૂપિયાની ચુકવણી કરી શકો છો. પહેલા આ મર્યાદા 200 રૂપિયા સુધીની હતી.
આ સુવિધા તમને Google Pay, PhonePe, Paytm જેવી UPI એપ્સમાં મળે છે. આમાં તમે રીસીવરના QR કોડને સ્કેન કરીને નેટવર્ક વિના પણ UPI ચુકવણી કરી શકશો. જો તમારા મોબાઈલમાં ઈન્ટરનેટ કામ ન કરતું હોય અથવા સર્વર ડાઉન હોય તો પણ તમારું પેમેન્ટ રીસીવરને મળશે. ઇન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી પુનઃસ્થાપિત થયા પછી અથવા સર્વર ચાલુ થયા પછી આ ચુકવણી પ્રાપ્તકર્તાના ખાતામાં અપડેટ થાય છે. NPCIએ આ સુવિધા ખાસ કરીને એવા વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો માટે શરૂ કરી છે જ્યાં વધુ સારી ઈન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી નથી. એટલું જ નહીં, આ સુવિધા દ્વારા ચુકવણી કરવા માટે UPI પિન પણ જરૂરી નથી.
સતત આઉટેજની ટાઈમલાઈન
૨૬ માર્ચ, ૨૦૨૫: UPI સેવા લગભગ ૩ કલાક માટે બંધ રહી. GPay, PhonePe, Paytm સહિત ઘણી એપ્સ પર વ્યવહારો અટકી ગયા. ડાઉનડિટેક્ટર પર 3000+ ફરિયાદો.
૨ એપ્રિલ, ૨૦૨૫: નાણાકીય વર્ષ પૂરું થવાને કારણે, ઘણી બેંકોની UPI સેવા ધીમી અથવા બંધ હતી. ફક્ત SBI સંબંધિત 5000 ફરિયાદો નોંધાઈ હતી.
૧૨ એપ્રિલ ૨૦૨૫: સૌથી તાજેતરનો આઉટેજ. ડાઉનડિટેક્ટર મુજબ, 81% વપરાશકર્તાઓને ચુકવણીમાં, 17% લોકોને ફંડ ટ્રાન્સફરમાં અને 2% લોકોને ખરીદીમાં સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો.
UPI વારંવાર કેમ ક્રેશ થઈ રહ્યું છે
ટેકનિકલ ખામી: NPCI એ 12 એપ્રિલના રોજ આ સમસ્યા માટે “ટેકનિકલ ખામી” ને જવાબદાર ઠેરવી હતી.
ટ્રાફિકમાં વધારો: IPL જેવી ઇવેન્ટ દરમિયાન, ગેમિંગ એપ્સમાં વ્યવહારોની સંખ્યા વધે છે, જેના કારણે સર્વર પરનો ભાર વધે છે.
બેકએન્ડ કાર્ય: NPCI આંતરરાષ્ટ્રીય UPI વ્યવહારો માટે બેકએન્ડમાં ફેરફાર કરી રહ્યું છે, જે સ્થાનિક વ્યવહારોને પણ અસર કરી શકે છે.
બેંકિંગ સિસ્ટમ: ક્યારેક સમસ્યા NPCI કરતાં બેંકોના પોતાના સર્વરમાં હોય છે. SBI, HDFC જેવી બેંકોએ જાળવણીનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
શું UPI હજુ પણ ડાઉન જઈ શકે છે
શક્યતા રહે છે. સમગ્ર UPI નેટવર્ક NPCI ના પ્લેટફોર્મ પર આધારિત હોવાથી, જો કોઈ ટેકનિકલ ખામી સર્જાય અથવા સર્વર લોડ વધે, તો બધી એપ્સ અને બેંકો પ્રભાવિત થાય છે. જોકે, RBI અને NPCI UPI Lite જેવી નવી સુવિધાઓ ઉમેરવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય ચુકવણીઓમાં સુધારો કરવા માટે સતત કામ કરી રહ્યા છે.
જો તમારું પેમેન્ટ અટકી જાય તો શું કરવું
ગભરાશો નહીં. જો વ્યવહાર બાકી હોય, તો તે કાં તો રીસીવર પાસે જશે અથવા તમારા ખાતામાં પરત કરવામાં આવશે.
સામાન્ય રીતે આ પ્રક્રિયા થોડી મિનિટોમાં પૂર્ણ થાય છે, વધુમાં વધુ 72 કલાક લાગી શકે છે.
ડબલ ચુકવણી ટાળો. જો તમે રોકડમાં ચૂકવણી કરી હોય અને પછી UPI સફળ થાય, તો પણ પૈસા બમણા થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, રીસીવરની વિગતો રાખો.
તમારા પૈસા કેટલા સુરક્ષિત છે
UPI સેવા બંધ હોવાનો તમારા બેંકમાં જમા થયેલા પૈસા સાથે કોઈ સંબંધ નથી.
દરેક વ્યવહાર માટે UPI પિન જરૂરી છે.
પિન વગર પૈસા ડેબિટ થઈ શકતા નથી.
જો પૈસા કાપવામાં આવે અને વ્યવહાર નિષ્ફળ જાય, તો રકમ પરત કરવામાં આવે છે.
UPI કેવી રીતે કામ કરે છે
UPI દ્વારા, તમે તમારા એકાઉન્ટ નંબર અથવા IFSC કોડ જાણ્યા વિના, ફક્ત UPI ID અથવા QR કોડનો ઉપયોગ કરીને ચુકવણી કરી શકો છો. આ સિસ્ટમ NPCI દ્વારા ચાલે છે, જે બેંકોને જોડે છે અને 2-3 સેકન્ડમાં વ્યવહાર પૂર્ણ કરે છે.
ભારતનું UPI સમગ્ર વિશ્વમાં શા માટે લોકપ્રિય બન્યું છે
ફ્રાન્સના રાષ્ટ્રપતિ ઇમેન્યુઅલ મેક્રોને પોતે UPI દ્વારા ભારતમાં ચા માટે ચૂકવણી કરી અને તેની પ્રશંસા કરી.
ભૂટાન, યુએઈ, કતાર અને ફ્રાન્સ જેવા દેશોમાં UPI શરૂ થઈ ગયું છે.
જાપાન અને બ્રિટન જેવા દેશો પણ તેને અપનાવવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે.
વધતી સમસ્યાઓ વચ્ચે, UPI સિસ્ટમની મજબૂતાઈ પર પ્રશ્નો રહે છે
UPI એ ભારતને ડિજિટલ પેમેન્ટમાં વૈશ્વિક સ્તરે ઓળખ અપાવી છે, પરંતુ સતત ટેકનિકલ સમસ્યાઓ એ પણ સૂચવે છે કે સિસ્ટમને વધુ મજબૂત બનાવવાની જરૂર છે. જો NPCI અને RBI સમયસર આ સમસ્યાઓનું નિરાકરણ નહીં લાવે, તો દેશની સૌથી વિશ્વસનીય ચુકવણી પ્રણાલીની વિશ્વસનીયતા પર પ્રશ્નો ઉભા થઈ શકે છે.
