હોળીમાંથી નિકળતી ગરમી શરીર અને આસપાસના બેક્ટેરિયાનો નાશ કરે છે

હોલી હે ભાઇ હોલી હે ..બૂરા ન માનો હોલી હે

વસંતઋતુના સમાપન અને શરદ ઋતુના આગમનનો આ તહેવાર પ્રાચીન કાળથી ઉજવાય છે : હોળીનું પૌરાણિક મહત્વ પણ છે, દેશના વિવિધ પ્રદેશ અને વિસ્તારમાં તેની અલગ અલગ કથા પ્રચલિત છે

હોળીના તહેવારની ચાર પ્રમુખ કથામાં પ્રહલાદ અને હિરણ્યકશિપુની કથા, રાધાકૃષ્ણની કથા, કૃષ્ણ અને પૂતનાની કથા અને શિવ પાર્વતી ની કથા પ્રચલિત છે.

હોળી માત્ર તહેવાર કે પરંપરા નથી, પણ તે પર્યાવરણથી લઈને આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે : હોળીમાં વાગતું સંગીત શરીરમાં નવી ઊર્જા સંચાર કરે છે.

ફાગણ માસની પૂનમ એટલી હિન્દુધર્મમાં ઉજવાતો હોળીનો દિવસ, બીજા દિવસે ઉજવાતા તહેવારને ધૂળેટી કહેવાય છે. આપણે રૂટીંગમાં હોળી-ધૂળેટી જ બોલીએ છીએ, આ રંગોનો તહેવાર છે. તેને અમુક પ્રાંતમાં દોલ યાત્રા કે વસંતોત્સવ તરીકે પણ ઓળખાય છે. આપણા ભારત સિવાય આ તહેવાર યુ.કે, નેપાળ, ગુયાના, ટ્રિનિદાદ અને સુરીનામા દેશમાં ભવ્ય રીતે ઉજવાય છે. માનવ જીવનમાં રંગોનું મહત્વ છે. તેથી આ રંગોત્સવ રંગેચંગે ઉજવે છે. આ તહેવારનું ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને વસંત તહેવારનું મહત્વ છે. ધુળેટના આગલા દિવસે હોલીકા દહન સાથે અન્યો પર રંગ છાટવો અને નાચગાન મિજબાની સમો તહેવાર છે.

નારદપુરાણ અને પ્રાચીન ગ્રંથોમાં હોળી તહેવારનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. ભારતના પ્રાચીન હસ્તલિખિત ગ્રંથોમાં પણ આ તહેવારનો મહિમા વર્ણવાયો છે. આપણી પ્રાચીન ભાષા સંસ્કૃતનાં સાહિત્યમાં પણ તેનું વર્ણન જોવા મળે છે. હોળીની અગ્નિની ઝાડ જે દિશા તરફ જાય, તેના ઉપરથી આવનારા વર્ષનો વર્તારો જોવાની માન્યતા છે. આદિવાસીઓમાં  આ તહેવારમાં ચિત્ર વિચિત્ર રિવાજો જોવા મળે છે.

હોળીને ડોલયાત્રા કે વસંતોત્સવ પણ કહેવાય છે. ઠંડીની વિદાય અને ગરમીના આગમન સાથે રંગોનો આ તહેવાર હોળી આપણા દેશમાં અને ખાસ ગુજરાત સૌરાષ્ટ્રના વિવિધ વિસ્તારોમાં રંગે ચંગે ઉજવાય છે. મધ્યપ્રદેશમાં પાંચ દિવસ, મણીપુરમાં છ દિવસ, અને પંજાબમાં ત્રણ દિવસ હોળીનો તહેવાર ચાલે છે. બરસાનામાં હોળી પ્રચલિત છે, કૃષ્ણના નંદગામ થી પુરુષો હોળી રમવા બરસાના આવે છે. વૃંદાવન અને મથુરામાં તો હોળીનો તહેવાર 40 દિવસ પહેલા જ શરૂ થઈ જાય છે. વ્રજ ભાષામાં હોળી રસિયાના ગીતોમાં ભક્તજનો ફૂલોથી હોળી રમે છે.

હોલી હે ભાઇ હોલી.. બૂરા ન માનો હોલી હૈ સાથે આપણી બોલીવુડની ફિલ્મોમાં પણ તેને સ્થાન અપાયું છે. ઘણી ફિલ્મોમાં હોળી ઉપરનાં સુંદર ગીતો પણ દ્રશ્યાંકન થયા છે. ગામના પાદરે કે શહેરોમાં મુખ્ય ચોકમાં હોળી પ્રગટાવવામાં આવે છે. છાણા, લાકડાની હોળી બનાવીને ઢોલ નગારા અને શરણાઇ સૂરે હોળી પ્રગટાવાય છે. લોકો પ્રદક્ષિણા ફરે તેમજ શ્રીફળ વિગેરે પવિત્ર મનાતી વસ્તુનું પૂજન કરે છે. ભારતનાં વિવિધ પ્રાંતો અને સમુદાયની હોળી ઉજવણીની અલગ અલગ રીતો છે, પરંતુ દરેકની ભાવના એક જ હોય છે કે હોળી પ્રગટાવીને આસુરી તત્વોનો નાશ કરવો અને દૈવીશકિતનું સન્માન કરવું, આપણા શાસ્ત્રોમાં હોલિકા અને પ્રહલાદની કથા પ્રચલિત છે.

બીજા દિવસે ધૂળેટી મનાવાય છે. રંગોના તહેવારમાં સવારથી એક બીજા ઉપર રંગોનો છંટકાવ સાથે અબિલ, ગુલાલ તેમજ કેસુડાનો રંગ છાંટીને માનવી પોતાનો ઉત્સાહ અને આનંદ વ્યકત કરે છે. હાલ કોરોનાને કારણે સરકારની ગાઇડ લાઇન મુજબ આ તહેવાર ઉજવાશે, પણ એક વાત નકકી છે કે આંખોને કે ચામડીને નુકશાન થાય તેવા રાસાયણિક રંગોનો ઉપયોગ ટાળવો જોઇએ, આંધ્ર પ્રદેશમાં હોલિકા દહનને કામ-દહન કહે છે. હોળી બ્રહ્માંડમાં તેજનો તહેવાર છે. દેશમાં ગુજરાત અને ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્રમાં આ તહેવાર ને હુતાસણી અને ધૂળેટીને પડવો કહેવાય છે. આ દિવસે ઘોડા દોડ, આંધળો પાટો કે શ્રીફળ ફેંકવાની હરિફાઇ પણ યોજાય છે. છોકરાની ટોળી ગોઠ ઉઘરાવવા નીકળે તેને ધૈરૈયાઓ કહેવાય છે. વર્ષમાં નવા જન્મેલ બાળકોને હોળીની પ્રદક્ષિણા કરાવાય છે. પતાસા અને ખજુરની લાણ વહેંચે છે. હોળી પાસે બેસીને ગીતો દુહા ગવાય જેને હોળીના ફાગ કહેવાય છે. આ વસંતોત્સવનું પ્રતિક છે જેથી તેમાં શૃંગારીક ભાષા સાથે પ્રકૃતિનું રસિક વર્ણન કરાય છે. હોળીના તહેવારો ઉપર બોલીવુડના ઘણા હોળી ગીતો જેવા કે રંગ બરસે ભિગે ચુનરવા, હોલી કે દિન દિલ ખીલ જાતે હૈ સાથે રંગ દે ચૂનરીયા જેવા ગીતો ગવાય છે.

આપણાં હિન્દુ તહેવારોમાં દિવાળી, નવરાત્રી અને હોળીનું અને હોળીનું અનેરૂ મહત્વ છે. આજના સમયમાં પ્રદુષણ ન થાય તેવી વૈદિક હોળીનો પ્રયોગ પણ લોકો કરે છે, જેમાં છાણા સાથે કપૂર અને હવન સામગ્રી સાથે વિવિધ જી બુટ્ટીઓ સાત પ્રકારના ધાન્ય, ગાયનું ઘી, જાયફળ, જાવંત્રી, લવિંગ, એલચી,  કેસર વિગેરેનો ઉપયોગ કરીને વાતાવરણને શુઘ્ધ કરાય છે. આ ગાળા દરમ્યાન વાયરસની સંખ્યા વાતાવરણમાં વધુ હોવાથી પણ આ પ્રયોગ પ્રવર્તમાન સમયમાં થર્યાથ છે. જો આપણે ગોબર સ્ટીકનો ઉપયોગ કરીએ તો પણ કરોડો કિલો લાકડુ બચાવી શકીએ છીએ અને સાથે વૃક્ષો બચાવનું કામ પણ કરી શકીએ.

હોળી વિશે જાણવા જેવું

આપણા દેશ ભારતના મથુરામાં લગભગ આ તહેવાર 40 દિવસ ચાલે છે. લઠ્ઠમાર રમત અહિંની જોવા દેશ-વિદેશથી લોકો આવે છે. હોળીમાં રંગનો ઉમેરો શ્રીકૃષ્ણે પુતનાનો વધ કર્યો તેની ખુશીમાં લોકોએ રંગોત્સવ મનાવેલ હતો. હોળીને આજે પણ ફાગ, ધુળેટી, ડોલથી ઓળખાય છે. પ્રથમ હોળીને હોલીકા  કે હોલકા કહેતા હતા. પ્રાચિન કાળમાં તો લોકો ધુળ અને કિચડથી હોળી-ધુળેટી રમતા હતા. અમુક રાજયોમાં ત્રણ કે પાંચ દિવસ હોળીનો તહેવાર ઉજવાય છે. પણ હવે આજના યુગમાં હોળી બાદ ધૂળેટી ઉજવાય છે. મહારાષ્ટ્રમાં મટકી ફોડ તો કર્ણાટકમાં આ પર્વને કામના હબ્બા કહેવાય છે. આપણી સંસ્કૃતિમાં ગાયનું ગોબર, છાણાને મહત્વ સાથે પવિત્ર ગણાય છે. ગાયનું છાણ પર્યાવરણ શુઘ્ધિ સાથે સંકળાયેલા હોવાથી આજકાલ વૃક્ષો બચાવના સંદેશ સાથે વૈદિક હોળીનું મહત્વ વધારે છે.