સુપ્રીમ કોર્ટે બુધવારે કેન્દ્ર સરકાર અને 13 રાજ્ય સરકારોને જાહેર હિતની અરજી પર નોટિસ જારી કરી હતી જેમાં વિવિધ રાજ્યોની જેલોમાં જાતિ આધારિત વિભાજનના મુદ્દા પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો.
ચીફ જસ્ટિસ ઓફ ઈન્ડિયા ડીવાય ચંદ્રચુડ, જસ્ટિસ જે બી પારડીવાલા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રાની બનેલી બેંચને દેશભરની અનેક જેલોમાં જેલ મેન્યુઅલ શ્રમના વિભાજન અને બેરેકના વિભાજનમાં જ્ઞાતિ આધારિત ભેદભાવ થતાં હોવાનો દાવો કરવામાં આવ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે નોટિસ જારી કરી કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો પાસેથી જવાબ માંગ્યો
બેન્ચે અવલોકન કર્યું કે ભેદભાવ ત્રણ પાસાઓમાં થઈ રહ્યો છે જેમાં પ્રથમ મેન્યુઅલ લેબરનું વિભાજન, બીજું જાતિના આધારે બેરેકનું વિભાજન અને ત્રીજું પ્રવર્તમાન જોગવાઈઓ જે રાજ્યના જેલ મેન્યુઅલમાં અપ્રમાણિત આદિજાતિના કેદીઓ અને “ગુનાખોરી માટે ટેવાયેલા અપરાધીઓ” સાથે ભેદભાવ કરે છે.
શરૂઆતમાં બેન્ચે એ હકીકતની નોંધ લીધી હતી કે અરજદાર સુક્ધયા શાંતા જેઓ એક પત્રકાર છે, એ એવોર્ડ વિજેતા અહેવાલ ’સેગ્રિગેશન ટુ લેબર, મનુઝ કાસ્ટ લો ગવર્નન્સ ધ ઈન્ડિયન પ્રિઝન સિસ્ટમ’ ડિસેમ્બરના રોજ પ્રકાશિત કર્યો હતો. જે હાલની અરજીનો વિષય છે.
જેલની અમુક જોગવાઈઓ અંગે અરજીમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, રસોઈયાની પસંદગી માટે બિન-આદતિક વર્ગના કેદીઓની પસંદગી કરવામાં આવે છે. આ વર્ગમાંથી કોઈપણ બ્રાહ્મણ અથવા પર્યાપ્ત ઉચ્ચ જાતિના હિન્દુ કેદી રસોઈયા તરીકે નિમણૂક માટે પાત્ર છે. બધા કેદીઓ કે જેઓ ઉચ્ચ જ્ઞાતિના કારણે હાલના રસોઈયાઓ દ્વારા તૈયાર કરાયેલ ખોરાક ખાવા માટે વાંધો ઉઠાવે છે તેમને રસોઈયાની નિમણૂક કરવામાં આવશે અને પુરૂષોના પૂરક ખોરાક માટે રસોઇ બનાવવા માટે બનાવવામાં આવશે.
તેવી જ રીતે અરજદાર તરફથી હાજર રહેલા સિનિયર એડવોકેટ એસ. મુરલીધરે તામિલનાડુની પલયમકોટ્ટાઈ સેન્ટ્રલ જેલની દુર્દશાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો જ્યાં થેવર, નાદર અને પલ્લારને જાતિ આધારિત બેરેકમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યા હતા.
અરજીમાં અરજદારે હાઇલાઇટ કર્યું છે કે જ્યારે આ વસાહતી-પ્રેરિત કાયદાઓમાં રાજ્યો દ્વારા અમુક અંશે સુધારો કરવામાં આવ્યો છે, ત્યારે જેલોમાં ભેદભાવપૂર્ણ પ્રથાઓ હજી પણ ચાલુ છે. ઉદાહરણ તરીકે જૂના ઉત્તર પ્રદેશ જેલ મેન્યુઅલ, 1941 માં કેદીઓના જાતિ પૂર્વગ્રહોની જાળવણી પૂરી પાડવામાં આવી હતી અને જેલ મેન્યુઅલ હેઠળ જાતિના આધારે સફાઈ, સંરક્ષણ અને સફાઈ કામની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. જો કે, 2022 માં મોડલ મેન્યુઅલ સાથે સંરેખિત થતા સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા. જેમાં જાતિના આધારે કામની ફાળવણી માટેની જોગવાઈઓ દૂર કરવામાં આવી હતી. આ ફેરફાર હોવા છતાં 2022નું મેન્યુઅલ હજુ પણ જાતિના પૂર્વગ્રહની જાળવણી અને રીઢા અપરાધીઓને અલગ પાડવા સંબંધિત નિયમને સમર્થન આપે છે.
પિટિશન રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, ઓરિસ્સા, ઉત્તર પ્રદેશ, તમિલનાડુ, દિલ્હી, પંજાબ, બિહાર, મહારાષ્ટ્ર વગેરે સહિત 13 મોટા રાજ્યોના રાજ્ય જેલ મેન્યુઅલમાં સમાન ભેદભાવપૂર્ણ કાયદાઓને હાઇલાઇટ કરે છે.
ખંડપીઠે આ મામલે નોટિસ જારી કરતી વખતે અરજદારને રાજ્ય મુજબની ભેદભાવપૂર્ણ જોગવાઈઓ દર્શાવતો ટેબ્યુલેટેડ ચાર્ટ રજૂ કરવા કહ્યું અને સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાને કોર્ટને મદદ કરવા વિનંતી કરી. આ મામલો 4 અઠવાડિયા પછી સુનાવણી માટે સૂચિબદ્ધ કરવામાં આવ્યો છે.
