અગાઉ નોંધાયેલા કેસના રાહત આપવા સુપ્રીમનો આદેશ: સરકાર ફેર વિચાર ન કરે ત્યાં સુધી 124એ હેઠળ કોઈ નવો કેસ ન નોંધવા હુકમ
વાણી સ્વતંત્રતા ઉપર ત્રાપ સમાન રાજદ્રોહના કાયદાના ઉપયોગ ઉપર સુપ્રીમ કોર્ટે પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. કોર્ટે કહ્યું છે કે પુનર્વિચાર ન થાય ત્યાં સુધી રાજદ્રોહ કાયદા એટલે કે 124એ હેઠળ કોઈ નવો કેસ નોંધવો જોઈએ નહીં. તે જ સમયે, કોર્ટે કહ્યું છે કે પેન્ડિંગ કેસ પર યથાસ્થિતિ જાળવી રાખવી જોઈએ. કોર્ટે કહ્યું છે કે જે લોકો સામે રાજદ્રોહનો આરોપ છે અને કેસ ટ્રાયલમાં ચાલી રહ્યો છે અને આ આરોપમાં જેલમાં છે, તેઓ યોગ્ય અદાલતોમાં જામીન માટે અરજી કરી શકે છે. હવે આ મામલે જુલાઈના ત્રીજા સપ્તાહમાં સુનાવણી થશે.
સુપ્રીમ કોર્ટમાં બુધવારે રાજદ્રોહ કાયદાની બંધારણીય માન્યતાને પડકારતી મામલાની સુનાવણી હાથ ધરવામાં આવી હતી. આ દરમિયાન કેન્દ્ર સરકાર તરફથી હાજર રહેલા સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાએ કોર્ટને કહ્યું કે અમે રાજ્ય સરકારોને જારી કરવા માટેના નિર્દેશોનો ડ્રાફ્ટ તૈયાર કર્યો છે. તેમના મતે, રાજ્ય સરકારોને સ્પષ્ટ સૂચના હશે કે જિલ્લા પોલીસ કેપ્ટન એટલે કે એસપી અથવા ઉચ્ચ સ્તરના અધિકારીની મંજૂરી વિના, રાજદ્રોહની કલમો હેઠળ એફઆઈઆર નોંધવામાં આવશે નહીં. આ દલીલ સાથે સોલિસિટર જનરલે કોર્ટને કહ્યું કે હાલમાં આ કાયદા પર સ્ટે ન મૂકવો જોઈએ.
સોલિસિટર જનરલે કોર્ટને એમ પણ કહ્યું કે પોલીસ અધિકારી રાજદ્રોહની જોગવાઈઓ હેઠળ એફઆઈઆર નોંધવાના સમર્થનમાં પૂરતા કારણો આપશે. તેમણે કહ્યું કે કાયદા પર પુનર્વિચાર ન થાય ત્યાં સુધી વૈકલ્પિક ઉપાય શક્ય છે. ડેટાના મામલે સોલિસિટર જનરલે કહ્યું કે આ એક જામીનપાત્ર વિભાગ છે, હવે તમામ પેન્ડિંગ કેસોની ગંભીરતાનું વિશ્લેષણ કરવું અથવા તેનું મૂલ્યાંકન કરવું મુશ્કેલ છે. તો આવી સ્થિતિમાં કોર્ટ ગુનાની વ્યાખ્યા પર કેવી રીતે સ્ટે મૂકી શકે? તે યોગ્ય રહેશે નહીં.
અરજદારો વતી દલીલ કરતી વખતે એડવોકેટ કપિલ સિબ્બલે કોર્ટ પાસે માંગ કરી હતી કે રાજદ્રોહ કાયદાને તાત્કાલિક રોકવાની જરૂર છે. આ તમામ દલીલો સાંભળ્યા બાદ કોર્ટે રાજદ્રોહ કાયદાના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો છે. કારણ કે કેન્દ્ર સરકારે આ કાયદા પર પુનર્વિચાર કરવા કહ્યું છે, કોર્ટે કહ્યું છે કે જ્યાં સુધી પુનર્વિચાર નહીં થાય ત્યાં સુધી આ કાયદા હેઠળ કોઈ કેસ ચાલશે નહીં. ઉપરાંત, પેન્ડિંગ કેસોમાં કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવશે નહીં.
રાજદ્રોહનો કાયદો શું છે?
ભારતીય દંડ સંહિતા (ઈન્ડિયન પીનલ કોડ)ની કલમ 124એ હેઠળ રાજદ્રોહની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. આ અનુસાર સરકાર અને ભારતના કાયદા વિરુદ્ધ કોઈ તિરસ્કાર ફેલાય, હાનિ પહોંચે એવા ઉચ્ચારણ, લેખિત શબ્દો કે સંજ્ઞાનો ઉપયોગ કોઈ વ્યક્તિ કરે તો તેની સામે રાજદ્રોહ હેઠળ કાર્યવાહી થઈ શકે છે. આ કાયદો વર્ષ 1837માં થોમસ મેકલે દ્વરા તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો પણ જયારે આઇપીસી અમલમાં આવ્યો ત્યારે તેને કાઢી નાખવામાં આવ્યો હતો. વર્ષ 1870માં કલમ 124એ દાખલ કરવામાં આવી હતી. સર જેમ્સ સ્ટીફન દ્વારા દેશમાં એ સમયે બ્રિટીશ હકૂમત વિરદ્ધ વધી રહેલ ચળવળ અને વિરોધને ડામી દેવા માટે આ કલમ દાખલ કરવામાં આવી હતી.
રાજદ્રોહની સજા શું છે?
અ બિનજમીનપાત્ર ગુનો છે અને તેના હેઠળ 3 વર્ષથી આજીવન કેદ સુધીની સજા અને દંડ થઈ શકે છે. આ વ્યક્તિને કોઈ સરકારી નોકરી મળી શકે નહીં, તેનો પાસપોર્ટ જપ્ત કરવામાં આવે છે.
રાજદ્રોહના થયેલા કેટલાક મહત્વના કેસો
સૌથી પહેલો અને ચકચારી કેસ બાંગોબાસી અખબારના તંત્રી જોગેન્દ્ર ચંદ્ર બોઝ ઉપર 1891માં થયો હતો. આ ઉપરાંત બાલ ગંગાધર તિલક અને મહાત્મા ગાંધી સામેના 1922ના કેસ પણ છે. તાજેતરના ઉદાહરણમાં પાટીદાર નેતા હાર્દિક પટેલ, અલ્પેશ કથીરિયા, જવાહરલાલ નેહરૂ યુનિવર્સિટીના ક્ધહૈયા કુમાર જેવા ચર્ચિત કેસો પણ થયા છે. કેટલાક કેસ હજુ કોર્ટમાં ચાલુ છે અને કેટલાકમાં ચુકાદાઓ આવી ગયા છે.
ભારતના કાયદા પંચનું રાજદ્રોહ અંગેનું વલણ
વર્ષ 1968માં પંચે રાજદ્રોહની કલમ નાબૂદ કરવા અંગેના વિચારને નકારી કાઢ્યો હતો. વર્ષ 1971માં વધુ એક અહેવાલમાં પંચે રાજદ્રોહની વ્યાખ્યા અને તેના અર્થને વ્યાપક બનાવવાની તરફેણ કરી હતી. આ તરફેણમાં માત્ર સરકાર નહીં પણ ન્યાયતંત્ર સામેના વિરોધને પણ સામેલ કરવાની વાત કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 2018માં પંચે નિષ્ણાતોનો અભિપ્રાય આવકારીને કલમ 124અ અંગે પુન:વિચાર કરવાની જરૂર છે કે નહીં તેમ નક્કી કર્યું હતું.
હજુ અનેક કલમો હટાવવાની જરૂર
નિષ્ણાંતોના મતે હજુ ઘણી કલમ હટાવવાની જરૂર છે. કારણકે તેનો ખોટો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. કલમ 153એ જે એવું કૃત્ય કે જે વિવિધ ધાર્મિક, વંશીય, ભાષાકીય અથવા પ્રાદેશિક જૂથો અથવા જાતિઓ અથવા સમુદાયો વચ્ચે શાંતિ ભંગનું કારણ બને છે. કલમ 295એ જેમાં ઇરાદાપૂર્વક અને દૂષિત કૃત્યો જે કોઈપણ વર્ગના ધર્મ અથવા ધાર્મિક માન્યતાઓનું અપમાન કરીને તેની ધાર્મિક લાગણીઓને ઠેસ પહોંચાડવાના ઈરાદાથી કરવામાં આવે છે. કલમ 298 જેમાં કોઈ વ્યક્તિની ધાર્મિક લાગણીઓને ઠેસ પહોંચાડવાના ઈરાદાથી કોઈ પણ શબ્દ બોલે છે અથવા કોઈ અવાજ કરે છે અથવા કોઈ સંકેત કરે છે કલમ 294 જેમાં કોઈપણ જાહેર સ્થળે અથવા તેની નજીક કોઈપણ અશ્લીલ ગીત, વાર્તા અથવા શબ્દો ગાય છે અથવા બોલે છે.
કલમ 504 જેમાં ઈરાદાપૂર્વક કોઈપણ વ્યક્તિનું ઉશ્કેરણી કરવાના ઈરાદાથી, જાણી જોઈને કે જાણી જોઈને કે આવી ઉશ્કેરણીથી તે વ્યક્તિને જાહેર શાંતિનો ભંગ થાય છે. કલમ 505 જેમાં વ્યક્તિ, સમાજમાં કોઈપણ નિવેદનના સંબંધમા, બળવો છે અથવા જાહેર શાંતિ વિરુદ્ધ ગુનો કરે છે તેવા ઈરાદા સાથે ખોટા નિવેદનો, જાહેર અભિપ્રાય વગેરે ફેલાવે છે. આ કલમો હટાવવાની જરૂરિયાત નિષ્ણાંતો વર્ણવે છે.
