ભારતને મળી મોટી સફળતા : વર્ષે કરોડોનું હૂંડિયામણ હવે બચશે
કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ હેઠળ હિમાલયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ બાયોરિસોર્સ ટેકનોલોજી – પાલમપુરના કૃષિ વૈજ્ઞાનિકોને મળી સફળતા
ભારતીય ભોજનમાં હીંગનું ઘણું મહત્વ છે. દાળ અને શાકભાજીમાં હિંગનો ટેમ્પરિંગ ઉપયોગ થાય છે. ભોજનને સ્વાદિષ્ટ બનાવવાની સાથે સાથે તે સ્વાસ્થ્ય માટે પણ સારું માનવામાં આવે છે. ત્યારે જેનો વધુ માત્રામાં ઉપયોગ થાય છે તે હિંગને હવે પ્રથમ વખત બીજને બદલે હવે ટિશ્યુ કલ્ચરમાંથી ઉગાડવામાં આવશે. કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ હેઠળ હિમાલયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ બાયોરિસોર્સ ટેકનોલોજી- પાલમપુરના કૃષિ વૈજ્ઞાનિકોએ ટીશ્યુ કલ્ચરમાંથી હિંગ તૈયાર કરવામાં સફળતા મેળવી છે. આ સફળતા બાદ ભારતની હીંગ માટે વિદેશો પરની નિર્ભરતા સમાપ્ત થઈ જશે.
ભારત દર વર્ષે કરોડો રૂપિયાનો ખર્ચ કરીને વિદેશમાંથી લગભગ 1500 ટન હીંગની આયાત કરે છે. 90 ટકા હિંગ અફઘાનિસ્તાનમાંથી, 8 ટકા હિંગ ઉઝબેકિસ્તાનમાંથી અને 2 ટકા ઈરાનમાંથી આયાત કરવામાં આવે છે. ભારતમાં જ ટીશ્યુ કલ્ચર દ્વારા દર વર્ષે લગભગ પાંચ લાખ હીંગના છોડ તૈયાર કરી શકાય છે. કૃષિ વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રયોગશાળામાં હિંગની ટીશ્યુ કલ્ચર વિકસાવવા પર લગભગ બે વર્ષ કામ કર્યું.
સીએસઆઈઆર, આઈએસબિટી- પાલમપુરના ડાયરેક્ટર ડો. સંજય કુમારે જણાવ્યું હતું કે દેશમાં પ્રથમ વખત હીંગની ટિશ્યુ કલ્ચર વિકસાવવામાં આવી છે. હીંગના ઉત્પાદનમાં દેશને આત્મનિર્ભર બનાવવા માટે દર વર્ષે લગભગ પાંચ લાખ છોડની જરૂર પડે છે. અફઘાનિસ્તાન સહિત ઘણા હિંગ ઉત્પાદક દેશોએ હવે તેની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. આ જ કારણ છે કે દેશના કૃષિ વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રયોગશાળામાં બે વર્ષના લાંબા સંશોધન બાદ હિંગની ટીશ્યુ કલ્ચર વિકસાવવામાં સફળતા મેળવી છે. આઈએચબિટી એ અફઘાનિસ્તાનથી લાવેલા હિંગના બીજ ઉગાડ્યા હતા અને 17 ઓક્ટોબર 2021ના રોજ સમુદ્ર સપાટીથી 11,000 ફૂટની ઉંચાઈ પર આવેલા લાહૌલના ગૈમુર અને ક્વારિંગ ગામોમાં તેનું વાવેતર કર્યું હતું. લગભગ છ મહિના પછી, હિંગનો છોડ અંકુરિત થયો અને જમીનમાંથી બહાર આવ્યો. હીંગની ખેતી માટે 20 થી 30 ડિગ્રી તાપમાન જરૂરી છે.
ટીશ્યુ કલ્ચર ટેકનોલોજી શું છે?
બાયોટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં, ટીશ્યુ કલ્ચર છોડના આનુવંશિક સુધારણા, તેની કામગીરી સુધારણા વગેરેમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. આ ટેક્નોલોજી પર્યાવરણની ઘણી સળગતી સમસ્યાઓને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. ટીશ્યુ કલ્ચર એ એક તકનીક છે જેમાં છોડને મૂળ, દાંડી, ફૂલો વગેરેમાંથી પોષક માધ્યમ પર ઉગાડવામાં આવે છે. ડો.સંજય કુમારે જણાવ્યું હતું કે સંસ્થાના કૃષિ વૈજ્ઞાનિક ડો.કિરણ, ડો.રોહિત જોષી સહિત અનેક સંશોધક વિદ્યાર્થીઓની લાંબી મહેનત બાદ લેબોરેટરીમાં હિંગ ટીશ્યુ કલ્ચર તૈયાર કરવામાં સફળતા મળી છે.
ભારત દર વર્ષે અંદાજે 800 કરોડની હિંગ કરે છે આયાત
ભારતમાં હિંગનો વ્યાપક પણે ઉપયોગ થાય છે. પરંતુ તેનું વાવેતર ભારતમાં થતું ન હોવાથી બીજા ઉપર નિર્ભર રહેવું પડે છે. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં, ભારતે 800 કરોડની હિંગ આયાત કરી હતી. ભારતીય આયાતમાં અફઘાનિસ્તાનનો હિસ્સો 90 ટકા જેટલો છે. ભારત અફઘાનિસ્તાન ઉપરાંત ઉઝબેકિસ્તાન, ઈરાન અને કઝાકિસ્તાનમાંથી હિંગની આયાત કરે છે. અહેવાલ મુજબ તાલિબાન સત્તામાં આવ્યા બાદ અફઘાનિસ્તાનમાંથી હીંગની આયાતમાં ભારે ઘટાડો થયો છે. અફઘાનિસ્તાનથી આવતી ઉચ્ચ ગુણવત્તાની હીંગની કિંમત 30 હજાર રૂપિયા પ્રતિ કિલો છે. ભારતમાં સદીઓથી હિંગનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. પરંતુ ભારતમાં હિંગનું ઉત્પાદન થતું નથી. હીંગનો છોડ ઠંડી અને સૂકી જગ્યાએ ઉગે છે.
