- મહિલા અનામત લાવી મહિલાઓને આગળ લાવવાના પ્રયાસ વચ્ચે સરપંચ પતિના શાસનથી સરકાર ખફા: હવે કડક કાર્યવાહી કરાશે
પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓમાં મહિલાઓને અનામત આપવામાં આવી રહી છે. પરંતુ ચૂંટણી હોવા છતાં, મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં તેમના પતિ અથવા પરિવારના અન્ય સભ્યો તેમને તે સ્થાન અને જવાબદારી લેવાની મંજૂરી આપતા નથી જેના તેઓ હકદાર હતા. મહિલા જનપ્રતિનિધિઓના પતિ કે સંબંધીઓ માટે હવે આવું કરવું મોંઘુ સાબિત થઈ શકે છે. પંચાયત મંત્રાલય પંચાયતી રાજની ત્રણેય સંસ્થાઓમાં મહિલા પ્રતિનિધિના કામમાં પતિ દ્વારા દખલગીરીને ગુનો બનાવીને કડક દંડ અને સજા લાદવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. તેવી જ રીતે, પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને મજબૂત બનાવવા માટે, તમામ શ્રેણીઓમાં લઘુત્તમ શાળા સ્તરનું શિક્ષણ ફરજિયાત બનાવવાનો પણ વિચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે.
હકીકતમાં, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, હરિયાણા, ગુજરાત અને ઉત્તરપ્રદેશ જેવા ઘણા રાજ્યોમાં, પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓમાં મહિલા પ્રતિનિધિ અથવા વડાનું કામ તેમના પરિવારના પુરુષો દ્વારા સંભાળવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં, સુપ્રીમ કોર્ટના 6 જુલાઈ 2023 ના આદેશ પર, પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે ભૂતપૂર્વ ખાણ સચિવ સુશીલ કુમારની અધ્યક્ષતામાં એક સલાહકાર સમિતિની રચના કરી હતી. તાજેતરમાં સમિતિએ પંચાયતી રાજ મંત્રાલયને અહેવાલ સુપરત કર્યો છે.
સલાહકાર સમિતિએ સ્વીકાર્યું કે પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓના ત્રણેય સ્તરોમાં મહિલાઓને અનામત આપવામાં આવ્યું હોવા છતાં, પિતૃસત્તાક ધોરણો, મર્યાદિત કાનૂની સુરક્ષા અને સામાજિક-સાંસ્કૃતિક અવરોધોને કારણે મહિલાઓને હજુ પણ સંપૂર્ણ અધિકારો મળ્યા નથી. સમિતિએ ઊંડાણપૂર્વક તપાસ હાથ ધરી અને ’પંચાયતી રાજ પ્રણાલીઓ અને સંસ્થાઓમાં મહિલાઓના પ્રતિનિધિત્વ અને ભૂમિકાઓમાં પરિવર્તન: પ્રોક્સી ભાગીદારીના પ્રયાસોનો અંત’ શીર્ષક સાથે એક અહેવાલ તૈયાર કર્યો. આમાં ઘણી ભલામણો કરવામાં આવી છે. મંત્રાલયે આ અહેવાલને મંજૂરી આપી દીધી છે. હવે આ અંગે સરકારી સ્તરે નિર્ણય લેવામાં આવશે.
સ્ત્રી પ્રતિનિધિની જગ્યાએ પુરુષ હસ્તક્ષેપ પર પ્રતિબંધ મૂકતા આદેશોનું ઉલ્લંઘન કરનારાઓને દંડ અને કડક સજા કરવામાં આવશે. પંચાયતી રાજના તમામ સ્તરે વહીવટીતંત્રે મહિલા પ્રતિનિધિઓ સાથે વાતચીત કરવી જોઈએ, તેમના પ્રતિનિધિઓ (પુરુષ સંબંધીઓ) સાથે નહીં.પંચાયત પ્રમુખની ચૂંટણી લડવા માટે, લિંગને ધ્યાનમાં લીધા વિના, ઓછામાં ઓછું શાળા સ્તરનું શિક્ષણ ફરજિયાત બનાવવું જોઈએ.સામાજિક ધોરણોને પડકારનાર મહિલા નેતાઓની સફળતાની વાર્તાઓનો ખાસ ઉલ્લેખ કરો. પશ્ચિમ બંગાળની જેમ, મહિલા/ગ્રામ સભાઓમાં ભાગ લેવો, જેમાં વિડીયો રેકોર્ડિંગ અને મિનિટ્સ અને નિર્ણયો જાહેર કરવા શામેલ છે. કેરળની જેમ વોર્ડ-સ્તરીય સમિતિઓમાં લિંગ-વિશિષ્ટ ક્વોટા જેવી પહેલ. પ્રધાન પતિ વિરોધી સ્પર્ધા, મહિલા લોકપાલની નિમણૂક, ગ્રામ સભામાં મહિલા પ્રધાનો દ્વારા જાહેર શપથ ગ્રહણ, મહિલા પંચાયત નેતાઓના સંગઠનની રચના જેવા પગલાં. પ્રોક્સી નેતૃત્વ, મહિલા દેખરેખ સમિતિ પ્રણાલીઓ, ચકાસાયેલ કેસોમાં વ્હિસલબ્લોઅર્સને પુરસ્કારો વિશે ગુપ્ત ફરિયાદો માટે હેલ્પલાઇન.21 રાજ્યો અને 2 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં મહિલા અનામત, 1992ના 73મા બંધારણીય (સુધારા) અધિનિયમમાં પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓમાં મહિલાઓ માટે એક તૃતીયાંશ બેઠકો અનામત રાખવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો. હાલમાં 21 રાજ્યો અને 2 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ આ જોગવાઈનો વિસ્તાર કર્યો છે. કેટલાક રાજ્યોમાં અનામત મર્યાદા વધારીને 50 ટકા કરવામાં આવી છે. આ સૂચનો સમિતિ દ્વારા જાહેર કરાયા છે.
