ઋષિ પંચમી પૂજાઃ હિંદુ ધર્મમાં મહિલાઓ માટે ઋષિ પંચમીનું વ્રત ખૂબ જ વિશેષ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે વ્રત રાખવાથી પરણિત મહિલાઓ ઈચ્છિત ફળ પ્રાપ્ત કરે છે અને આ વ્રત તેમને જાણ્યે-અજાણ્યે કરેલા પાપોમાંથી મુક્તિ અપાવે છે.
હિન્દુ ધર્મમાં વિવાહિત મહિલાઓ માટે ઋષિ પંચમીના વ્રતનું ખૂબ મહત્વ છે. સપ્તર્ષિઓના આશીર્વાદ મેળવવા માટે વિવાહિત મહિલાઓ દર વર્ષે ધાર્મિક વિધિઓ સાથે પૂજા કરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ઋષિ પંચમીનું વ્રત કરવાથી પરિણીત મહિલાઓને સંતાન પ્રાપ્તિના આશીર્વાદ મળે છે. આ સિવાય વિવાહિત જીવન ખુશીઓથી ભરેલું રહે છે. દર વર્ષે ભાદ્રપદ મહિનામાં શુક્લ પક્ષની પંચમી તિથિએ ઋષિ પંચમીનો તહેવાર ખૂબ જ ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવાર વિનાયક ચતુર્થીના બીજા દિવસે આવે છે. આ પર્વના દિવસે સાત ઋષિઓ પ્રત્યે આદરભાવ વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. આ વ્રત જાણતા-અજાણતા કરેલા પાપોમાંથી મુક્તિ આપે છે. આ દિવસે ગંગા સ્નાનનું પણ વિશેષ મહત્વ છે. પુરૂષો પણ પોતાની પત્નીઓ માટે આ વ્રત રાખી શકે છે.
ઋષિ પંચમીના દિવસે સાત ઋષિ કશ્યપ, અત્રિ, ભારદ્વાજ, વશિષ્ઠ, ગૌતમ, જમદગ્નિ અને વિશ્વામિત્રની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ સાત ઋષિઓને બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશના અંશ માનવામાં આવે છે. તેઓ વેદ અને ધાર્મિક ગ્રંથોના લેખક છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ વ્રત કરવાથી દરેક પ્રકારના પાપોમાંથી મુક્તિ મળે છે અને જીવનમાં સુખ-શાંતિ આવે છે.
ઋષિ પંચમીનો શુભ યોગ
પંચાંગ અનુસાર ઋષિ પંચમીનો દિવસ ખૂબ જ શુભ દિવસ માનવામાં આવે છે. ગણેશ ચતુર્થીની આરાધનાનો આ બીજો દિવસ છે અને આ દિવસે બે શુભ યોગ બની રહ્યા છે. સૌથી પહેલા ઈન્દ્ર યોગ રચાઈ રહ્યો છે, જે વહેલી સવારથી મોડી રાત સુધી 12.05 વાગ્યા સુધી છે. જ્યારે રવિ યોગ બપોરે 3:31 વાગ્યાથી બીજા દિવસે 9 સપ્ટેમ્બરના રોજ સવારે 6:31 વાગ્યા સુધી ચાલશે. રવિ યોગ તમામ દોષોને દૂર કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે કારણ કે તેમાં સૂર્યનો પ્રભાવ વધુ માનવામાં આવે છે. ઋષિ પંચમી પર સ્વાતિ અને વિશાખા નક્ષત્ર હોય છે. સ્વાતિ નક્ષત્ર સવારથી બપોરે 3.31 વાગ્યા સુધી છે.
ઋષિ પંચમી પૂજા પદ્ધતિ
ઋષિ પંચમીના દિવસે સવારે વહેલા ઊઠીને સ્નાન વગેરે કરવું.
ઘર અને મંદિરને સારી રીતે સાફ કરો અને પૂજા સ્થાન પર એક બાજોઠ રાખો.
પૂજાની તમામ સામગ્રી જેમ કે ધૂપ, દીપ, ફળ, ફૂલ, ઘી, પંચામૃત વગેરે એકત્રિત કરો.
બાજોઠ પર લાલ કે પીળું કપડું પાથરીને સપ્તર્ષિની પ્રતિમા સ્થાપિત કરો અને ગંગા જળ ભરીને રાખો.
જો તમે ઇચ્છો તો, તમે તમારા ગુરુનો ફોટો પણ ત્યાં રાખી શકો છો.
કલશમાંથી જળ લઈને સપ્તઋષિઓને અર્પણ કરો અને અગરબત્તી કરો.
હવે તેમને ફળ, ફૂલ અને નૈવેદ્ય વગેરે અર્પણ કરો.
પૂજા દરમિયાન સપ્તઋષિઓને ફળ અને મીઠાઈઓ અર્પણ કરો.
સપ્તર્ષિઓના મંત્રોનો જાપ કરો અને છેલ્લે તમારી ભૂલોની માફી માગો.
સપ્તઋષિઓના મંત્રોનો જાપ કરો અને અંતે સપ્તઋષિઓના આશીર્વાદ લો.
પૂજાના અંતે બધા લોકોમાં પ્રસાદ વહેંચો અને વડીલોના આશીર્વાદ લો.
ઋષિ પંચમી વ્રત કથા
પ્રાચીન સમયમાં, વિદર્ભ દેશમાં ઉત્તંક નામના તમામ ગુણોથી ભરપૂર બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. બ્રાહ્મણની પત્ની સુશીલા તેના પતિ પ્રત્યે ખૂબ જ ભક્તિ હતી. આ બ્રાહ્મણ દંપતીને એક પુત્ર અને એક પુત્રી હતી. દીકરીના લગ્ન થઈ ગયા પણ થોડા જ સમયમાં તે વિધવા થઈ ગઈ. આનાથી દુઃખી થઈને બ્રાહ્મણ દંપતી તેમની પુત્રી સાથે ગંગાના કિનારે ગયા અને ત્યાં ઝૂંપડી બનાવીને રહેવા લાગ્યા.
એક દિવસ, જ્યારે એક બ્રાહ્મણની પુત્રી સૂતી હતી, ત્યારે તેનું શરીર જંતુઓથી ભરાઈ ગયું. દીકરીની આવી હાલત જોઈને બ્રાહ્મણની પત્ની આઘાતમાં પતિ પાસે ગઈ અને પૂછ્યું કે આવું કેમ થઈ રહ્યું છે? ઉત્તંક તેની દીકરીની સમસ્યાનું સમાધાન શોધવા સમાધિમાં બેઠો કે તરત જ તેને ખબર પડી કે તેના પાછલા જન્મમાં પણ તે છોકરી તેની દીકરી હતી અને તેને માસિક ધર્મ આવતાં જ તેણે વાસણોને સ્પર્શ કર્યો હતો.
આ સિવાય તેમણે આ જન્મમાં પણ ઋષિ પંચમીનું વ્રત નહોતું રાખ્યું અને આ બધા કારણોને લીધે તેમના શરીરમાં કૃમિનો ચેપ લાગ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં બધાએ નક્કી કર્યું કે દીકરીને ઋષિ પંચમીનું વ્રત કરાવવું જોઈએ, જેથી કરીને તેને આગામી જન્મમાં શાશ્વત સૌભાગ્યનું વરદાન મળે.
