આજે શ્રી રતન ટાટાજીના નિધનને એક મહિનો પૂર્ણ થયો છે. ગયા મહિને આ દિવસે, જ્યારે મને તેમના નિધનના સમાચાર મળ્યા, ત્યારે હું આસિયાન સમિટ માટે જવાની તૈયારી કરી રહ્યો હતો. રતન ટાટા જી આપણાથી દુર થવાનું દુઃખ હજુ પણ મારા મનમાં છે. આ દર્દને ભૂલવું સહેલું નથી. રતન ટાટા જીના રૂપમાં, ભારતે તેનો એક મહાન પુત્ર ગુમાવ્યો છે… એક અમૂલ્ય રત્ન.
આજે પણ શહેરો, નગરોથી માંડીને ગામડાઓ સુધી લોકો તેમની ગેરહાજરી ઊંડે ઊંડે અનુભવે છે. આ દુ:ખમાં આપણે સૌ સહભાગી છીએ. ઉદ્યોગપતિ હોય, ઉભરતા ઉદ્યોગસાહસિક હોય કે વ્યવસાયિક હોય, દરેક વ્યક્તિ તેમના નિધનથી દુઃખી છે. પર્યાવરણ સંરક્ષણ સાથે સંકળાયેલા લોકો… સમાજ સેવા સાથે જોડાયેલા લોકો તેમના નિધનથી એટલા જ દુ:ખી છે. અને આપણે આ દુ:ખ માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં અનુભવી રહ્યા છીએ.
યુવાનો માટે શ્રી રતન ટાટા એક પ્રેરણા હતા. તેમનું જીવન, તેમનું વ્યક્તિત્વ આપણને યાદ અપાવે છે કે એવું કોઈ સપનું નથી કે જે પૂરું ન થઈ શકે, કોઈ ધ્યેય પ્રાપ્ત ન થઈ શકે. રતન ટાટાજીએ દરેકને શીખવ્યું છે કે નમ્ર સ્વભાવથી અને બીજાને મદદ કરીને સફળતા મેળવી શકાય છે.
રતન ટાટાજી ભારતીય ઉદ્યોગ સાહસિકતાની શ્રેષ્ઠ પરંપરાઓના પ્રતિક હતા. તેઓ વિશ્વસનીયતા, શ્રેષ્ઠતા અને ઉત્તમ સેવાના મૂલ્યોના કટ્ટર પ્રતિનિધિ હતા. તેમના નેતૃત્વ હેઠળ, ટાટા જૂથ નવી ઊંચાઈએ પહોંચ્યું, સમગ્ર વિશ્વમાં આદર, અખંડિતતા અને વિશ્વસનીયતાનું પ્રતીક બની ગયું. આ હોવા છતાં, તેમણે સંપૂર્ણ નમ્રતા અને સરળતા સાથે તેમની સિદ્ધિઓ સ્વીકારી.
બીજાના સપનાઓને ખુલ્લેઆમ સમર્થન આપવું, બીજાઓને તેમના સપના પૂરા કરવામાં મદદ કરવી એ શ્રી રતન ટાટાના સૌથી તેજસ્વી ગુણોમાંનો એક હતો. તાજેતરના વર્ષોમાં, તેઓ ભારતના સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને માર્ગદર્શન આપવા અને ભવિષ્યના આશાસ્પદ સાહસોમાં રોકાણ કરવા માટે જાણીતા બન્યા છે. તેઓ યુવા ઉદ્યોગસાહસિકોની આશાઓ અને આકાંક્ષાઓ તેમજ ભારતના ભાવિને આકાર આપવાની તેમની ક્ષમતાને સમજતા હતા.
ભારતના યુવાનોના પ્રયાસોને સમર્થન આપીને, તેમણે સ્વપ્ન જોનારાઓની નવી પેઢીને જોખમ લેવા અને સીમાઓથી આગળ ધકેલવા પ્રોત્સાહિત કર્યા. તેમના પગલાથી ભારતમાં નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતાની સંસ્કૃતિ વિકસાવવામાં ઘણી મદદ મળી છે. આવનારા દાયકાઓમાં ભારત પર તેની સકારાત્મક અસર ચોક્કસપણે જોવા મળશે.
રતન ટાટાજીએ હંમેશા શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તાના ઉત્પાદનો પર ભાર મૂક્યો… શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તાની સેવા અને ભારતીય સાહસોને વૈશ્વિક બેન્ચમાર્ક સેટ કરવાનો માર્ગ બતાવ્યો. આજે જ્યારે ભારત 2047 સુધીમાં વિકાસના લક્ષ્યાંક તરફ આગળ વધી રહ્યું છે ત્યારે વૈશ્વિક માપદંડો નક્કી કરીને જ આપણે વિશ્વમાં આપણો ધ્વજ લહેરાવી શકીશું. હું આશા રાખું છું કે તેમનું વિઝન આપણા દેશની ભાવિ પેઢીઓને પ્રેરણા આપશે અને ભારત વિશ્વ સ્તરની ગુણવત્તા માટે તેની ઓળખને મજબૂત કરશે.
રતન ટાટા જીની મહાનતા બોર્ડરૂમ કે તેમના સાથીદારોને મદદ કરવા પુરતી મર્યાદિત ન હતી. તેમને તમામ જીવો પ્રત્યે કરુણા હતી. પ્રાણીઓ પ્રત્યેનો તેમનો ઊંડો પ્રેમ જાણીતો હતો અને તેમણે પ્રાણી કલ્યાણ પર કેન્દ્રિત દરેક પ્રયાસને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. તે અવારનવાર તેના કૂતરાઓની તસવીરો શેર કરતો હતો, જે તેના જીવનનો અભિન્ન ભાગ હતો. મને યાદ છે, જ્યારે લોકો રતન ટાટાજીને વિદાય આપવા માટે ભેગા થઈ રહ્યા હતા… તેમનો કૂતરો ‘ગોવા’ પણ ભીની આંખો સાથે ત્યાં પહોંચ્યો હતો.
રતન ટાટા જીનું જીવન એ યાદ અપાવે છે કે નેતૃત્વ માત્ર સિદ્ધિઓ દ્વારા જ નહીં, પરંતુ સૌથી વધુ નબળા લોકોની સંભાળ રાખવાની ક્ષમતા દ્વારા પણ માપવામાં આવે છે.
રતન ટાટાજીએ હંમેશા રાષ્ટ્ર પ્રથમની ભાવનાને સર્વોપરી રાખી હતી. 26/11ના આતંકવાદી હુમલા પછી મુંબઈની પ્રતિષ્ઠિત તાજ હોટેલનું તેમનું તાત્કાલિક પુન: ઉદઘાટન આ રાષ્ટ્ર એકસાથે ઉભું થવાનું પ્રતીક હતું. તેમના પગલાએ મોટો સંદેશ આપ્યો કે – ભારત રોકશે નહીં…ભારત નિર્ભય છે અને આતંકવાદ સામે ઝૂકવાનો ઇનકાર કરે છે.
અંગત રીતે, મને છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં તેમને ખૂબ નજીકથી જાણવાનો લહાવો મળ્યો છે. અમે ગુજરાતમાં સાથે કામ કર્યું છે. તેમની કંપનીઓ દ્વારા ત્યાં મોટા પાયે રોકાણ કરવામાં આવ્યું હતું. આમાં આવા ઘણા પ્રોજેક્ટ્સ સામેલ હતા જેના વિશે તે ખૂબ જ ઉત્સાહી હતો.
જ્યારે હું કેન્દ્ર સરકારમાં જોડાયો, ત્યારે અમારી નજીકની વાતચીત ચાલુ રહી અને તે અમારા રાષ્ટ્ર નિર્માણના પ્રયાસોમાં પ્રતિબદ્ધ ભાગીદાર રહ્યા. શ્રી રતન ટાટાનો સ્વચ્છ ભારત મિશન પ્રત્યેનો ઉત્સાહ ખાસ કરીને મારા હૃદયને સ્પર્શી ગયો. તેઓ આ જન ચળવળના સ્વર સમર્થક હતા. તેઓ સમજતા હતા કે ભારતની પ્રગતિ માટે સ્વચ્છતા અને સ્વસ્થ ટેવો કેટલી મહત્વપૂર્ણ છે. ઓક્ટોબરની શરૂઆતમાં સ્વચ્છ ભારત મિશનની દસમી વર્ષગાંઠ નિમિત્તે આપેલો તેમનો વીડિયો સંદેશ મને હજુ પણ યાદ છે. આ વિડિયો સંદેશ, એક રીતે, તેમની છેલ્લી સાર્વજનિક રજૂઆતોમાંનો એક છે.
કેન્સર સામેની લડાઈ એ અન્ય ધ્યેય હતું જે તેના હૃદયની નજીક હતું. મને બે વર્ષ પહેલાંની આસામની ઘટના યાદ છે, જ્યાં અમે સંયુક્ત રીતે રાજ્યમાં વિવિધ કેન્સર હોસ્પિટલોનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. તે પ્રસંગે તેમના સંબોધનમાં તેમણે સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે તેઓ તેમના જીવનના છેલ્લા વર્ષો આરોગ્ય ક્ષેત્રને સમર્પિત કરવા માગે છે. આરોગ્યસંભાળ અને કેન્સરની સંભાળને સુલભ અને સસ્તું બનાવવાના તેમના પ્રયાસો રોગ સામે લડતા લોકો માટે તેમની ઊંડી કરુણાનો પુરાવો છે.
હું રતન ટાટા જીને એક વિદ્વાન માણસ તરીકે પણ યાદ કરું છું – તેઓ મને ઘણીવાર વિવિધ મુદ્દાઓ પર પત્ર લખતા, પછી તે શાસનની બાબતો હોય, કોઈ કામની પ્રશંસા કરવી હોય અથવા હા ચૂંટણી જીત્યા પછી અભિનંદન સંદેશ મોકલતા.
થોડા અઠવાડિયા પહેલા, હું સ્પેન સરકારના પ્રમુખ પેડ્રો સાંચેઝ સાથે વડોદરામાં હતો અને અમે સંયુક્ત રીતે એક એરક્રાફ્ટ ફેક્ટરીનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. આ ફેક્ટરીમાં C-295 એરક્રાફ્ટ ભારતમાં જ બનાવવામાં આવશે. શ્રી રતન ટાટાએ જ આના પર કામ શરૂ કર્યું હતું. તે સમયે મને શ્રી રતન ટાટાનો ખૂબ અભાવ લાગ્યો.
આજે જ્યારે આપણે તેમને યાદ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તે સમાજને પણ યાદ કરવાનો છે જેની તેમણે કલ્પના કરી હતી. જ્યાં વ્યવસાય સારા માટે બળ તરીકે કામ કરે છે, જ્યાં દરેક વ્યક્તિની સંભવિતતાનું મૂલ્ય હોય છે અને જ્યાં પ્રગતિ બધાના કલ્યાણ અને સુખ દ્વારા માપવામાં આવે છે. રતન ટાટા જી આજે પણ એવા લોકોના જીવનમાં અને સપનામાં જીવંત છે જેમને તેમણે ટેકો આપ્યો અને જેમના સપના સાકાર થયા. ભારતને વધુ સારી, દયાળુ અને આશાભરી ભૂમિ બનાવવા માટે આવનારી પેઢીઓ હંમેશા તેમની આભારી રહેશે.
