છેલ્લા ઘણાં સમયથી ખાણીપીણીની વસ્તુઓમાં જીવ જંતુ મળવાની ઘટનાઓ સામે આવી રહી છે. જમવાની જગ્યાએ જેર પિરસવામાં આવતુ હોય તેવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થઈ રહ્યું છે. ત્યારે અમદાવાદમાં એકજ દિવસમાં ખાણીપીણીની વસ્તુઓમાં જીવ જંતુ નીકળ્યાં હોવાની ત્રણ ઘટનાઓ પ્રકાશમાં આવી છે.
ખોરાક અથવા આહાર એ વ્યક્તિના નિર્વાહ, વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે મૂળભૂત આવશ્યકતા માનવામાં આવે છે. તાજેતરમાં, રાજસ્થાનમાં એમડીએચ, એવરેસ્ટ, જેવી પ્રતિષ્ઠિત કંપનીના નમૂનાઓ સાથે, ઘણી અગ્રણી મસાલા બ્રાન્ડ્સ ગુણવત્તા પરીક્ષણમાં નિષ્ફળ ગઈ હતી. તેમાંથી જંતુનાશક અવશેષો અને અન્ય હાનિકારક રસાયણો મળી આવ્યા હતા. આ પહેલી ઘટના નથી, અગાઉ પણ ભેળસેળની ઘટનાઓ સામે આવી છે. આવી ઘટનાઓ ખાદ્ય સુરક્ષા અને ગુણવત્તા અંગે ગંભીર ચિંતાઓ દર્શાવે છે, જે ગ્રાહકોના સ્વાસ્થ્ય અને વૈશ્વિક વેપારમાં ભારતની પ્રતિષ્ઠા પર નકારાત્મક અસર કરે છે.
ખેડૂતોને હવે આવી સમસ્યાઓ માટે જવાબદાર ગણવામાં આવે છે, કારણ કે તેઓ તેમના પાકને બચાવવા અને ઉત્પાદન વધારવા માટે રસાયણોનો વ્યાપક ઉપયોગ કરે છે. પરંતુ ખેડૂતોને દોષ આપવો અયોગ્ય છે. આ એક જટિલ અને બહુપરીમાણીય સમસ્યા છે, જેમાં ખેડૂતોની બહુ ઓછી ભૂમિકા છે. ઘણા નાના અને સીમાંત ખેડૂતોને આધુનિક ખેતી પદ્ધતિઓ અને સલામત રસાયણો વિશે જાણકારી નથી. જ્ઞાન અને જાગૃતિનો અભાવ તેમને અજાણતા હાનિકારક રસાયણોનો ઉપયોગ કરવા દબાણ કરે છે.
ગંભીર આર્થિક દબાણ હેઠળના ખેડૂતોને ઉત્પાદન વધારવા માટે ઝડપી કાર્યકારી રસાયણોનો ઉપયોગ કરવાની ફરજ પડે છે. પર્યાપ્ત દેખરેખ અને અમલીકરણના અભાવને કારણે, હાનિકારક અને પ્રતિબંધિત રસાયણો બજારમાં સરળતાથી મળી જાય છે. આ રસાયણોની સલામતી અને કાયદાકીય સ્થિતિ વિશે ખેડૂતોને ઘણીવાર જાણ કરવામાં આવતી નથી
નિ:શંકપણે, આજે કૃષિ ક્ષેત્રમાં સુધારાની જરૂર છે, જેમાં સરકારની નીતિઓ અને માળખાકીય ફેરફારો મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપી શકે છે. ખેડૂતોને સુરક્ષિત ખેતી પદ્ધતિઓ અપનાવવા પ્રોત્સાહિત કરવા માટે નીતિ સમર્થન, નાણાકીય સહાય અને વાજબી બજારની પહોંચ જરૂરી છે. આ વિના ખેડૂતોને દોષ દેવાને ઉકેલની દિશામાં યોગ્ય પગલું ગણી શકાય નહીં.
મજબૂત ટ્રેસેબિલિટી સિસ્ટમનો અભાવ ખોરાક પુરવઠા શૃંખલામાં ભેળસેળ, દૂષણ અને અનૈતિક પ્રથાઓને અવકાશ બનાવે છે. શાકભાજી અને ફળોમાં જંતુનાશક અવશેષોના ઉચ્ચ સ્તરની ઘટનાઓ, દૂધની બનાવટોમાં હાનિકારક રસાયણોની હાજરી અને મસાલામાં ભેળસેળ પરિસ્થિતિની ગંભીરતા દર્શાવે છે. જો કે, આ ચિંતાઓને દૂર કરવા માટે, ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ રૂલ્સ, 2011માં સુધારાએ ટ્રેસેબિલિટી ફરજિયાત કરીને સપ્લાય ચેઇનમાં ખોરાકની ઉત્પત્તિ અને હિલચાલને ટ્રેક કરવાની ક્ષમતા પર ભાર મૂક્યો છે. જો આ પ્રણાલીને અસરકારક રીતે લાગુ કરવામાં આવશે, તો દરેક હિતધારકને જવાબદાર બનાવવામાં આવશે અને આ સિસ્ટમ ભેળસેળની પ્રથાઓને અટકાવશે અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ભારતની વિશ્વસનીયતા વધારશે