21 જૂનના રોજ વિશ્વભરમાં આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આપણા દેશ ભારતે વિશ્વને યોગનો પરિચય કરાવ્યો. યોગ શબ્દનો સૌપ્રથમ ઉલ્લેખ ઋગ્વેદમાં જોવા મળે છે, ત્યારબાદ ઘણા ઉપનિષદોમાં તેનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો.
ભારતમાં એવા ઘણા યોગ ગુરુ હતા જેમણે યોગનું જ્ઞાન દરેક સુધી પહોંચાડવા માટે ઘણું કર્યું.
જ્યારે યોગ ગુરુઓનો ઉલ્લેખ થાય છે ત્યારે દરેકના મગજમાં બાબા રામદેવનું નામ આવે છે. બાબા રામદેવે સામાન્ય લોકોને યોગ સાથે જોડવામાં મોટું યોગદાન આપ્યું છે. સમાજના બાકીના લોકો સાથે, સેલિબ્રિટીઓ પણ તેમના યોગ શિબિરોમાં આવે છે. પરંતુ ભારતીય યોગના ઈતિહાસમાં ઘણા એવા યોગ ગુરુઓ છે જેમણે યોગને લોકો સુધી સુલભ બનાવવા માટે ઘણું કર્યું છે.
ઋષિ પતંજલિ
પ્રાચીન ભારતીય ઋષિ પતંજલિએ ઘણા સંસ્કૃત ગ્રંથોની રચના કરી હતી. તેમાંથી એક યોગ સૂત્ર છે જે યોગ દર્શનનો મૂળ ગ્રંથ માનવામાં આવે છે. ઋષિ પતંજલિનો જન્મ ઉત્તર પ્રદેશના ગોંડામાં સુંગ વંશના શાસન દરમિયાન થયો હતો અને બાદમાં તેમણે કાશીને પોતાનું નિવાસસ્થાન બનાવ્યું હતું. વ્યાકરણશાસ્ત્રી પાણિનીના શિષ્ય પતંજલિને શેષનાગનો અવતાર માનવામાં આવતો હતો. પતંજલિ એક મહાન ચિકિત્સક હતા અને તેમને ‘ચરક સંહિતા’ના લેખક માનવામાં આવે છે.
બી કે એસ આયંગર
બીકેએસ આયંગર એક યોગ ગુરુ હતા જેમને વિશ્વના અગ્રણી યોગ ગુરુઓમાંના એક ગણવામાં આવે છે. તેમણે યોગ ફિલસૂફી પર ‘લાઇટ ઓન યોગ’, ‘લાઇટ ઓન પ્રાણાયામ’ અને ‘પતંજલિના યોગ સૂત્રો પર પ્રકાશ’ સહિત અનેક પુસ્તકો પણ લખ્યા છે. બીકેએસ આયંગરનો જન્મ 14 ડિસેમ્બર 1918ના રોજ બેલ્લુરના એક ગરીબ પરિવારમાં થયો હતો. એવું કહેવાય છે કે આયંગર બાળપણમાં ખૂબ જ બીમાર રહેતા હતા અને ત્યારે જ તેમને યોગ કરવાની સલાહ આપવામાં આવી હતી. યોગ દ્વારા જ્યારે તેમની તબિયતમાં સુધારો થયો ત્યારે તેમણે દેશ અને દુનિયામાં યોગ ફેલાવવાની જવાબદારી ઉપાડી. તેમની પાસે ‘આયગર યોગ’ નામની યોગ સ્કૂલ પણ છે. બીકેએસ આયંગરની યોગ શૈલી તદ્દન અલગ છે, જેને ‘આયંગર યોગ’ કહેવામાં આવે છે. 2004 માં, ટાઇમ મેગેઝિને વિશ્વના ટોચના 100 પ્રભાવશાળી લોકોમાં તેમનું નામ સામેલ કર્યું.
તિરુમલાઈ કૃષ્ણમાચાર્ય
તિરુમલાઈ કૃષ્ણમાચાર્યને આધુનિક યોગના પિતા કહેવામાં આવે છે. તેમની પાસે આયુર્વેદનું પણ જ્ઞાન હતું અને તેઓ યોગ અને આયુર્વેદની મદદથી લોકોને સ્વસ્થ રહેવામાં મદદ કરતા હતા. હઠયોગ અને વિન્યાસને પુનર્જીવિત કરવાનો શ્રેય તેમને જાય છે. તેમનો જન્મ 18 નવેમ્બર 1888ના રોજ મૈસુરના ચિત્રદુર્ગ જિલ્લામાં થયો હતો અને 1989માં લગભગ 100 વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું હતું. તેમણે હિમાલયની ગુફાઓમાં યોગની ઘોંઘાટ શીખી હતી અને યોગ દ્વારા તેઓ તેમના શ્વાસ અને હૃદયના ધબકારા પણ નિયંત્રિત કરી શકતા હતા. તેમણે 1938માં યોગ આસન પર એક મૂંગી ફિલ્મ પણ બનાવી હતી.
કૃષ્ણ પટ્ટાભિ જોઈસ
યોગની અષ્ટાંગ વિન્યાસ શૈલી વિકસાવવાનો શ્રેય શ્રી કૃષ્ણ પટ્ટાભી જોઈસને જાય છે, જેનો જન્મ 26 જુલાઈ 1915ના રોજ કર્ણાટકના એક ગામમાં થયો હતો. સમગ્ર વિશ્વમાં ‘અષ્ટાંગ યોગ’ ફેલાવવાની સાથે, તેમણે મૈસૂરમાં અષ્ટાંગ યોગ સંશોધન સંસ્થાની પણ સ્થાપના કરી. તેમનું નામ કેટલાક વિવાદો સાથે પણ જોડાયેલું હતું અને તેમનું 93 વર્ષની વયે અવસાન થયું હતું.
પરમહંસ યોગાનંદ
પરમહંસ યોગાનંદનો જન્મ 5 જાન્યુઆરી 1893ના રોજ ગોરખપુરના એક બંગાળી પરિવારમાં થયો હતો. બાળપણમાં તેમનું નામ મુકુંદ લાલ ઘોષ હતું. તેમના માતા-પિતા ક્રિયાયોગી લાહિરી મહાશયના શિષ્યો હતા અને ઘટનાઓએ એવો વળાંક લીધો કે મુકુંદ લાલ લાહિરી મહાશયથી ખૂબ પ્રભાવિત થયા અને તેઓ મુકુંદ લાલમાંથી પરમહંસ યોગાનંદ બન્યા. તેમણે તેમના પુસ્તક ‘ઓટોબાયોગ્રાફી ઑફ અ યોગી’ દ્વારા ધ્યાન અને ક્રિયાયોગ સાથે પશ્ચિમી વિશ્વનો પરિચય કરાવ્યો. તેમનું બીજું પુસ્તક ‘સેલ્ફ રિયલાઇઝેશન ફેલોશિપ લેસન્સ’ પણ ખૂબ જ લોકપ્રિય થયું હતું.
સ્વામી શિવાનંદ સરસ્વતી
સ્વામી શિવાનંદ સરસ્વતીનો જન્મ 8 સપ્ટેમ્બર 1887ના રોજ તમિલનાડુમાં થયો હતો. તેઓ વ્યવસાયે ડૉક્ટર હતા અને નિવૃત્તિ પછી તેમણે ઋષિકેશમાં જીવન વિતાવ્યું હતું. તેમણે યોગ, વેદાંત અને અન્ય ઘણા વિષયો પર લગભગ 300 પુસ્તકો લખ્યા. તેમનું ‘શિવાનંદ યોગ વેદાંત’ નામનું યોગ કેન્દ્ર છે. 1932માં તેમણે શિવાનંદશ્રમ અને 1936માં દિવ્ય જીવન સંઘની સ્થાપના કરી.
મહર્ષિ મહેશ યોગી
‘ટ્રાન્સેન્ડેન્ટલ મેડિટેશન’ દ્વારા, મહર્ષિ મહેશ યોગીએ વિશ્વભરમાં લાખો લોકોને તેમના અનુયાયીઓ બનાવ્યા. તેમના શિષ્યોમાં ઘણી હસ્તીઓ પણ સામેલ છે. મહર્ષિ મહેશ યોગીનો જન્મ 12 જાન્યુઆરી 1918ના રોજ છત્તીસગઢના એક ગામમાં થયો હતો અને તેમનું અસલી નામ મહેશ પ્રસાદ વર્મા હતું. તેમણે અલ્હાબાદથી ફિલોસોફીમાં પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશન કર્યું. હિમાલયમાં તેમણે તેમના ગુરુ પાસેથી ધ્યાન અને યોગ શીખ્યા. બ્રિટનના પ્રખ્યાત રોક બેન્ડ ધ બીટલ્સના સભ્યો તેમને આધ્યાત્મિક ગુરુ માનતા હતા. શ્રી શ્રી રવિશંકર પણ મહર્ષિ મહેશ યોગીના શિષ્ય છે.
યોગના આસનો શરીર, મન અને આત્માને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. શારીરિક અને માનસિક સંતુલન બનાવે છે, તણાવ અને ચિંતા, શક્તિ, શરીરની લચીલાતા અને આત્મવિશ્વાસ માટે પણ યોગને વધુ સારો માનવામાં આવે છે. યોગ દ્વારા શરીરને અનેક રોગોથી મુક્ત રાખી શકાય છે અને આ જ કારણો છે જેના કારણે આજે વિશ્વભરના લોકો યોગને અપનાવી રહ્યા છે.
