ન્યાય સંહિતાએ અંગ્રેજ સમયના કાળા કાયદામાંથી મુક્તિ અપાવી : શાહ

અંગ્રેજકાળના કાળા કાયદામાંથી અંતે મુક્તિ મળી ગઈ છે તેવું હવે ચોક્કસ કહી શકાય છે. અંગ્રેજકાળમાં પ્રજાને દંડિત કરવાના ઉદેશ્ય સાથે બનાવેલા કાયદાની જગ્યા હવે ભારતીય ન્યાય સંહિતા સહિતના 3 નવા કાયદાએ લઇ લીધું છે. જેની મોટી અસર એ થશે કે હવે ભારતના ન્યાયપ્રણાલી સાથે વણાઈ ગયેલી ઉક્તિ ‘તારીખ પે તારીખ’ ઉક્તિ ભૂતકાળ બની જશે. નવા કાયદામાં કરવામાં આવેલા અનેક સુધારાઓ ન્યાયતંત્રને સમૃદ્ધ બનાવી લોકોને ઝડપી ન્યાય અપાવવામાં સિંહફાળો આપશે.

નવા કાયદા હેઠળ દેશદ્રોહ, સગીરા પર બળાત્કાર અને મોબ લિંચિંગ બદલ સજા-એ-મોત

કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે બુધવારે જણાવ્યું હતું કે ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદા બિલ ભારતમાં ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીમાં વ્યાપક ફેરફારો લાવશે અને નાગરિકોને સંસ્થાનવાદી યુગની માનસિકતામાંથી મુક્ત કરશે.

શાહ ગયા અઠવાડિયે લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવેલા ત્રણ રિડ્રાફ્ટ બિલ પરની ચર્ચાનો જવાબ આપી રહ્યા હતા. સસ્પેન્શનને કારણે મોટાભાગના વિપક્ષી સભ્યો હાજર ન હોવા છતાં પણ નીચલા ગૃહ દ્વારા બિલોને પાછળથી મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.

ચર્ચા દરમિયાન શાહે કહ્યું કે, મોદીજીના નેતૃત્વમાં હું ભારતીયતા, ભારતીય બંધારણ અને લોકોની સુખાકારી પર ભાર મૂકતો ખરડો લાવ્યો છું. બંધારણની ભાવનાથી કાયદા બદલવામાં આવી રહ્યા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, જૂના કાયદા માત્ર બ્રિટિશ હિતોની રક્ષા માટે હતા અને તેમનું ધ્યાન સજા આપવા પર હતું, ન્યાય અપાવવા પર હતું નહિ.  પરંતુ નવા કાયદા ન્યાયની આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને પ્રજાને ઝડપી ન્યાય અપાવશે.

શાહે કહ્યું હતું કે, સમયરેખા અને નાણાકીય પડકારો દેશમાં ન્યાય મેળવવામાં મોટો અવરોધ છે. અમિત શાહના શબ્દો હતા કે, ન્યાય સમયસર મળતો નથી….તારીખ પે તારીખ મિલતી હૈં (લાંબા સમય સુધી ટ્રાયલ), પોલીસ કોર્ટ અને સરકારને દોષી ઠેરવે છે, કોર્ટ પોલીસને દોષી ઠેરવે છે, સરકાર પોલીસ અને ન્યાયતંત્રને જવાબદાર માને છે… દરેક એકબીજા પર દોષારોપણ કરતા રહે છે.

ગરીબો માટે ન્યાય મેળવવાનો સૌથી મોટો પડકાર નાણાનો છે… હવે અમે નવા કાયદામાં ઘણી બાબતો સ્પષ્ટ કરી છે. તેમાં કોઈ વિલંબ થશે નહીં તેવું શાહે કહ્યું હતું. શાહે કહ્યું હતું કે, હવે તપાસ રિપોર્ટ 24 કલાકની અંદર મેજિસ્ટ્રેટને સબમિટ કરવાનો રહેશે, ચાર્જશીટ દાખલ કરવામાં 180 દિવસથી વધુ વિલંબ થઈ શકશે નહીં અને જો તપાસ હજુ બાકી હોય તો પણ કોર્ટની વિશેષ પરવાનગી લેવી પડશે. ન્યાયાધીશો 45 દિવસથી વધુ સમય માટે ચુકાદો અનામત રાખી શકશે નહીં.. સાત વર્ષથી વધુની સજા હોય તેવા ગુનાના કેસોમાં એફએસએલ ટીમની મુલાકાત ફરજિયાત કરી દેવામાં આવી છે.

સરકાર દ્વારા સૂચિત અન્ય ફેરફારો વિશે શાહે જણાવ્યું હતું કે, સીઆરપીસીમાં અગાઉ 484 વિભાગ હતા જે હવે 531 વિભાગ હશે. 177 વિભાગોમાં ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે અને 9 નવા વિભાગો ઉમેરવામાં આવ્યા છે. 39 નવા પેટા વિભાગો ઉમેરવામાં આવ્યા છે. 44 નવી જોગવાઈઓ ઉમેરવામાં આવી છે. સૌથી મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો પૈકીના એક વિશે બોલતા શાહે કહ્યું કે નવા કાયદા હેઠળ રાજદ્રોહને દૂર કરવામાં આવ્યો છે અને તેના સ્થાને એક કાયદો બનાવવામાં આવ્યો છે જે દેશ વિરુદ્ધ વાત કરનારને સજા કરશે.જો કે તેમણે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે જો કોઈ વ્યક્તિ કેન્દ્ર અને તેની નીતિઓનો વિરોધ કરે છે, તો વ્યક્તિને સજા કરવામાં આવશે નહીં કારણ કે તે તેમની “વાણીની સ્વતંત્રતા” છે.

શાહે જણાવ્યું હતું કે સૂચિત કાયદા હેઠળ આતંકવાદી પ્રવૃત્તિઓમાં સંડોવાયેલા અથવા દેશ વિરુદ્ધ કામ કરનાર કોઈપણને શક્ય તેટલી કડક સજા આપવામાં આવશે, અને ઉમેર્યું કે રાષ્ટ્રને નુકસાન પહોંચાડનારાઓને બક્ષવામાં આવશે નહીં. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે નવા બિલમાં ભારતમાં આતંકવાદી કૃત્યો અને અન્ય ગુનાઓ માટે અન્ય દેશોમાં છુપાયેલા લોકો માટે ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલની જોગવાઈ છે.

ઘણાને ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલ હેઠળની જોગવાઈઓ સામે વાંધો હોઈ શકે છે. જે વ્યક્તિએ ગુનો કર્યો છે અને દેશ છોડીને ભાગી ગયો છે તેના માટે શું સહાનુભૂતિ હોઈ શકે? પછી ભલે તે મુંબઈ બોમ્બ બ્લાસ્ટ હોય કે અન્ય કોઈ આતંકવાદી કૃત્ય. તેઓ કોઈપણ ગુનો કરે અને પાકિસ્તાન કે અન્ય દેશોમાં આશ્રય લઇ લ્યે છે ત્યારે સવાલ એ થાય છે કે તેમને સજા થવી જોઈએ કે નહીં?” ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે વિદેશમાં રહીને ટ્રાયલ ટાળનારાઓને કાનૂની પરિણામોનો સામનો કરવો પડશે.

શાહે ગયા અઠવાડિયે સુધારા સાથે ભારતીય ન્યાય સંહિતા (બીએનએસ), ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા (બીએનએસએસ) અને ભારતીય સાક્ષ્ય બિલ (બીએસબી) ત્રણ પુનઃપ્રાપ્ત બિલ રજૂ કર્યા હતા અને મંગળવારે લોકસભામાં  તેમની વિચારણા અને પેસેજ માટે તેમને ચર્ચા માટે લઈ ગયા હતા.

સૂચિત કાયદા અનુક્રમે ભારતીય દંડ સંહિતા, 1860, કોડ ઓફ ક્રિમિનલ પ્રોસિજર એક્ટ, 1898 અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ,1872ની જગ્યા લેશે.

• ભારતની એકતા, અખંડિતતા, સાર્વભૌમત્વ, સુરક્ષા, આર્થિક સુરક્ષા પર હુમલાને આતંકવાદી કૃત્ય ગણવામાં આવશે
• ‘રાજદ્રોહ’ના ગુનાની બાદબાકી. ‘રાજદ્રોહ’ને બદલી હવે ‘દેશદ્રોહ’નો કાયદો ઘડવામાં આવ્યો છે. નાગરિકોને સરકાર વિરુદ્ધ બોલવાનો અધિકાર સામે કોઈ સજા કરવામાં આવશે નહિ પરંતુ રાષ્ટ્ર વિરુદ્ધના કૃત્યો બદલી ફાંસી સુધીની સજા કરાશે.
• ન્યાય સંહિતા હેઠળ ‘મોબ લિંચિંગ’ને એક અલગ ગુનો બનાવવામાં આવ્યો છે, જેમાં મૃત્યુદંડની મહત્તમ સજા છે.
• યૌન હિંસાના કેસમાં પીડિતાના નિવેદનનું ઓડિયો-વિડિયો રેકોર્ડિંગ ફરજિયાત બનાવાયું છે.
• પોલીસ કે પ્રોસિક્યુશનની ભલામણોથી સ્વતંત્ર અપીલ દાખલ કરવી જોઈએ કે નહીં તે નક્કી કરવા માટે દરેક જિલ્લામાં એક સ્વતંત્ર પ્રોસિક્યુશન ડિરેક્ટર હશે.
• ઝીરો નંબરથી એફઆઈઆર નોંધણી માટે જોગવાઈઓ કરવામાં આવી છે. પીડિત કોઈપણ પોલીસ સ્ટેશનનો સંપર્ક કરી શકે છે, તે જરૂરી નથી કે અધિકારક્ષેત્રના પોલીસ સ્ટેશનનો સંપર્ક કરવો પડે. એફઆઈઆર 24 કલાકમાં અધિકારક્ષેત્રના પોલીસ સ્ટેશનમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવશે.
• અદાલતો પીડિતોને સાંભળ્યા વિના રાજ્યને કેસ પાછા ખેંચવાની મંજૂરી આપી શકે નહીં.
• તમામ પૂછપરછ અને ટ્રાયલ ઇલેક્ટ્રોનિક મોડમાં હાથ ધરવામાં આવી શકે છે.
• મહિલાઓ અને બાળકો સામેના ગુનાઓનો સામનો કરવા માટે અલગ જોગવાઈઓ. 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની બાળકી સાથે બળાત્કારના કિસ્સામાં આજીવન કેદ અને મૃત્યુદંડની સજા થઈ શકે છે.
• સામૂહિક બળાત્કારમાં, 20 વર્ષ અથવા આજીવન કેદની સજા.
• 15 વર્ષથી વધુ ઉંમરની પત્ની સાથે સહમતિથી સેક્સ કરવું એ આઈપીસી મુજબ ગુનો ન હતો હવે આ વય મર્યાદા હવે વધારીને 18 વર્ષ કરવામાં આવી છે.
• ‘હિટ એન્ડ રન’ માટે 10 વર્ષ સુધીની જેલની સજા છે. પરંતુ જો અકસ્માત પછી ગુનેગાર પીડિતને હોસ્પિટલ અથવા પોલીસ પાસે લઈ જાય તો ઓછી સજા આપવામાં આવશે.
• ‘સ્નેચિંગ’ને અલગ ગુનો બનાવવામાં આવ્યો છે.
• સીઆરપીસીએ એફઆઈઆર માટે કોઈ સમય મર્યાદા નક્કી કરી નથી પરંતુ ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા ફરજિયાત સમયમર્યાદા નક્કી કરે છે. ઓછા સજાવાળા ગુનાના કેસમાં ફરિયાદ કર્યાના 3 દિવસની અંદર એફઆઈઆર નોંધવી પડે છે. 3 થી 7 વર્ષની જેલની સજા ધરાવતા ગુનાઓ માટે, 14 દિવસની અંદર પ્રાથમિક તપાસ પૂર્ણ કરવાની રહેશે અને તેના આધારે એફઆઈઆર નોંધવી પડશે.
• પ્રથમ ચાર્જશીટ દાખલ કર્યાના 90 દિવસમાં વધુ તપાસ પૂર્ણ કરવાની રહેશે.
• મેજિસ્ટ્રેટે 14 દિવસની અંદર ચાર્જશીટની નોંધ લેવાનો નિર્ણય કરવાનો રહેશે.
• માત્ર દોષિત જ મૃત્યુદંડ સામે દયાની અરજી કરી શકે છે. એનજીઓ અથવા તૃતીય પક્ષો દયા અરજી દાખલ કરી શકતા નથી.
• શોધ પ્રક્રિયા દરમિયાન વિડિયો રેકોર્ડિંગ ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું છે.
• ફોરેન્સિક સાયન્સ લેબોરેટરી ટીમની ગુનાના સ્થળો પર ફરજિયાત મુલાકાત.