નેશનલ ડેસ્કઃ ભારત સરકારે ગયા વર્ષે ‘ભારત દાળ યોજના’ શરૂ કરી હતી અને હવે આ યોજના હેઠળ ગ્રાહકો ટૂંક સમયમાં ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ દ્વારા સસ્તી અને સબસિડીવાળી દાળ ખરીદી શકશે. આ યોજના ખાસ કરીને ફુગાવાને અંકુશમાં લેવા અને ગ્રાહકોને કઠોળની વધતી કિંમતોમાંથી રાહત આપવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજના હેઠળ, એમેઝોન, ફ્લિપકાર્ટ, સ્વિગી, બિગબાસ્કેટ, ઝેપ્ટો, બ્લિંકિટ અને જિયો માર્ટ જેવી ઈ-કોમર્સ કંપનીઓને સસ્તા દાળનું વેચાણ શરૂ કરવા માટે સૂચના આપી શકાય છે.
ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ પર સબસીડીવાળા કઠોળનું વેચાણ
ભારત દાળ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ફુગાવાથી પ્રભાવિત કઠોળના ભાવને નિયંત્રિત કરવાનો છે, ખાસ કરીને તે કઠોળ કે જેના ભાવ સતત વધી રહ્યા છે, જેમ કે મગ, મસૂર અને ચણા દાળ. કેન્દ્ર સરકારે આ યોજનાનો પહેલો તબક્કો જુલાઇ 2023માં શરૂ કર્યો હતો અને બીજો તબક્કો ઓક્ટોબર 2024માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આ યોજનાનો લાભ મુખ્યત્વે શહેરી અને અર્ધ-શહેરી વિસ્તારોના ગ્રાહકો સુધી પહોંચશે, કારણ કે આ વિસ્તારોમાં કઠોળના ભાવ ઉંચા છે અને ગ્રાહકોને પોષણક્ષમ દાળનો પુરવઠો ઓછો છે. હાલમાં, એમેઝોન, ફ્લિપકાર્ટ અને સ્વિગી જેવી મોટી ઈ-કોમર્સ કંપનીઓએ આ યોજના હેઠળ કઠોળનું વેચાણ શરૂ કરવાનું વચન આપ્યું હતું, પરંતુ મોટાભાગની કંપનીઓએ તેનો સંપૂર્ણ અમલ કર્યો નથી. જો કે, કેટલીક વેબસાઇટ્સ પર વેચાણ શરૂ થઈ ગયું છે, પરંતુ તે પૂરતું નથી. ગ્રાહક બાબતોના મંત્રાલયનું કહેવું છે કે તમામ ઈ-કોમર્સ કંપનીઓએ આ યોજનામાં ભાગ લેવો પડશે જેથી કરીને વધુને વધુ ગ્રાહકો સુધી સસ્તું કઠોળ પહોંચાડી શકાય.
ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ અને સસ્તા દાળનું વેચાણ
ભારત દાળ યોજના હેઠળ વિવિધ કઠોળ સબસિડીવાળા ભાવે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી રહ્યા છે. આ માટે Amazon, Flipkart, Swiggy, BigBasket, Zepto અને Jio Mart જેવી ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે. આ પ્લેટફોર્મ પર કઠોળના વેચાણ દ્વારા સરકારનો ઉદ્દેશ્ય એ છે કે દેશના અંતરિયાળ અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો પણ સસ્તા દાળનો લાભ લઈ શકે. જો કે, હાલમાં આ યોજનાની સફળતા મર્યાદિત છે, સરકાર આ યોજનાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સતત પગલાં લઈ રહી છે. અધિકારીઓએ ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ પર દબાણ કર્યું છે કે તેઓ આ યોજનામાં સંપૂર્ણ રીતે સામેલ થાય જેથી કરીને આ યોજના વધુને વધુ ગ્રાહકો સુધી પહોંચી શકે.
કઠોળની વધતી માંગ અને પુરવઠાનું અસંતુલન
ભારતમાં કઠોળના ભાવમાં વધારો થવાનું મુખ્ય કારણ માંગ અને પુરવઠા વચ્ચેનું અસંતુલન છે. કઠોળનું ઉત્પાદન 2016માં 16.3 મિલિયન ટન હતું, જ્યારે 2024માં તે વધીને 24.5 મિલિયન ટન થયું છે. તેમ છતાં, માંગ 27 મિલિયન ટન સુધી પહોંચી ગઈ છે, જેના કારણે કઠોળના પુરવઠામાં અછત સર્જાઈ છે. ખાસ કરીને મગ, મસૂર અને ચણાની દાળના ભાવમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે, જે ખાદ્ય મોંઘવારીનું મુખ્ય કારણ બની રહ્યું છે. સરકારનું માનવું છે કે ભારત દાળ યોજના દ્વારા સસ્તું કઠોળની સતત ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે, જેનાથી ગ્રાહકોને મોંઘા દાળથી બચવાની તક મળશે. કૃષિ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ યોજના ગ્રામીણ અને અર્ધ-શહેરી વિસ્તારોમાં રહેતા ગ્રાહકોને મોટી રાહત આપશે, કારણ કે આ વિસ્તારોમાં કઠોળના ભાવ ખૂબ જ વધી રહ્યા છે.
ભારત દાળ યોજના હેઠળ કઠોળના ભાવ
- ભારત દાળ યોજના હેઠળ પોષણક્ષમ ભાવે ઉપલબ્ધ કઠોળની યાદી નીચે મુજબ છે:
– ચણાની આખી દાળ: ₹58 પ્રતિ કિલો
– ચણાની દાળ: ₹70 પ્રતિ કિલો
– મગની દાળ: ₹107 પ્રતિ કિલો
– આખા મગની દાળ: ₹93 પ્રતિ કિલો
– મસૂર દાળ: ₹89 પ્રતિ કિલો
- આ કઠોળના સબસિડીવાળા ભાવ ગ્રાહકોને રાહત આપશે અને તેમને મોંઘા દાળથી બચવાની તક આપશે.
ફુગાવો અને ખાદ્ય ફુગાવા પર અસર
કઠોળમાં ફુગાવો, ખાસ કરીને મગ, મસૂર અને ચણાની કઠોળ, ખાદ્ય ફુગાવાને અસર કરી રહી છે. ઑક્ટોબર 2024માં કઠોળના ભાવમાં વધારો ધીમો પડ્યો, પરંતુ માંગ હજુ પણ પુરવઠા કરતાં વધી ગઈ છે. આ ઉપરાંત વૈશ્વિક ખાદ્યતેલના ભાવમાં પણ વધારો થઈ રહ્યો છે જેના કારણે ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં વધુ વધારો થઈ રહ્યો છે. ભારતમાં મોંઘવારી અને કઠોળની વધતી કિંમતોને અંકુશમાં લેવા માટે ભારત દાળ યોજના એક મહત્વપૂર્ણ પગલું સાબિત થઈ શકે છે. આ દ્વારા સરકાર સસ્તી અને સબસિડીવાળી દાળ આપીને ગ્રાહકોને મોંઘવારીથી બચાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.
