શરદ પૂર્ણિમા, અશ્વિન મહિના (સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર) ના પૂર્ણિમાના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે, એ એક મહત્વપૂર્ણ હિન્દુ તહેવાર છે જે ચોમાસાની ઋતુની પરાકાષ્ઠા અને પાનખરની શરૂઆતને ચિહ્નિત કરે છે. આ પવિત્ર રાત્રિ ભગવાન કૃષ્ણ, દેવી લક્ષ્મી અને ચંદ્રની પૂજા માટે સમર્પિત છે, જે અંધકાર પર પ્રકાશની જીત અને પ્રતિકૂળતા પર સમૃદ્ધિનું પ્રતીક છે. ભક્તો રાત્રિ જાગરણ કરે છે, ચંદ્રને પ્રાર્થના, મીઠાઈઓ અને ખીચડી અર્પણ કરે છે, અને ગોપીઓ સાથે તેમની રાસ લીલાની યાદમાં ફૂલો, ધૂપ અને ભક્તિ ગીતો વડે ભગવાન કૃષ્ણની પૂજા કરે છે. શરદ પૂર્ણિમા દેવી લક્ષ્મીના આશીર્વાદ સાથે પણ સંકળાયેલી છે, જે સારા નસીબ અને સમૃદ્ધિને સુનિશ્ચિત કરે છે, તેને પ્રકાશ, પ્રેમ અને આધ્યાત્મિક વૃદ્ધિનો આનંદદાયક ઉજવણી બનાવે છે.
શરદ પૂર્ણિમા એ હિન્દુ ધર્મના અનુયાયીઓ માટે એક ખાસ અવસર છે, જે ધાર્મિક અને જ્યોતિષીય દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. આ અવસરે અનેક પ્રકારની ખીર તૈયાર કરવામાં આવે છે અને તેનો પ્રસાદ અથવા નૈવેદ્ય ખાસ કરીને ભગવાન ચંદ્ર/ચંદ્રદેવ, શ્રી વિષ્ણુ, માતા લક્ષ્મી, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને ભગવાન ભોલેનાથને ચઢાવવામાં આવે છે, જે ખૂબ જ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે.
શરદ પૂર્ણિમા પર જાણો ખીર ખાવાનું મહત્વ:
માન્યતા અનુસાર આ ખીરને પૂર્ણિમાની રાત્રે ચંદ્રની સામે ખુલ્લા આકાશ નીચે રાખવાથી તેના પર પડતા અમૃતના કિરણો સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે અને આ ખીરને ખાવાથી ચંદ્ર દોષ દૂર થાય છે. , પિતૃદોષ પણ દૂર થાય છે. એટલું જ નહીં, આ ખીરને સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ખૂબ જ ફાયદાકારક કહેવાય છે, તેનું સેવન મેલેરિયા, તાવ, પિત્ત, પેટ, શ્વાસ, બ્લડપ્રેશર અને વજન ઘટાડવું વગેરે જેવી અનેક બીમારીઓમાં ફાયદાકારક છે અને શરીરને એનર્જી આપે છે.
તો ચાલો જાણીએ શરદ પૂર્ણિમા, કોજાગરી અને રાસ પૂર્ણિમાના અવસરે સ્વાદની સાથે સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ફાયદાકારક એવી 7 પ્રકારની સ્પેશિયલ ખીરની સરળ રેસિપિ, આ લેખ દ્વારા તેને ઘરે બનાવવાની સરળ રીતો જાણીએ-
-
ગાયનું દૂધ શાહી ખીર
સામગ્રીઃ 2 લિટર ગાયનું દૂધ, દોઢ મુઠ્ઠી બાસમતી ચોખા, 1/4 વાટકી સમારેલા ડ્રાયફ્રૂટ્સ, 3 ચમચી ખાંડ, 3-4 સેર દૂધમાં પલાળેલું કેસર, 1/2 ચમચી એલચી પાવડર.
ખીર બનાવવાના એક કે બે કલાક પહેલા ચોખાને ધોઈને પાણીમાં પલાળી રાખો. એક જાડા તળિયાવાળા વાસણમાં દૂધ નાખી ગેસ પર મૂકો. દૂધ ચાર-પાંચ વાર ઉકળે એટલે ચોખામાંથી બધુ જ પાણી કાઢી લો અને તેમાં ઉમેરો. સમયાંતરે હલાવતા રહો અને ઘટ્ટ થાય ત્યાં સુધી પકાવો. ચોખા રાંધ્યા પછી તેમાં ખાંડ ઉમેરો અને ખાંડ ઓગળે ત્યાં સુધી હલાવતા રહો, વચ્ચે ન રાખો. હવે તેમાં ઝીણા સમારેલા ડ્રાયફ્રુટ્સ અને પીસી ઈલાયચી ઉમેરો. હવે બાઉલમાં રાખેલા ભીના કેસરને મેશ કરો અને તેને ઉકળતી ખીરમાં ઉમેરો. ખીર ઘટ્ટ થાય પછી ગેસ બંધ કરી દો. ભગવાનને ગાયના દૂધમાંથી બનાવેલી શાહી ખીર અર્પણ કરીને તહેવારનો આનંદ માણો.
-
સાબુદાણા ખીર
સામગ્રી: 1 લીટર ફુલ ક્રીમ દૂધ, 1/2 કપ સાબુદાણા, 150 ગ્રામ ખાંડ, 1/4 વાટકી કાજુ-પિસ્તા, ઝીણી સમારેલી બદામ, 3-4 કેસર, 1 ચમચી પીસી એલચી, 2 ચમચી કન્ડેન્સ્ડ મિલ્ક.
ખીર બનાવવા માટે સાબુદાણાને એક કે બે કલાક પહેલા ધોઈને પલાળી દો. હવે એક વાસણમાં દૂધ ગરમ કરો અને તેને સારી રીતે ઉકળવા દો. તે પછી, એક અલગ બાઉલમાં એક ચમચી ગરમ દૂધ લો અને કેસર ઓગળી લો. હવે ઉકળતા દૂધમાં પલાળેલા સાબુદાણા નાખીને સતત હલાવતા રહીને ધીમી આંચ પર પકાવો. એક અલગ બાઉલમાં કન્ડેન્સ્ડ મિલ્ક ઓગાળીને તેને દૂધ સાથે મિક્સ કરો. હવે સાબુદાણાને ત્યાં સુધી પકાવો જ્યાં સુધી તે કાચની જેમ ચમકવા લાગે. પછી તેમાં ખાંડ નાખીને 5-7 ઉકળવા માટે પકાવો અને આગ બંધ કરી દો. તેમાં સમારેલા બદામ, કેસર અને એલચી પાવડર નાખીને બરાબર મિક્ષ કરો. સ્વાદિષ્ટ સાબુદાણાની તૈયાર કરેલી ફ્રૂટ ખીરને સર્વ કરો.
-
શાહી બાસમતી ચોખાની ખીર
સામગ્રી: 2.5 લિટર દૂધ, 2 મુઠ્ઠી બાસમતી ચોખા, 1/4 વાટકી સમારેલા સૂકા ફળો (બદામ, પિસ્તા અને કાજુ), 4 ચમચી ખાંડ, 1/2 ચમચી પીસી એલચી, દૂધમાં પલાળેલા કેસરના 3-4 સેર.
ખીર બનાવતા પહેલા બાસમતી ચોખાને સારી રીતે ધોઈ લો અને તેને પાણીમાં પલાળી દો. એક જાડા તળિયાવાળા વાસણમાં દૂધ નાખી ગેસ પર મૂકો. ચાર-પાંચ મિનિટ ઉકાળો. બધુ પાણી નીતારી લો અને ચોખાને દૂધમાં નાખો. સમયાંતરે હલાવતા રહો અને ઘટ્ટ થાય ત્યાં સુધી પકાવો. ચોખા રાંધ્યા પછી તેમાં ખાંડ ઉમેરો અને ખાંડ ઓગળે ત્યાં સુધી હલાવતા રહો, વચ્ચે ન રાખો. હવે તેમાં ઝીણા સમારેલા ડ્રાયફ્રુટ્સ અને પીસી ઈલાયચી ઉમેરો. હવે કેસરના ટુકડાને સારી રીતે મેશ કરો અને તેને ઉકળતી ખીરમાં ઉમેરો. ખીર ઘટ્ટ થાય પછી ગેસ બંધ કરી દો. તૈયાર શાહી બાસમતી ચોખા ખીર સાથે તહેવારનો આનંદ માણો.
-
જાજરમાન મખાના ખીર
સામગ્રી: 1 લીટર દૂધ, 2 કપ મખાના, 4 ચમચી ખાંડ, 1 ચમચી દેશી ઘી, 1/2 ચમચી એલચી પાવડર, કિસમિસ, કાજુ-બદામની કતરણ, છીણેલું સૂકું નારિયેળ.
સૌપ્રથમ એક કડાઈમાં ઘી ગરમ કરો અને તેમાં મખાનાને તળી લો, પછી એક થાળીમાં શેકેલા મખાનાને કાઢી, ઠંડા કરો અને પછી તેને ક્રશ કરો. હવે દૂધને ઉકળવા દો, જ્યારે દૂધ ઉકળે ત્યારે તેમાં મખાનાનો ભૂકો નાખીને પકાવો, ખાંડ પણ ઉમેરો. દૂધ ઘટ્ટ થાય એટલે તેમાં કિસમિસ, કાજુ-બદામની કતરણ, એલચી પાવડર અને સૂકું નાળિયેર નાખી તૈયાર રાજી મખાના ખીરને સર્વ કરો.
-
પનીર ખીર
સામગ્રી: 200 ગ્રામ પનીર, 2 લિટર દૂધ, 2 બ્રેડના ટુકડા (કિનારી કાઢીને), 1 ચમચી કસ્ટર્ડ પાવડર, 1/4 ચમચી એસેન્સ (તમારા પસંદગીના સ્વાદમાં), 1/4 વાટકી બદામ-પિસ્તાના ટુકડા, પાણી 1/2 કપ.
એક જાડા તળિયાવાળા વાસણમાં દૂધ ઉકાળો અને આગ ઓછી કરો અને 20-25 મિનિટ સુધી હલાવતા રહો. તે પછી, 100 ગ્રામ પનીરને નાના ટુકડાઓમાં કાપી લો અને બાકીના પનીરને પીસી લો. હવે 1/2 કપ પાણી લો, તેમાં સ્વાદ મુજબ ખાંડ, કિસા અને સમારેલા પનીરના ટુકડા કરો અને ધીમી આંચ પર જ્યાં સુધી એક તારની ચાસણી ન બને ત્યાં સુધી પકાવો. પછી તેને ઉકળતા દૂધમાં નાખો. હવે બ્રેડના ટુકડાને થોડા દૂધમાં પલાળી દો. તેમાં કસ્ટર્ડ ઉમેરો અને તેને મિક્સરમાં અથવા ચમચી વડે સારી રીતે પીટ કરો.
આ બ્રેડના મિશ્રણને દૂધમાં ઉમેરો. તેમાં સમારેલા બદામ પણ ઉમેરો અને 15-20 મિનિટ સુધી ધીમી આંચ પર થવા દો. હવે તેમાં તમારી પસંદગીનું થોડું ફ્લેવર એસેન્સ ઉમેરો. હવે તમારી ડ્રાયફ્રૂટ્સ અને ચીઝની અદ્ભુત ખીર તૈયાર છે. તમે તમારી ઈચ્છા મુજબ તેને ઠંડુ અથવા ગરમ સર્વ કરી શકો છો.
-
શેરડીનો રસ ખીર
સામગ્રી: 2 લિટર શેરડીનો રસ, 150 ગ્રામ બાસમતી ચોખા, 1/4 વાટકી સમારેલા ડ્રાયફ્રૂટ્સ, 1/2 ચમચી એલચી પાવડર.
શેરડીના રસની ખીર બનાવવા માટે સૌપ્રથમ એક તપેલીમાં શેરડીનો રસ નાખીને ગરમ કરો. ચોખાને સારી રીતે ધોઈ લો અને તેને શેરડીના રસમાં ઉમેરો અને આ મિશ્રણને ધીમી આંચ પર હલાવતા રહો. શેરડીનો રસ અને ચોખા મિક્સ થઈ જાય અને ઘટ્ટ મિશ્રણ બને ત્યાં સુધી તેને હલાવતા રહો. આ પછી તેને આંચ પરથી ઉતારીને ઠંડુ થવા દો અને થોડીવાર માટે ફ્રીજમાં રાખો અને શેરડીના રસની શાહી ખીરની મજા લો.
-
ખસખસ ખીર
સામગ્રી: દોઢ લિટર દૂધ, 1/2 કપ પલાળેલું ખસખસ, 2 ચમચી ખાંડ, 5-7 પલાળેલી બદામ, 1/4 ચમચી એલચી પાવડર, ઝીણા સમારેલા ડ્રાયફ્રૂટ્સ (જથ્થા પ્રમાણે), તાજી ક્રીમ 1/4 સજાવટ માટે વાટકી, કેટલાક કેસરની સેર, સૂકી બદામ અને પિસ્તાના ટુકડા.
સૌથી પહેલા એક ભારે તળિયાવાળા વાસણમાં દૂધને ઉકળતું રાખો. હવે પલાળેલી બદામની છાલ કાઢી લો. ખસખસ અને બદામને મિક્સરમાં પીસીને ગરમ દૂધમાં ઉમેરો. સારી રીતે ઉકળી જાય પછી તેમાં ખાંડ ઉમેરો અને ઘટ્ટ થાય ત્યાં સુધી સતત હલાવતા રહો. પછી તેમાં સમારેલા ડ્રાયફ્રૂટ્સ, એલચી નાખીને 10-15 મિનિટ પકાવો. ત્યાર બાદ તેમાં ક્રીમ ઉમેરી મિક્સ કરો અને ગેસ બંધ કરી દો.
હવે કેસર, બદામ અને પિસ્તા ક્લિપિંગ્સથી ગાર્નિશ કરીને પૌષ્ટિક ડ્રાયફ્રૂટ્સ અને ખસખસની ખીર સર્વ કરો.
પ્રાદેશિક ભિન્નતા:
- બંગાળી Payesh
- દક્ષિણ ભારતીય પાયસમ
- ગુજરાતી ખીર
- ઉત્તર ભારતીય ખીર
પોષક લાભો:
- કાર્બોહાઇડ્રેટ્સથી સમૃદ્ધ
- કેલ્શિયમનો સારો સ્ત્રોત
- ફાઈબરની માત્રા વધારે છે
- ઓછી કેલરી (ખાંડની સામગ્રી પર આધાર રાખીને)
ટીપ્સ:
- મલાઈદાર ખીર માટે ટૂંકા અનાજના ચોખાનો ઉપયોગ કરો.
- સ્વાદ માટે ખાંડને સમાયોજિત કરો.
- પસંદગી અનુસાર મસાલા ઉમેરો.
- શ્રેષ્ઠ સ્વાદ માટે ઠંડુ કરીને સર્વ કરો.
