ગુજરાતના જાણીતા કથક નૃત્યાંગના કુમુદિની લાખિયાનું 95 વર્ષની વયે નિધન..!
ગુજરાતના જાણીતા ભારતીય કથક નૃત્યાંગના અને કોરિયોગ્રાફર કુમુદિની લાખિયાનું આજે વહેલી સવારે 95 વર્ષની વયે નિધન થયું. તેમને તાજેતરમાં જ પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત થનારા લોકોની યાદીમાં સામેલ કરાયા હતા. 17 મે 1930 ના રોજ અમદાવાદમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. તે એક સફળ ભારતીય કથક નૃત્યાંગના અને કોરિયોગ્રાફર હતા. તેમણે ઈ.સ.1967માં અમદાવાદમાં કદમ્બ સ્કૂલ ઑફ ડાન્સ ઍન્ડ મ્યુઝિકની સ્થાપના કરી હતી જે ભારતીય નૃત્ય અને સંગીતને સમર્પિત એક સંસ્થા છે. કથક ક્ષેત્રે નવતર પ્રયોગોનો શ્રેય તેમના ફાળે જાય છે.
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ X એકાઉન્ટ પર પોસ્ટ શેર કરી
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ X એકાઉન્ટ પર પોસ્ટ શેર કરી છે. આમાં, તેમણે કહ્યું કે, કુમુદિની લાખિયાજીના નિધનથી તેઓ ખૂબ જ દુઃખી છે, જેમણે એક ઉત્કૃષ્ટ સાંસ્કૃતિક પ્રતિક તરીકે પોતાની ઓળખ બનાવી. કથક અને ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યો પ્રત્યેનો તેમનો જુસ્સો વર્ષોથી તેમના નોંધપાત્ર કાર્યોમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે.
એક સાચા અગ્રણી, તેણીએ નર્તકોની પેઢીઓને પણ ઉછેર્યા. તેમના યોગદાનની હંમેશા પ્રશંસા કરવામાં આવશે. તેમના પરિવાર, વિદ્યાર્થીઓ અને ચાહકો પ્રત્યે સંવેદના. ઓમ શાંતિ.
Deeply saddened by the passing of Kumudini Lakhia ji, who made a mark as an outstanding cultural icon. Her passion towards Kathak and Indian classical dances was reflected in her remarkable work over the years. A true pioneer, she also nurtured generations of dancers. Her…
— Narendra Modi (@narendramodi) April 12, 2025
દેશના પ્રખ્યાત કથક નૃત્યાંગના અને નૃત્ય ગુરુ કુમુદિની લાખિયાનું નિધન થયું છે. તેણી ૯૫ વર્ષની હતી. આરજે દેવકીએ સોશિયલ મીડિયા પર એક પોસ્ટ દ્વારા તેમના નિધનની માહિતી આપી અને તેમને હૃદયપૂર્વક શ્રદ્ધાંજલિ આપી.
આરજે દેવકીએ પોતાની પોસ્ટમાં લખ્યું –
View this post on Instagram
તેણીએ ફક્ત નૃત્ય જ નહોતું કર્યું, તેણીએ કથકને એક નવું સ્વરૂપ આપ્યું. અદાલતોથી લઈને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો સુધી, પરંપરા અને નવીનતા વચ્ચે સેતુ બાંધ્યા. તેમણે દરેક પ્રદર્શનને કવિતા બનાવ્યું. તેમણે આગળ લખ્યું, “કદંબ નૃત્ય કેન્દ્રના સ્થાપક, ઘણા પુરસ્કારો પ્રાપ્ત કરનાર, તે માત્ર એક નૃત્યાંગના જ નહીં પરંતુ એક ચળવળ હતી. આજે કથક શાંત છે, પરંતુ તેના ઘૂંઘરું દરેક હૃદયમાં ગુંજતા રહેશે.
કુમુદિની લાખિયાને યોગદાન બદલ ભારત અને વિદેશમાં ઘણા મોટા પુરસ્કારો મળ્યા
કુમુદિની લાખિયાને તેમના અનોખા યોગદાન બદલ ભારત અને વિદેશમાં ઘણા મોટા પુરસ્કારો મળ્યા. આમાં પદ્મશ્રી, પદ્મ ભૂષણ, સંગીત નાટક અકાદમી પુરસ્કાર અને ઘણા આંતરરાષ્ટ્રીય સન્માનોનો સમાવેશ થાય છે, થોડા સમય પહેલા તેમને પદ્મ વિભૂષણ પણ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો, જેના પર તેમણે ખુશી વ્યક્ત કરી અને કહ્યું કે “આ દાયકાઓની મહેનતનું પરિણામ છે. મને ખુશી છે કે અમે ભારતીય નૃત્યને નવી પેઢી સુધી પહોંચાડ્યું છે.
કુમુદિની લાખિયાએ પહેલા જયપુર ઘરાનાના વિવિધ ગુરુઓ અને પછી શંભુ મહારાજ પાસેથી શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. તેઓ ખાસ કરીને તેમના બહુ-કલાકારો ધરાવતા (સામુહિક) કોરિયોગ્રાફી માટે જાણીતા હતા. તેમના સૌથી પ્રસિદ્ધ નિર્દેશન આ મુજબ છે: ધબકાર, યુગલ, અને અતહ કિમ (ક્યાં હવે?), જે તેમણે 1980માં દિલ્હીમાં વાર્ષિક કથક મહોત્સવ દરમ્યાન રજૂ કર્યા હતા.
કુમુદિની લાખિયાએ કદંબ સ્કૂલ ઑફ ડાન્સ એન્ડ મ્યૂઝિક, ભારતીય નૃત્ય અને સંગીતની સંસ્થાની 1967માં સ્થાપના કરી. કન્ટેમ્પરરી કથક નૃત્યના પાયોનીર ગણાતાં કુમુદિનીએ કથકને સોલો ડાન્સ ફૉર્મમાંથી ગ્રુપમાં ભજવી શકાય તેવા નૃત્ય તરીકેની નવી ઓળખ અપાવી.
કારકિર્દીની શરૂઆત
કુમુદિનીએ રામ ગોપાલ સાથે નૃત્ય કરીને પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી હતી, જ્યારે તેઓ પશ્ચિમના દેશોના પ્રવાસે ગયાં હતાં, જેનાથી ભારતીય નૃત્ય પહેલી વાર વિદેશના લોકોના ધ્યાનમાં આવ્યું અને પછી તે પોતે એક નૃત્યાંગના અને કોરિયોગ્રાફર બન્યાં. તેમણે પહેલા જયપુર ઘરાનાના વિવિધ ગુરુઓ પાસેથી અને પછી શંભુ મહારાજ પાસેથી નૃત્યની તાલીમ લીધી.
કુમુદિની લાખિયા બહુ-વ્યક્તિ નૃત્ય નિર્દેશન માટે જાણીતાં હતાં. તેમના કેટલાક સૌથી પ્રખ્યાત નૃત્ય નિર્દેશોમાં ધબકર (પલ્સ), યુગલ (ધ ડ્યુએટ), અને અતાહ કિમ (હવે ક્યાં?)નો સમાવેશ થાય છે, જે તેમણે 1980માં દિલ્હીમાં વાર્ષિક કથક મહોત્સવમાં રજૂ કરી હતી. તેમણે ગોપી કૃષ્ણ સાથે હિન્દી ફિલ્મ ઉમરાવ જાન (1981)માં પણ કોરિયોગ્રાફર તરીકે કામ કર્યું હતું.
ઘણાં શિષ્યોનાં ગુરુ
તેઓ ઘણાં શિષ્યોનાં ગુરુ હતાં, જેમાં કથક નૃત્યકારો અદિતિ મંગળદાસ, વૈશાલી ત્રિવેદી, સંધ્યા દેસાઈ, દક્ષા શેઠ, મૌલિક શાહ, ઇશિરા પરીખ, પ્રશાંત શાહ, ઉર્જા ઠાકોર અને પારુલ શાહનો સમાવેશ થાય છે.
તેમણે રજનીકાંત લાખિયા સાથે લગ્ન કર્યા, જેઓ લિંકન્સ ઇનમાં કાયદાનો અભ્યાસ કરી રહ્યા હતા અને રામ ગોપાલ કંપનીમાં વાયોલિનવાદક હતા અને 1960માં અમદાવાદ રહેવા ગયા. તેમને એક પુત્ર શ્રીરાજ અને એક પુત્રી મૈત્રેયી છે.
પદ્મશ્રી, પદ્મ ભૂષણ, પદ્મ વિભૂષણથી સન્માનિત
કુમુદિની લાખિયાને ભારત સરકારે 1987માં પદ્મશ્રીથી સન્માનિત કર્યા હતા ત્યાર બાદ તેમને 2010માં પદ્મ ભૂષણથી નવાજવામાં આવ્યા અને વર્ષ 2025માં કળા ક્ષેત્રે તેમના પ્રદાન માટે તેમને પદ્મ વિભૂષણથી પણ સન્માનિત કરવામાં આવ્યા.
તેમણે ગોપી કૃષ્ણ સાથે હિન્દી ફિલ્મ ઉમરાવ જાન (1981)માં કોરિયોગ્રાફી કરી હતી. તે કથક નૃત્યકારો અદિતી મંગલદાસ, વૈશાલી ત્રિવેદી, સંધ્યા દેસાઈ, દક્ષા શેઠ, મૌલિક શાહ, ઇશિરા પરીખ, પ્રશાંત શાહ, ઊર્જા ઠાકોર અને પારુલ શાહ સહિતના ઘણા શિષ્યો ધરાવે છે.
કુમુદિની લાખિયા ખૂબ જ ઉમદા નૃત્યાંગના તો હતાં જ પણ સાથે તેઓ ખૂબ જ પ્રતિષ્ઠિત કોરિયોગ્રાફર અને કદંબ સ્કૂલ ઑફ ડાન્સ એન્ડ મ્યૂઝિકના ફાઉન્ડર તેમજર ડિરેક્ટર પણ હતાં. ગુજરાતી પદ્મ વિજેતાઓમાં તેમનું નામ સામેલ કરવામાં આવ્યું. કુમુદિની લાખિયા એક એવા નૃત્યાંગના હતાં જેમને પદ્મ શ્રી, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણ આમ ત્રણેય પદ્મ સન્માનોથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.
કુમુદિની લાખિયાએ કોરિયોગ્રાફ કરેલા નૃત્ય
કુમુદિની લાખિયાએ કોરિયોગ્રાફ કરેલા નૃત્ય અને તેમની કારકિર્દીની વાત કરીએ તો “ઠુમરીમાં ભિન્નતા” (1969), “વેણુ નાદ” (1970), “ભજન” (1985) “હોરી” (1970), “કોલાહાલ” (1971), “દુવિધા” (1971), “ધબકાર” (1973), “યુગલ” (1976), “ઉમરાવ જાન” (1981), “અતાહ કિમ” (1982), “ઓખા હરણ” (1990), “હુણ-નારી” (1993), “ગોલ્ડન ચેઇન્સ” (નીના ગુપ્તા, લંડન માટે), “સામ સંવેદન” (1993), “સમન્વય” (2003), “ભાવ ક્રિડા” (1999), “ફેધર ક્લોથ – હાગોરોમો” (2006), “મુશ્ટી” (2005) સિવાય અનેક અન્ય નોંધપાત્ર કોરિયોગ્રાફી કરી છે.
