હોળીની ધમાલ અને આનંદ આ તહેવારમાં વધારો કરે છે. દર વર્ષે ફાગણ મહિનામાં, મથુરાના નંદગાંવમાં એક અનોખી લઠ્ઠમાર હોળી રમવામાં આવે છે, જે આજે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ લઠ્ઠમાર હોળીની પરંપરા 17મી સદીથી ચાલી આવે છે.
આ લઠ્ઠમાર હોળી પરંપરામાં નંદગાંવની મહિલાઓ વ્રજના પુરુષો પર લાકડીઓથી હુમલો કરે છે. અને પુરુષો લાકડીઓના મારામારીથી પોતાને બચાવવા માટે ઢાલનો ઉપયોગ કરે છે. આ પરંપરા એટલી પ્રસિદ્ધ છે કે આ લઠ્ઠમાર હોળી જોવા માટે દેશ-વિદેશથી લોકો આવે છે. લઠ્ઠમાર હોળીનો આ તહેવાર દર વર્ષે ફાલ્ગુન મહિનાની પૂર્ણિમાના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. સૌપ્રથમ લઠ્ઠમાર હોળી બરસાનામાં અને પછી નંદગાંવમાં રમાય છે. આ પરંપરાને શક્તિ અને હિંમતનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. લઠ્ઠમાર હોળી દરમિયાન, નંદગાંવ અને વ્રજના લોકો રંગો, ગીતો અને નૃત્ય સાથે ઉત્સાહપૂર્વક ઉજવણી કરે છે. આ પ્રસંગે મહિલાઓ પરંપરાગત પોશાક પહેરે છે.
એટલા માટે નંદગાંવ ખાસ માનવામાં આવે છે
કથાઓ અનુસાર, શ્રી કૃષ્ણના માતા-પિતા નંદ બાબા અને માતા યશોદા અગાઉ ગોકુલમાં રહેતા હતા. થોડા સમય પછી નંદ બાબા અને તેમની માતા યશોદા ગોકુળ છોડીને તેમના પરિવાર, ગાય, બળદ અને ગોપીઓ સાથે નંદગાંવમાં સ્થાયી થયા. નંદગાંવ નંદીશ્વર ટેકરીની ટોચ પર આવેલું છે અને આ ટેકરીની ટોચ પર નંદ બાબાએ પોતાનો મહેલ બનાવ્યો હતો અને તમામ ગોવાળો, ગોવાળો અને ગોપીઓએ ટેકરીની આસપાસના વિસ્તારમાં પોતાના ઘર બનાવ્યા હતા. આ ગામ નંદબાબાએ વસાવ્યું હોવાથી તેને નંદગાંવ કહેવામાં આવતું હતું.
નંદ ભવન
નંદગાંવના નંદ ભવનને નંદ બાબાની હવેલી અથવા મહેલ પણ કહેવામાં આવે છે. આ ઈમારતમાં કાળા ગ્રેનાઈટથી બનેલી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. અહીં નંદ બાબા, માતા યશોદા, બલરામ અને તેમની માતા રોહિણીની મૂર્તિઓ પણ છે.
યશોદા કુંડ
નંદ ભવન પાસે એક તળાવ છે જે યશોદા કુંડના નામથી પ્રખ્યાત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે માતા યશોદા દરરોજ અહીં સ્નાન કરવા આવતા હતા. અને ક્યારેક તે શ્રી કૃષ્ણ અને બલરામને પણ પોતાની સાથે લઈ આવતી હતી. ભગવાન નરસિંહજીનું મંદિર તળાવના કિનારે આવેલું છે. યશોદા કુંડની નજીક એક રણ સ્થાનમાં એક અતિ પ્રાચીન ગુફા પણ આવેલી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં ઘણા ઋષિ-મુનિઓએ જ્ઞાન મેળવ્યું હતું.
બાળપણની રમતોનું સ્થળ
યશોદા કુંડ પાસે ભગવાન કૃષ્ણની બાળપણની રમતોનું સ્થળ છે જે હૌ બિલાઉ તરીકે ઓળખાય છે. અહીં ભાઈઓ ભગવાન કૃષ્ણ અને બલરામ તેમના બાળપણના મિત્રો સાથે બાળપણની રમતો રમતા હતા. આ જગ્યાને હાઉ વન પણ કહેવામાં આવે છે.
નંદીશ્વર મંદિર
નંદગાંવમાં ભગવાન શિવનું મંદિર પણ છે જે નંદીશ્વર મહાદેવ મંદિર તરીકે ઓળખાય છે. આ મંદિર સાથે જોડાયેલી એક વાર્તા કહે છે કે ભગવાન કૃષ્ણના જન્મ પછી, ભોલેનાથ એક સાધુના વિચિત્ર સ્વરૂપમાં તેમને મળવા નંદગાંવ આવ્યા હતા. પરંતુ માતા યશોદાએ તેનું વિચિત્ર રૂપ જોઈને તેને તેના પુત્રને મળવા દીધો નહિ. પછી ભગવાન શિવ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા અને જંગલમાં તપસ્યા કરવા લાગ્યા. આ પછી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અચાનક રડવા લાગ્યા અને શાંત ન રહ્યા, પછી માતા યશોદાની વિનંતી પર ભગવાન શિવ ફરી એક વાર ત્યાં આવ્યા.
 "જાણો શા માટે નંદગાંવમાં રમાતી લઠ્ઠમાર હોળી પ્રખ્યાત છે! 7")
બાળ શ્રી કૃષ્ણે ભગવાન શિવને જોયા કે તરત જ તેમણે રડવાનું બંધ કરી દીધું અને હસવા લાગ્યા. ભગવાન શિવે ઋષિના વેશમાં માતા યશોદાને બાળકની સંભાળ રાખવા અને તેને પ્રસાદ તરીકે રાંધેલું ભોજન આપવા કહ્યું. ત્યારથી ભગવાન કૃષ્ણને અન્નકૂટ ધરાવવાની અને પછી નંદીશ્વર મંદિરમાં શિવલિંગને અર્પણ કરવાની પરંપરા ચાલી આવે છે. નંદીશ્વર મંદિર જંગલમાં એ જ જગ્યાએ બનેલું છે જ્યાં ભગવાન શિવે શ્રી કૃષ્ણનું ધ્યાન કર્યું હતું.
શનિ મંદિર
પાન સરોવરથી થોડે દૂર કોકિલા જંગલમાં પ્રાચીન શનિ મંદિર આવેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે શનિદેવ અહીં આવ્યા હતા ત્યારે ભગવાન કૃષ્ણે તેમને એક સ્થાન પર સ્થિર કરી દીધા હતા જેથી વ્રજના લોકોને શનિદેવથી કોઈપણ પ્રકારની પરેશાનીનો સામનો ન કરવો પડે. આ મંદિરમાં દર શનિવારે હજારો ભક્તો શનિદેવના દર્શન કરવા આવે છે. અહીં દેવ શનિશ્ચરી અમાવસ્યા નિમિત્તે ભવ્ય મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
