હિંદુ ધર્મમાં ભગવાન શંકરના 12 જ્યોતિર્લિંગના દર્શનનું મહત્વ છે, પરંતુ માતા સતીની 51 શક્તિપીઠોનું પણ વિશેષ સ્થાન છે. દેવી પુરાણ અનુસાર, આ શક્તિપીઠો માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ તેની આસપાસના દેશોમાં પણ ફેલાયેલી છે.
51 શક્તિપીઠ એ ભારત, બાંગ્લાદેશ, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં પથરાયેલા પવિત્ર હિન્દુ મંદિરો છે, જે દેવી શક્તિને સમર્પિત છે, જે દૈવી નારી શક્તિના મૂર્ત સ્વરૂપ છે. દંતકથા અનુસાર, આ સ્થળો એવા છે જ્યાં ભગવાન શિવની પત્ની સતીના શરીરના વિવિધ ભાગો પૃથ્વી પર પડ્યા હતા. આ શક્તિપીઠોની કથા ભગવાન શિવ, માતા સતી, તેમના પિતા દક્ષ પ્રજાપતિ અને ભગવાન વિષ્ણુ સાથે જોડાયેલી છે.
ભારત, બાંગ્લાદેશ, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં પથરાયેલી 51 શક્તિપીઠ પવિત્ર હિંદુ મંદિરો છે જે દેવી શક્તિની દૈવી સ્ત્રી શક્તિને મૂર્તિમંત કરે છે. દંતકથા અનુસાર, આ સ્થાનો એવા સ્થળોને ચિહ્નિત કરે છે જ્યાં ભગવાન શિવની પત્ની સતીના શરીરના વિવિધ ભાગો પૃથ્વી પર પડ્યા હતા, જે તેમને શક્તિશાળી ઊર્જા કેન્દ્રોમાં પરિવર્તિત કરે છે. દરેક શક્તિપીઠ કાલી, દુર્ગા અથવા લક્ષ્મી જેવા દેવીના વિશિષ્ટ અભિવ્યક્તિ સાથે સંકળાયેલા છે અને તેના અનન્ય આધ્યાત્મિક મહત્વ માટે આદરણીય છે. તીર્થયાત્રીઓ અને ભક્તો આ તીર્થસ્થાનોમાં આશીર્વાદ, આધ્યાત્મિક વિકાસ અને સશક્તિકરણની શોધમાં આવે છે, કારણ કે તેઓ સ્ત્રીની ઊર્જા અને સર્જનાત્મકતાના સારને મૂર્ત બનાવે છે. શક્તિપીઠો હિંદુ ધર્મના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા અને પૌરાણિક મહત્વના પુરાવા તરીકે સેવા આપે છે, જે ઇતિહાસ, આધ્યાત્મિકતા અને પરંપરાને એકસાથે વણાટ કરે છે.
આ શક્તિપીઠોને દેવીના મુખ્ય અને પવિત્ર મંદિરો માનવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે 51 શક્તિપીઠો સ્વીકારવામાં આવે છે, જો કે તંત્ર ચૂડામણીમાં પણ 52 શક્તિપીઠોનો ઉલ્લેખ છે. દેવી પુરાણમાં 51 શક્તિપીઠો, દેવી ભાગવતમાં 108 અને દેવી ગીતામાં 72 શક્તિપીઠોની વિગતો મળે છે. ભારતમાં કુલ 42 શક્તિપીઠ છે, જ્યારે 4 બાંગ્લાદેશમાં, 2 નેપાળમાં અને 1 શ્રીલંકા, 3 પાકિસ્તાનમાં આવેલી છે.
વાર્તા:
આ શક્તિપીઠોનો ઉદય એક અદ્ભુત પૌરાણિક કથા સાથે જોડાયેલો છે. દંતકથા કહે છે કે દેવી સતી, જે ભગવાન શિવની પ્રથમ પત્ની હતી, તેણે તેના પિતા રાજા દક્ષની ઇચ્છા વિરુદ્ધ શિવ સાથે લગ્ન કર્યા હતા. આ પછી રાજા દક્ષે એક ભવ્ય યજ્ઞનું આયોજન કર્યું, પરંતુ તેણે પોતાની પુત્રી અને જમાઈને આમંત્રણ ન આપ્યું. સતી, તેના પતિની ઇચ્છા વિરુદ્ધ, યજ્ઞમાં પહોંચી. ત્યાં રાજા દક્ષે શિવનું અપમાન કર્યું, જે સતી સહન ન કરી શકી. આ અપમાન સહન કરવામાં અસમર્થ, તેણે બલિદાન અગ્નિમાં આત્મહત્યા કરી.
આ ઘટના પછી ભગવાન શિવ પોતાની પત્ની ગુમાવવાનું દુઃખ સહન ન કરી શક્યા અને તાંડવ કરવા લાગ્યા. જેના કારણે બ્રહ્માંડમાં અરાજકતા સર્જાઈ હતી. આને નિયંત્રિત કરવા માટે ભગવાન વિષ્ણુએ સતીના શરીરના 51\52 ટુકડા કરી નાખ્યા, જે વિવિધ સ્થળોએ પડ્યા અને શક્તિપીઠનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું.
જો તમારે આ શક્તિપીઠોની મુલાકાત લેવી હોય તો સૌથી પહેલા એ જાણવું જરૂરી છે કે આ શક્તિપીઠો ક્યાં આવેલી છે અને તેમના નામ શું છે.
માતાની 51 શક્તિપીઠ:
ભારત (42)
- કામાખ્યા, ગુવાહાટી, આસામ – યોની (જનન અંગ)
- દક્ષિણેશ્વર, કોલકાતા, પશ્ચિમ બંગાળ – ટો
- તારાપીઠ, બીરભૂમ, પશ્ચિમ બંગાળ – ત્રીજી આંખ
- કાલીઘાટ, કોલકાતા, પશ્ચિમ બંગાળ – જમણો અંગૂઠો
- જ્વાલાજી, કાંગડા, હિમાચલ પ્રદેશ – જીભ
- નયના દેવી, બિલાસપુર, હિમાચલ પ્રદેશ – આંખો
- ચિંતપૂર્ણી, ઉના, હિમાચલ પ્રદેશ – ફીટ
- મનસા દેવી, હરિદ્વાર, ઉત્તરાખંડ – હેડ
- વૈષ્ણો દેવી, કટરા, જમ્મુ અને કાશ્મીર – પિંડ (શરીર)
- કાલકા દેવી, દિલ્હી – બેકબોનનો ભાગ
- મીનાક્ષી અમ્માન, મદુરાઈ, તમિલનાડુ – વાળ
- કાંચી કામાક્ષી, કાંચીપુરમ, તમિલનાડુ – પાછળ
- ભદ્રકાલી, વારંગલ, તેલંગાણા – અપર લિપ
- દુર્ગા મંદિર, વારાણસી, ઉત્તર પ્રદેશ – નાક
- લલિતા દેવી, પ્રયાગરાજ, ઉત્તર પ્રદેશ – અંગૂઠો
- કાલી મંદિર, પટના, બિહાર – ડાબો હાથ
- જ્વાલામુખી, જ્વાલામુખી, હિમાચલ પ્રદેશ – જીભ
- કાંગડા, કાંગડા, હિમાચલ પ્રદેશ – જમણો કાન
- જયંતિ, જયંતિ, પશ્ચિમ બંગાળ – ડાબો ઘૂંટણ
- કિરીટ, કિરીટકોના, પશ્ચિમ બંગાળ – તાજ
- વક્રેશ્વર, વક્રેશ્વર, પશ્ચિમ બંગાળ – જમણી એડી
- સુગંધા, સુગંધા, પશ્ચિમ બંગાળ – નાક
- મહિષમર્દિની, મહિષમર્દિની, પશ્ચિમ બંગાળ – જમણો હાથ
- યોગદયા, યોગદયા, પશ્ચિમ બંગાળ – જમણો પગ
- ચંદ્રભાગા, ચંદ્રભાગા, પશ્ચિમ બંગાળ – પેટ
- નલહટેશ્વરી, નલહાટી, પશ્ચિમ બંગાળ – નેકલેસ
- ફુલ્લારા, ફુલ્લારા, પશ્ચિમ બંગાળ – હોઠ
- અટ્ટહાસ, અટ્ટહાસ, પશ્ચિમ બંગાળ – ફીટ
- દુર્ગા, ધર્મશાલા, હિમાચલ પ્રદેશ – જમણો હાથ
- મહાકાલી, ઉજ્જૈન, મધ્ય પ્રદેશ – અપર લિપ
- હરસિદ્ધિ, ઉજ્જૈન, મધ્ય પ્રદેશ – કોણી
- બનાશંકરી, બદામી, કર્ણાટક – દાંત
- મહાલક્ષ્મી, કોલ્હાપુર, મહારાષ્ટ્ર – આઈ
- તુલજા ભવાની, તુલજાપુર, મહારાષ્ટ્ર – વડા
- એકવીરિકા, કોલ્હાપુર, મહારાષ્ટ્ર – ડાબી આંખ
- વજ્રેશ્વરી, વજ્રેશ્વરી, મહારાષ્ટ્ર – દાંત
- સપ્તશ્રૃંગી, વાણી, મહારાષ્ટ્ર – હેર
- ભગવતી, કઠુઆ, જમ્મુ અને કાશ્મીર – ઘૂંટણ
- ચંદ્રભાગા, જમ્મુ, જમ્મુ અને કાશ્મીર – પેટ
- દુર્ગા, ધર્મશાલા, હિમાચલ પ્રદેશ – જમણો હાથ
- કાલી, કાલી મંદિર, પટના, બિહાર – ડાબો હાથ
- મહિષમર્દિની, પીઠાપુરમ, આંધ્રપ્રદેશ – જમણો હાથ
બાંગ્લાદેશ (4)
- કાલી, જેસોર – આંગળી
- છિન્નમસ્તા, ચિત્તાગોંગ – વડા
- મહાલક્ષ્મી, ઢાકા – આઈ
- દુર્ગા, ઢાકા – અંગૂઠો
નેપાળ (2)
- ગુહ્યેશ્વરી, કાઠમંડુ – ઘૂંટણ
- મુક્તિનાથ, મુસ્તાંગ – લાળ
પાકિસ્તાન (3)
- હિંગલાજ, બલૂચિસ્તાન – હેડ
- શારદા પીઠ, કાશ્મીર – જમણો હાથ
- શૈલા દેવી, કાશ્મીર – ગરદન
