- મહાકુંભનો લગભગ 7,500 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થશે
- મહાકુંભ મેળામાં લગભગ 40 કરોડ ભક્તો આવવાની આશા
- મહાકુંભનો ખર્ચ 1882માં 20,000 રૂપિયા થયો હતો
પ્રયાગરાજમાં અત્યાર સુધીના સૌથી મોટા મહાકુંભનું આયોજન થવા જઈ રહ્યું છે, જેના પર લગભગ 7,500 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થશે અને 40 કરોડ ભક્તો આવવાની આશા છે. તેમજ છેલ્લી સદીમાં આસ્થાનો આ સંગમ કેવી રીતે વિકસિત થયો છે તે શોધવા માટે તપાસ કરી છે.
લખનૌ હાલમાં પ્રયાગરાજમાં ચાલી રહેલા મહા કુંભ પર સરકારે એટલા પૈસા ખર્ચ્યા કે તેનો અંદાજ લગાવવો દરેકના નિયંત્રણની બહાર છે. એક સમયે 20 હજાર રૂપિયામાં યોજાતા આ મહાકુંભનો અંદાજિત ખર્ચ આ વખતે 7,500 કરોડ રૂપિયા (7.5 હજાર કરોડ) છે, જેમાં 40 કરોડ ભક્તોની ભીડ ઉમટી પડશે.
રેકોર્ડ્સ દર્શાવે છે કે 1882ના મહાકુંભ દરમિયાન, સૌથી મોટા સ્નાન દિવસ મૌની અમાવસ્યા પર લગભગ 8 લાખ ભક્તોએ સ્નાન કર્યું હતું, જ્યારે એકીકૃત ભારતની વસ્તી 22.5 કરોડ હતી. તેના પર રૂ. 20,288 (આજે રૂ. 3.6 કરોડ) ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. 1894ની ઇવેન્ટમાં 23 કરોડની વસ્તીમાંથી લગભગ 10 લાખ લોકોએ ભાગ લીધો હતો, જેની કિંમત રૂ. 69,427 (હાલના ભાવે આશરે રૂ. 10.5 કરોડ) હતી.
1906ના કુંભમાં આશરે 25 લાખ લોકો આકર્ષાયા હતા, જેની કિંમત રૂ. 90,000 (વર્તમાન ભાવે રૂ. 13.5 કરોડ) હતી, જ્યારે વસ્તી 24 કરોડ હતી. તે જ રીતે, 1918ના કુંભમાં લગભગ 30 લાખ લોકોએ સંગમમાં પવિત્ર સ્નાન કર્યું હતું, જ્યારે વસ્તી 25.2 કરોડ હતી. વહીવટીતંત્રે રૂ. 1.4 લાખ (આજે રૂ. 16.4 કરોડ) ફાળવ્યા હતા.
ઈતિહાસકાર પ્રો. યોગેશ્વર તિવારી અનુસાર, 1942ના કુંભ દરમિયાન એક નોંધપાત્ર ઘટના બની હતી, જ્યારે ભારતના તત્કાલિન વાઈસરોય અને ગવર્નર જનરલ લોર્ડ લિન્લિથગો મદન મોહન માલવિયા સાથે શહેરમાં આવ્યા હતા.
“દેશના વિવિધ ભાગોમાંથી લાખો લોકોને કુંભ વિસ્તારમાં સંગમમાં સ્નાન કરતા અને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓમાં તલ્લીન જોઈને વાઈસરોય આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા હતા. જ્યારે તેમણે પ્રચાર ખર્ચ વિશે પૂછ્યું, ત્યારે માલવિયાએ કહ્યું, માત્ર બે પૈસા. તેમણે ‘પંચંગ’ બતાવ્યું. આ દરમિયાન ‘ સમજાવ્યું કે પંચાંગની કિંમત બે પૈસા છે,” તિવારીએ કહ્યું. માલવિયાએ સ્પષ્ટતા કરી કે તહેવારોની તારીખો પંચાંગમાં ભક્તોને જણાવવામાં આવે છે. તેમજ તિવારીના કહેવા પ્રમાણે, માલવિયાએ વાઈસરોયને કહ્યું, “આ કોઈ ભીડ નથી. આ ધર્મમાં અતૂટ શ્રદ્ધા ધરાવતા ભક્તોનો સંગમ છે.”
