જય સરદાર !! સરદાર પટેલે આવી રીતે દરેક પરિસ્થિતિમાં ભારતને તૂટી પડતા અટકાવ્યું

જેમ જેમ ભારત 31 ઓક્ટોબરના રોજ સરદાર પટેલની 150મી જન્મજયંતિ ઉજવે છે, આ ભાગ 1998 માં પ્રથમ પ્રકાશિત થયો હતો, જે J&Kના ભૂતપૂર્વ ગવર્નર જગમોહા દ્વારા લખવામાં આવ્યો હતો, જેમાં 561 રજવાડાઓને એકીકૃત કરીને ભારતને એકીકરણ કરવામાં પટેલની મહત્વની ભૂમિકાને જોવામાં આવે છે.

જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભૂતપૂર્વ ગવર્નર જગમોહન દ્વારા લખાયેલ અને 6 નવેમ્બર, 1998ના રોજ ‘લોખંડી પુરુષ સરદાર પટેલ અને ભારતીય એકીકરણ’, આઝાદી પછીના ભારતને એક કરવામાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની મુખ્ય ભૂમિકાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.  તે 561 રજવાડાઓને ભારતીય સંઘમાં એકીકૃત કરવામાં પટેલના વ્યવહારુ નેતૃત્વ પર ભાર મૂકે છે, તેમના નિર્ણાયક અભિગમને જવાહરલાલ નેહરુના અભિગમ સાથે વિપરિત કરે છે. હૈદરાબાદ અને કાશ્મીર જેવા જટિલ મુદ્દાઓનું પટેલનું વ્યૂહાત્મક સંચાલન ભારતના રાજકીય એકત્રીકરણની ચાવી તરીકે પ્રકાશિત થાય છે.

ઇતિહાસમાં ઘણા “ifs” છે. જો કોઈ ચોક્કસ “જો” સાકાર થયું હોત તો શું થયું હોત તે કોઈ ચોક્કસ કહી શકતું નથી. 561 રાજ્યોના એકીકરણ અંગેના સખ્ત પુરાવા સૂચવે છે કે સરદાર પટેલના અભિગમથી કાશ્મીરની સમસ્યા ઊભી થવા દીધી ન હોત, અને જો કોઈ સમસ્યા ઊભી થઈ હોત તો પણ તે અંકુરમાં જ છૂપાઈ ગઈ હોત.

નેહરુ ચોક્કસપણે એક મહાન નેતા હતા, પરંતુ “નિશ્ચિત વ્યવહારિકતા” માં તેઓ સરદાર પટેલની નજીક ક્યાંય નહોતા. હડસન, ના લેખકમહાન વિભાજન, લોર્ડ માઉન્ટબેટનને ટાંકીને કહે છે, “મને આનંદ છે કે નેહરુને નવા રાજ્યોના વિભાગનો હવાલો સોંપવામાં આવ્યો નથી, જેણે બધું બરબાદ કરી નાખ્યું હોત.” ગાંધીજીએ પણ આ અભિપ્રાય શેર કર્યો હતો, ટિપ્પણી કરી હતી, “રાજકુમારો સાથે વ્યવહાર કરવાનું કાર્ય ખરેખર ભયંકર હતું, પરંતુ મને ખાતરી છે કે સરદાર એકમાત્ર વ્યક્તિ હતા જે તેનો સામનો કરી શક્યા હોત.”

સામાન્ય વારસો

સરદાર પટેલે જે રીતે 561 રજવાડાઓની સમસ્યાનો સામનો કર્યો તે તેમની રચનાત્મક પ્રતિભાની છટાદાર સાક્ષી આપે છે. તેમણે પરિસ્થિતિનું માપ કાઢ્યું, વિવિધ રાજાઓ, મહારાજાઓ, નવાબો અને નિઝામની માનસિકતાઓ અને પ્રેરણાઓનું વિશ્લેષણ કર્યું અને એકીકરણ અને એકીકરણની તેમની ભવ્ય રચનાને વ્યવહારુ આકાર આપવા માટે ઝડપથી આગળ વધ્યા.

આ સંદર્ભમાં, તેમની તુલના ચાન્સેલર બિસ્માર્ક સાથે કરવામાં આવી છે, જેમણે 19મી સદીના અંતમાં જર્મનીને એકીકૃત કર્યું હતું. પટેલની સિદ્ધિ, જોકે, બિસ્માર્કની સિદ્ધિ કરતાં ઘણી વધુ નોંધપાત્ર છે. બાદમાં લગભગ એક ડઝન રાજ્યો સાથે વ્યવહાર કરવો પડ્યો હતો, જ્યારે પટેલે 561 નું સંચાલન કર્યું હતું. જ્યારે બિસ્માર્કે “લોહી અને લોખંડ” ની નીતિનો આશરો લીધો હતો, ત્યારે પટેલે લોહી વગરની ક્રાંતિ લાવી હતી.

તેણે પુરુષો અને ઘટનાઓનું મૂલ્યાંકન કરવાની અને યોગ્ય સમયે કાર્ય કરવાની અદભૂત ક્ષમતા દર્શાવી. લોહી વહેવડાવ્યા વિના, તેમણે 86 મિલિયનની વસ્તી સાથે ભારતીય સંઘમાં 800,000 ચોરસ કિલોમીટર જમીન ઉમેરી.

સરદાર પટેલે કેટલાક રાજકુમારોમાં દેખાતી દેશભક્તિની ભાવનાની અપીલ સાથે શરૂઆત કરી, અન્યમાં નિષ્ક્રિય અને કેટલાકમાં ગેરહાજર. તેમણે તેમને ભૂતકાળના સામાન્ય વારસા, વર્તમાનના સહિયારા હિતો અને ભવિષ્ય માટે શાંતિ અને સમૃદ્ધિની સામાન્ય જરૂરિયાતોની યાદ અપાવી.

તેમણે કહ્યું, “આપણે ભારતના ઈતિહાસના મહત્ત્વના તબક્કામાં છીએ. સામાન્ય પ્રયાસો દ્વારા આપણે દેશને નવી મહાનતા તરફ લઈ જઈ શકીએ છીએ, જ્યારે એકતાનો અભાવ આપણને નવી આફતોનો સામનો કરશે.”

જ્યારે પટેલે તમામ રાજકુમારોને સન્માનજનક વિકલ્પ પૂરો પાડ્યો હતો, ત્યારે તેમણે તમામ સંબંધિતોને સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે તેઓ રજવાડાઓની અસંખ્ય નાપસંદગીની યોજનાઓ દ્વારા ભારતની સખત મહેનતથી મેળવેલી સ્વતંત્રતાને જોખમમાં મુકવા દેશે નહીં. તેમણે ભોપાલના રાજ્યોને અલગ આધિપત્યમાં જૂથબદ્ધ કરવાના પ્રયાસને નિષ્ફળ બનાવ્યો, જૂનાગઢ સાથે મક્કમતાથી વ્યવહાર કર્યો અને હૈદરાબાદના નિઝામ અને તેના સલાહકારો, સર મોન્કટન અને લાઈક અલીની ખુમારીને બંધ કરી દીધી.

જ્યારે આરએ બટલર અને ચર્ચિલ જેવા બ્રિટિશ સંસદના કઠોર કન્ઝર્વેટિવ સભ્યોએ નિઝામને ટેકો આપીને ભારતને હરાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, ત્યારે પટેલે તેમને “જૂની દુનિયા” સાથે ઊભા ન રહેવાનું નિશ્ચિતપણે કહ્યું. તેમણે સ્પષ્ટ કર્યું કે “તે માત્ર સદ્ભાવનાની ભાવનાથી છે, અને મિસ્ટર ચર્ચિલની જીભના દ્વેષ અને ઝેરમાં નહીં, કે ભારત, બ્રિટન અને કોમનવેલ્થના અન્ય સભ્યો વચ્ચે મિત્રતાનો કાયમી સંબંધ બાંધી શકાય છે.”

આ રીતે તેમણે હૈદરાબાદને સફળતાપૂર્વક અટકાવ્યું, જેને “ભારતના પેટમાં અલ્સર” તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું હતું, જે કેન્સરગ્રસ્ત બનતું હતું. લોહી વહેવડાવ્યા વિના, સરદાર પટેલે “86 મિલિયનની વસ્તી સાથે ભારતીય સંઘમાં 800,000 ચોરસ કિલોમીટર જમીન ઉમેરી.”

તુષ્ટિકરણ નીતિ

સરદાર પટેલે શેખ અબ્દુલ્લાને પણ યોગ્ય રીતે માપ્યું હતું. તેમની વ્યવહારિક ભાવનાએ તેમને એવું માનવાની મનાઈ ફરમાવી કે તમામ ભારતીય ઈંડા શેઠની ટોપલીમાં સુરક્ષિત રીતે મૂકી શકાય છે. તેમણે કાશ્મીર કેસને સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં મોકલવાના ભારતના નિર્ણય પર શોક વ્યક્ત કર્યો હતો. તેમણે 28 ઓક્ટોબર, 1947ના રોજ પંડિત નેહરુના રેડિયો પ્રસારણમાંથી “યુએનના આશ્રય હેઠળ લોકમત” શબ્દોને હટાવવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કર્યા.

પટેલ પણ ગોપાલસ્વામી અયંગરને યુએનમાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળના નેતા તરીકે અને શેખ અબ્દુલ્લાને સભ્ય તરીકે મોકલવાના વિરોધમાં હતા. તેમણે અયંગર કરતાં સર ગિરજા શંકરને પ્રાધાન્ય આપ્યું, જ્યારે અબ્દુલ્લા વિશે, તેમને ડર હતો કે “શેખનું ભડકાઉ વ્યક્તિત્વ કદાચ સરળતાથી હોડીને દબાવી દેશે.” શેખ અબ્દુલ્લાની ઘણી ગેરવાજબી માંગણીઓ સાથે સંમત થવું અને અપ્રમાણસર રીતે તેમના અહંકારને પ્રોત્સાહન આપવું તે મૂર્ખામીભર્યું હતું. જો સરદાર પટેલ ઘટનાસ્થળે રહ્યા હોત, તો તેમણે આ તુષ્ટિકરણને સમયસર અટકાવી દીધું હોત.

સરદાર પટેલ જે હદે કાશ્મીરમાં ઘટનાક્રમને પ્રભાવિત કરવામાં સક્ષમ હતા, તેમનું યોગદાન ફળદાયી હતું. હુમલાખોરો શ્રીનગરની બહારના વિસ્તારમાં હતા. લેફ્ટનન્ટ કર્નલ. રણજિત રાય અને ભારતીય સેનાના મેજર સોમનાથ શર્મા શહીદ થયા હતા, જે મોટી સંખ્યામાં હતા. સરદાર પટેલ, સંરક્ષણ પ્રધાન બલદેવ સિંહ સાથે, રાજ્યની રાજધાની માટે ઉડાન ભરી, જમીન પરની પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરી, નવી દિલ્હી પરત ફર્યા, અને શ્રીનગર જવા માટે સૈનિકોને ઉડાડવા માટે એરક્રાફ્ટને ડાયવર્ટ કરતી વખતે તમામ એરલાઇન સેવાઓને રોકવાનો આદેશ આપ્યો.

સૈન્ય દળોના સમયસર આગમનને કારણે બ્રિગેડિયર સેનને શાલતાંગ નજીક ભારતીય દળોની જાળમાં ધાડપાડુઓને લલચાવવા અને 5 નવેમ્બરના રોજ ત્રણ બાજુથી હુમલો કરવામાં સક્ષમ બનાવ્યા. ધાડપાડુઓને પરાસ્ત કરવામાં આવ્યા, તેમાંના 300 માર્યા ગયા. 7 નવેમ્બરે શાલતાંગનું યુદ્ધ નિર્ણાયક સાબિત થયું. ત્રણ દિવસ પછી, આગળ વધતા ભારતીય સૈનિકોએ બારામુલ્લા પર ફરીથી કબજો કર્યો. 1949 માં બરોડામાં સરદાર પટેલ. તેમણે સ્પષ્ટ કર્યું કે તેઓ રજવાડાઓની અસંખ્ય નાપસંદગીની યોજનાઓ દ્વારા ભારતની સખત મહેનતથી મેળવેલી સ્વતંત્રતાને જોખમમાં મૂકવા દેશે નહીં

સ્ટ્રેન્થ અને ગટ્સ

શેખ અબ્દુલ્લાની રાજ્યના વડા પ્રધાન તરીકે નિમણૂક પછી, તેમના અને મહારાજા હરિ સિંહ વચ્ચેના સંબંધો વણસ્યા. જો પટેલનો માર્ગ હોત તો તેઓ મહારાજા હરિસિંહને અપમાનિત ન થવા દેત.

પોતાની જાત પર છોડીને, તેમણે શેખ અબ્દુલ્લા, મહારાજા હરિ સિંહ અને ત્રણ મુખ્ય પ્રદેશોના લોકોની આકાંક્ષાઓ સાથે સાચા અર્થમાં બિનસાંપ્રદાયિક અને લોકશાહી માળખામાં સુમેળ સાધતા, સંઘ અને રાજ્યની જરૂરિયાતો વચ્ચે યોગ્ય સંતુલન સાધ્યું હોત – જમ્મુ, કાશ્મીર અને લદ્દાખ.

જ્યારે વી શંકરે કાશ્મીરના વિશેષ દરજ્જા અંગે ગોપાલસ્વામી અયંગરના ડ્રાફ્ટ સાથે સંમત થવાના પટેલના શાણપણ અંગે શંકા વ્યક્ત કરી, ત્યારે પટેલે ટિપ્પણી કરી: “આખરે, શેખ અબ્દુલ્લા કે ગોપાલસ્વામી બંને કાયમી નથી. ભાવિ શક્તિ અને શક્તિ પર નિર્ભર રહેશે. ભારત સરકારની હિંમત, અને જો આપણે આપણી પોતાની શક્તિમાં વિશ્વાસ ન રાખી શકીએ, તો આપણે એક રાષ્ટ્ર તરીકે અસ્તિત્વમાં રહેવાને લાયક નથી.”