લગ્ન જીવન પડી ભાંગ્યું હોય તેવા કિસ્સામાં અદાલત સત્તાનો ઉપયોગ કરી છૂટાછેડા મંજુર કરી શકે?: 28મીએ સુનાવણી
સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય ખંડપીઠે મંગળવારે એક મહત્વપૂર્ણ અવલોકન કર્યું છે. સુપ્રીમે અવલોકન કર્યું છે કે, જો પતિ-પત્ની વચ્ચેના વૈવાહિક સબંધો સંપૂર્ણપણે પડી ભાંગ્યા હોય પરંતુ બંને પાત્રો પૈકી એકની છૂટાછેડા માટે સંમતિ ન હોય તો અદાલત બંધારણની કલમ 142 હેઠળ ન્યાયતંત્રને અપાયેલા વિશેષાધિકારનો ઉપયોગ કરી છૂટાછેડાની ડીક્રી પારીત કરી શકે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચે મંગળવારે જણાવ્યું હતું કે, આ મામલે વધુ સુનાવણી 28 સપ્ટેમ્બર 2022ના રોજ કરશે. સુપ્રીમ કોર્ટ ભારતના બંધારણ, 1950ની કલમ 142 હેઠળ છૂટાછેડા માટે તેની સત્તાઓની મર્યાદા પર વિચાર રહી હતી. જસ્ટિસ એસ.કે. કૌલ, જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ એ.એસ. ઓકા, જસ્ટિસ વિક્રમ નાથ અને જસ્ટિસ જે.કે. મહેશ્વરીની ખંડપીઠે એવો અભિપ્રાય આપ્યો હતો કે, વાસ્તવિક મુદ્દો કલમ 142 હેઠળ ન્યાયતંત્રને અપાયેલી સત્તાનો ઉપયોગ કરવાનો છે. જ્યારે લગ્નને ન બચાવી શકાય તેવી રીતે સંબંધો તૂટી રહ્યા હોય પરંતુ બંને પાત્રો પૈકી એક પાત્રની છૂટાછેડા માટેની સંમતિ ન હોય તો ન્યાયતંત્ર તેના વિશેષાધિકારનો ઉપયોગ કરી છૂટાછેડા આપી શકે કે કેમ ?
બંધારણીય બેંચનો સંદર્ભ ટ્રાન્સફર પિટિશનમાં પક્ષકારોએ તેમના લગ્નને વિસર્જન કરવા માટે કોર્ટના યોગ્ય આદેશની માંગ કરી હતી અને સુપ્રીમ કોર્ટે ચોક્કસ મુદ્દાને આધારે મંજૂરી આપી હતી. આ મુદ્દાઓ અંગે જો વાત કરવામાં આવે તો પ્રથમ મુદ્દો સુપ્રીમે નોંધ્યો હતો કે, બંને પાત્રોના લગ્નજીવનમાં એવું ભંગાણ થયું છે જેને હવે બચાવી શકાય એમ નથી. બીજો મુદ્દો નોંધતા સુપ્રીમે કહ્યું હતું કે, પક્ષકારો છૂટાછેડા માટે સંમતિ આપી રહ્યા છે. ત્રીજો મુદ્દો એવો છે કે, હિંદુ મેરેજ એક્ટ, 1955 ની જોગવાઈઓનો ઉપયોગ કરવા માટે છૂટાછેડાના હુકમનામું મેળવવા માટે પક્ષકારો માટે અધિકારક્ષેત્રની ફેમિલી કોર્ટનો સંપર્ક કરવો તે એક લાંબી પ્રક્રિયા હશે, કેમકે અગાઉથી જ અદાલત પર કેસોનું ભારણ છે.
છૂટાછેડા મંજૂર કરતી વખતે ડિવિઝન બેન્ચે એ પણ નોંધ્યું હતું કે, અમારા દ્વારા પસાર કરાયેલા આદેશ હોવા છતાં આંકડાઓના હેતુઓ માટે વર્તમાન ટ્રાન્સફર પિટિશન પેન્ડિંગ રહેશે કારણ કે અમારું માનવું છે કે, બંધારણની કલમ 142 હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ પરસ્પર સંમતિથી છૂટાછેડા લેવા માટે પતિ અને પત્ની વચ્ચેના સમાધાનના પરિણામે આ કોર્ટમાં ગયેલી અરજીઓની સંખ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને કોર્ટ દ્વારા કેટલાક મહત્વના મુદ્દાને સંબોધિત કરવાની જરૂર છે.
કોર્ટે નિર્દેશ આપવા માટે વરિષ્ઠ વકીલ વી ગીરી, દુષ્યંત દવે, ઈન્દિરા જયસિંગ અને મીનાક્ષી અરોરાની મદદ માંગી હતી. મંગળવારે એમિકસ ક્યુરી વી ગીરીએ સંદર્ભ આદેશ સાથે બેંચને મદદ કરી હતી, જે બંધારણીય બેંચ દ્વારા વિચારણા કરવા માટેના પ્રશ્નોને સુયોજિત કરે છે.
બંધારણીય બેન્ચ સમક્ષ મુકાયેલા પ્રશ્નોમાં, બંધારણની કલમ 142 હેઠળ સત્તાના ઉપયોગ માટેના વ્યાપક માપદંડ શું હોઈ શકે જેથી પક્ષકારોને હિંદુ લગ્ન અધિનિયમની કલમ 13-બી હેઠળ નિર્ધારિત ફરજિયાત સમયગાળાની રાહ જોવા માટે સક્ષમ બનાવી શકાય. જેથી કૌટુંબિક કોર્ટમાં સંદર્ભિત કર્યા વિના સંમતિથી પક્ષકારો વચ્ચે લગ્ન વિસર્જન કરી શકાય છે.
બીજો પ્રશ્ન એવો છે કે, શું કલમ 142 હેઠળના આવા અધિકારક્ષેત્રનો ઉપયોગ બિલકુલ ન થવો જોઈએ કે પછી આવી કવાયત દરેક કેસના તથ્યોમાં નક્કી કરવા માટે છોડી દેવી જોઈએ કે કેમ? જસ્ટિસ કૌલે જણાવ્યું હતું કે લગ્નભંગ કરવા માટે કલમ 142 હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ એ બાબત હોઈ શકે નહીં. જ્યારે પક્ષકારો વચ્ચે સમજૂતી હોય ત્યારે તે ખૂબ જ ચિંતાનો વિષય છે. તેમણે કહ્યું કે ’વાસ્તવિક ચિંતા’ એ એવા કિસ્સાઓ છે કે જ્યાં સુપ્રીમ કોર્ટ કલમ 142 હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ કરીને લગ્નને ભંગ કરી શકે છે પરંતુ છૂટાછેડા માટે માટે બંને પાત્રોની સંમતિ ન હોય.
લગ્નજીવન પડી ભાંગ્યું હોય પણ છૂટાછેડા માટે સંમતિ ન હોય તેવા કિસ્સામાં આર્ટીકલ 142 નો ઉપયોગ કરવો જરૂરી?
સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચે મંગળવારે જણાવ્યું હતું કે, આ મામલે વધુ સુનાવણી 28 સપ્ટેમ્બર 2022ના રોજ કરશે. સુપ્રીમ કોર્ટ ભારતના બંધારણ, 1950ની કલમ 142 હેઠળ છૂટાછેડા માટે તેની સત્તાઓની મર્યાદા પર વિચાર રહી હતી. જસ્ટિસ એસ.કે. કૌલ, જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ એ.એસ. ઓકા, જસ્ટિસ વિક્રમ નાથ અને જસ્ટિસ જે.કે. મહેશ્વરીની ખંડપીઠે એવો અભિપ્રાય આપ્યો હતો કે, વાસ્તવિક મુદ્દો કલમ 142 હેઠળ ન્યાયતંત્રને અપાયેલી સત્તાનો ઉપયોગ કરવાનો છે. જ્યારે લગ્નને ન બચાવી શકાય તેવી રીતે સંબંધો તૂટી રહ્યા હોય પરંતુ બંને પાત્રો પૈકી એક પાત્રની છૂટાછેડા માટેની સંમતિ ન હોય તો ન્યાયતંત્ર તેના વિશેષાધિકારનો ઉપયોગ કરી છૂટાછેડા આપી શકે કે કેમ ?
ફેમિલી કોર્ટને વિશ્ર્વાસમાં લીધા વિના આર્ટીકલ 142 હેઠળ છૂટાછેડા મંજુર કરી શકાય!!
બંધારણીય બેન્ચ સમક્ષ મુકાયેલા પ્રશ્નોમાં, બંધારણની કલમ 142 હેઠળ સત્તાના ઉપયોગ માટેના વ્યાપક માપદંડ શું હોઈ શકે જેથી પક્ષકારોને હિંદુ લગ્ન અધિનિયમની કલમ 13-બી હેઠળ નિર્ધારિત ફરજિયાત સમયગાળાની રાહ જોવા માટે સક્ષમ બનાવી શકાય. જેથી કૌટુંબિક કોર્ટમાં સંદર્ભિત કર્યા વિના સંમતિથી પક્ષકારો વચ્ચે લગ્ન વિસર્જન કરી શકાય છે.
