ભારતના વિવિધ પુરસ્કારો (એવોર્ડ)

ભારત રત્ન :

સાહિત્ય, કલા,ખેલ, વિજ્ઞાન અને સમાજસેવા જેવાં ક્ષેત્રોમાં વિશિષ્ટ યોગદાન આપનારને ઇ.સ.૧૯૫૪થી આ અવોર્ડ આપવામાં આવે છે. ‘ભારત રત્ન’એ ભારત સરકાર તરફી અપાતો સૌથી મોટો અવોર્ડ છે. ભારત રત્ન ભારત દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન પુરસ્કાર છે. આ પુરસ્કાર રાષ્ટ્રની સેવા બદલ એનાયત કરવામાં આવે છે. આ સેવાઓમાં કલા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન અથવા સાર્વજનિક ક્ષેત્રે આપેલી સેવાઓનો સમાવેશ થાય છે. શરૂઆતમાં આ સન્માન ફક્ત કળા, વિજ્ઞાન, સાહિત્ય અને જાહેરસેવાનાં ક્ષેત્રમાં પ્રદાન કરનારી વ્યક્તિઓને જ આપવામાં આવતું હતું. પણ ડિસેમ્બર ૨૦૧૧માં કરેલા સુધારા મુજબ આ ક્ષેત્રને વિસ્તૃત કરીને ‘કોઇપણ ક્ષેત્રમાં માનસેવાના પ્રયાસ’ બદલ આપવામાં આવે છે.

આ પુરસ્કારની શરૂઆત ૨ જાન્યુઆરી ૧૯૫૪ એ સમયના રાષ્ટ્રપતિ શ્રી રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આ સન્માન માટે દર વર્ષે ભારતના વડાપ્રધાન દ્વારા ભારતના રાષ્ટ્રપતિને ભલામણ કરવામાં આવે છે. દર વર્ષે વધુમાં વધુ ત્રણ નામોની ભલામણ કરી શકાય છે. આ સન્માન મેળવનારી વ્યક્તિઓને રાષ્ટ્રપતિનાં હસ્તાક્ષરવાળું એક પ્રશસ્તિપત્ર અને પીપળાનાં પાનના આકારનું સન્માનચિન્હ આપવામાં આવે છે. આ સન્માન સાથે કોઇ નાણાકીય પુરસ્કાર જોડાયેલ નથી. પણ ભારતરત્ન મેળવનારી વ્યક્તિને ભારતનાં શિષ્ટાચારની યાદીમાં સાતમાં ક્રમે ગણવામાં આવે છે. જોકે આ સન્માનને ઇલ્કાબની જેમ વાપરવાની બંધારણીય મનાઇ છે.

પદ્મવિભૂષણ, પદ્મભૂષણ અને પદ્મશ્રી :

જુદાં–જુદા ક્ષેત્રોમાં અસાધારણ અને વિશિષ્ટ કામગીરી કરનારને આ અવોર્ડ આપવામાં આવે છે.

 પદ્મવિભૂષણ

 પદ્મવિભૂષણ પુરસ્કાર ભારત સરકાર દ્વારા વાર્ષિક ધોરણે આપવામાં આવતો દેશનો બીજા ક્રમનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર છે, જે દેશના માટેના સૈનિકક્ષેત્ર સિવાયના ક્ષેત્રમાં અસાધારણ યોગદાન માટે એનાયત કરવામાં આવે છે.

પદ્મભૂષણ 

પદ્મભૂષણ પુરસ્કાર ભારત સરકાર દ્વારા વાર્ષિક ધોરણે આપવામાં આવતો દેશનો ત્રીજા ક્રમનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર છે, જે દેશના માટેના સૈનિકક્ષેત્ર સિવાયના ક્ષેત્રમાં અસાધારણ યોગદાન માટે એનાયત કરવામાં આવે છે.

પદ્મશ્રી

પદ્મશ્રી પુરસ્કાર ભારત સરકાર દ્વારા વાર્ષિક ધોરણે આપવામાં આવતો એક પુરસ્કાર છે, જે દેશના માટેના સૈનિકક્ષેત્ર સિવાયના ક્ષેત્રમાં અસાધારણ યોગદાનના માટે એનાયત કરવામાં આવે છે,જેમકે કલા, શિક્ષણ, ઉધોગ, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, ખેલકુદ, સમાજ સેવા વગેરે.

 દ્રોણાચાર્ય અવોર્ડ :

 રમતોમાં પ્રશિક્ષક (કોચ) તરીકે નોંધપાત્ર ફાળો આપનારને આ અવોર્ડ અપાય છે.

 દ્રોણાચાર્ય એવોર્ડ, જે સત્તાવાર રીતે રમતો અને રમતોમાં ઉત્કૃષ્ટ કોચ માટે દ્રોણાચાર્ય એવોર્ડ તરીકે ઓળખાય છે. આ પુરસ્કાર દ્રોણા નામના નામ પરથી ઉતરી આવ્યો છે, જેને ઘણી વખત “દ્રોણાચાર્ય” અથવા “ગુરુ દ્રોણ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જે પ્રાચીન ભારતના સંસ્કૃત મહાભારતના એક પાત્ર છે. તે અદ્યતન લશ્કરી યુદ્ધના સ્વામી હતા અને તેને કૌરવ અને પાંડવો રાજકુમારોના સૈન્ય  (દિવ્ય હથિયારો) માં તાલીમ માટે શાહી ઉપદેશક તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી.

આ એવોર્ડને “યુવા બાબતો અને રમત” મંત્રાલય દ્વારા વાર્ષિક ધોરણે આપવામાં આવે છે.

અર્જુન એવોડ :

વર્ષ દરમિયાન રમત ગમત ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર પ્રદાન કરનાર ખેલાડીઓને આ અવોર્ડ એનાયત  થાય છે.

અર્જુન એવોર્ડ્સને યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલય દ્વારા ભારત સરકાર દ્વારા આપવામાં આવે છે, જે રમતોમાં સિદ્ધીને માન્યતા આપે છે.

1961 માં શરૂ થયું, આ એવોર્ડમાં 500,000 નું રોકડ ઇનામ, અર્જુનની કાંસ્ય પ્રતિમા અને એક સ્ક્રોલ પણ અપાઈ છે.

પરમવીર ચક્ર, મહાવીર ચક્ર અને વીર ચક્ર :

યુધ્ધમાં અસાધારણ બહાદુરી બતાવનાર અવા બલિદાન આપનાર લશ્કરી દળોના સભ્યોને આ અવોર્ડ આપવામાં આવે છે, જેમાં પ્રથમ અવોર્ડ ‘પરમવીર ચક્ર’, દ્વિતીય અવોર્ડ ‘મહાવીર ચક્ર’ અને તૃતીય અવોર્ડ ‘વીર ચક્ર’ છે.

પ્રથમ અવોર્ડ ‘પરમવીર ચક્ર’

પરમ વીર ચક્ર ભારતની સૌથી પ્રથમ કક્ષાનો લશ્કરી ઍવોર્ડ છે, જે યુદ્ધ સમય દરમિયાન બહાદુરીના નામાંકિત કાર્યો દર્શાવવા બદલ આપવામાં આવે છે.

પરમ વીર ચક્ર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં મેડલ ઓફ ઓનર અને યુનાઈટેડ કિંગડમમાં વિક્ટોરિયા ક્રોસની સમકક્ષ છે. અત્યાર સુધી માત્ર 21 સૈનિકોને આ પુરસ્કાર મળ્યો છે.

દ્વિતીય અવોર્ડ ‘મહાવીર ચક્ર’

મહાવીર ચક્ર , પરમ વીર ચક્ર બાદ ભારતની બીજી સૌથી મોટી લશ્કરી એવોર્ડ છે, અને દુશ્મનની હાજરીમાં વિશિષ્ટ બહાદુરીનાં કૃત્યો માટે સન્માનિત કરવામાં આવે છે, ભલે જમીન પર, સમુદ્ર પર અથવા હવામાં કરેલ હોય. આ મેડલ મરણોત્તરથી એનાયત કરી શકાય છે.

તૃતીય અવોર્ડ ‘વીર ચક્ર’

વીર ચક્ર યુદ્ધભૂમિમાં બહાદુરીનાં કૃત્યો માટે એક ભારતીય બહાદુરી પુરસ્કાર છે. બહાદુરીના એવોર્ડ તેની સાથે વી.આર. સીનો ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર ધરાવે છે. તે યુદ્ધ સમયના બહાદુરી પુરસ્કારોમાં છેલ્લે છે અને પરમ વીર ચક્ર અને મહા વીર ચક્ર પછી આવે છે.

(Latest Gujarati News) સાથે જોડાયેલા રહો અને અન્ય માહિતી મેળવવા માટે અમને Facebook – https://facebook.com/abtakmedia/ અને Twitter – https://twitter.com/abtakmedia પર ફોલો કરો, લાઈક કરો અને શેર કરો. વાંચતા રહો લાખો વાચકોની મનપસંદ અને ગુજરાતની નં.1 “અબતક મીડિયા” પોઝિટીવ ન્યુઝ, ઇન્ફોર્મેટિવ ન્યુઝ વેબસાઇટ www.abtakmedia.com