ભારતે અવકાશની દુનિયામાં મહાસત્તા બનવા ઉડાન ભરી લીધી છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, ભારતે અવકાશ ક્ષેત્રમાં તેની ભૂમિકા સંપૂર્ણપણે બદલી નાખી છે. વર્ષ 2014 પહેલા જ્યાં ભારતમાં સ્પેસ સેક્ટર સાથે સંબંધિત માત્ર એક જ ટેક્નોલોજી સ્પેસ સ્ટાર્ટ-અપ હતું, હવે આવા રજિસ્ટર્ડ સ્ટાર્ટ-અપ્સની સંખ્યા 140 પર પહોંચી ગઈ છે. આ સિવાય ભારતમાં આવી કંપનીઓની સંખ્યા વધીને 400થી વધુ થઈ ગઈ છે.
હાલમાં ભારત સ્પેસ સર્વિસ આપવાના મામલે અમેરિકા, ચીન, જાપાન અને બ્રિટન પછી પાંચમા સ્થાને પહોંચી ગયું છે. અત્યારે સમગ્ર વિશ્વની અવકાશ અર્થવ્યવસ્થા લગભગ 30 લાખ કરોડ રૂપિયા છે, જેમાં ભારતનો હિસ્સો 57,431 કરોડ રૂપિયા છે. પરંતુ આગામી પાંચ વર્ષમાં તેમાં વાર્ષિક 48 ટકાનો વધારો થવાનો અંદાજ છે, જેના કારણે આગામી પાંચ વર્ષમાં ભારતની અવકાશ અર્થવ્યવસ્થા ચાર લાખ 10 હજાર કરોડ રૂપિયાનું થઈ શકે છે.
ભારતના સ્ટાર્ટ-અપ્સ માત્ર ઉત્પાદન પૂરતું મર્યાદિત નથી, પરંતુ તેઓ તેમના દેશમાં સેટેલાઇટ અને રોકેટ એન્જિન પણ વિકસાવી રહ્યા છે. આમાંથી કેટલાક સ્ટાર્ટ-અપ્સે આગામી દાયકામાં 30,000 સેટેલાઇટ લોન્ચ કરવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે. હવે મોટાભાગના ભારતીય સ્ટાર્ટ-અપ્સ ’ઇનોવેશન’ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છે. ભારતીય સ્ટાર્ટ-અપ્સ તેમના પોતાના સંશોધન અને તેમના પોતાના દેશના સક્ષમ એન્જિનિયરોના બળ પર કામ કરી રહ્યા છે. સમગ્ર વિશ્વમાં સૌથી સક્ષમ અને સસ્તા એન્જિનિયરો અમારા સ્ટાર્ટ-અપ્સમાં કામ કરી રહ્યા છે. તેથી જ વિશ્વની સૌથી મોટી કંપનીઓ ભારતીય સ્ટાર્ટ-અપ્સમાં રોકાણ કરવા માટે લાઇનમાં ઊભી છે.
ભારતના સ્ટાર્ટ-અપ્સે છેલ્લા એક વર્ષમાં રૂ. 1,000 કરોડનું નવું રોકાણ મેળવ્યું છે અને તે સતત વધી રહ્યું છે. તેનું મુખ્ય કારણ વડાપ્રધાન મોદી દ્વારા શરૂ કરાયેલ કાર્યક્રમ છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય અંતરિક્ષ ક્ષેત્રે ભારતને વિશ્વની સૌથી મોટી શક્તિ બનાવવાનો છે. ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન અવકાશમાં સતત નવા રેકોર્ડ બનાવી રહ્યું છે. તેણે 2014 થી 44 સ્પેસ ક્રાફ્ટ મિશન અને 42 લોન્ચ વ્હીકલ મિશન સફળતાપૂર્વક લોન્ચ કર્યા છે. હવે અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી ’નાસા’ પણ ઈસરો સાથે કામ કરવા માંગે છે.
ચંદ્રયાન-3 સંપૂર્ણપણે ’મેડ ઈન ઈન્ડિયા’ છે. વર્ષ 2019માં ચંદ્રયાન-2ની નિષ્ફળતા બાદ આ ભારતનું ત્રીજું ચંદ્રયાન મિશન છે, જે આજે આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટા ખાતેના અંતરિક્ષ કેન્દ્રથી લોન્ચ કરવામાં આવશે. ચંદ્રયાન-3માં એ જ લોન્ચિંગ વ્હીકલનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, જેનો ઉપયોગ ચંદ્રયાન-2માં કરવામાં આવ્યો હતો. આ વાહનમાં ઘણા વૈજ્ઞાનિક સાધનો છે, જે ચંદ્રની સપાટીનો અભ્યાસ કરશે. આ વર્ષે માર્ચમાં, આ વાહનના જરૂરી પરીક્ષણો સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરવામાં આવ્યા હતા. આમાં, ચંદ્ર પર પ્રક્ષેપણ દરમિયાન આવી શકે તેવી સંભવિત પરિસ્થિતિઓનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હતું.
ચંદ્રયાન-3 અનુક્રમે પ્રોપલ્શન, લેન્ડર અને રોવર એમ ત્રણ મોડ્યુલ ધરાવે છે. ’પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ’ ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાંથી પૃથ્વીના સ્પેક્ટ્રલ અને ધ્રુવીય માપનો અભ્યાસ કરવા માટે ’સ્પેક્ટ્રો પોલેરિમેટ્રિક ઓફ હેબિટેબલ પ્લેનેટ અર્થ’ નામનું સાધન ધરાવે છે અને તે લેન્ડર અને રોવરને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષાના 100 કિમી સુધી લઈ જશે.
વધુમાં, પ્રોપલ્શન મોડ્યુલમાં વેલ્યુ એડિશન તરીકે એક વૈજ્ઞાનિક સાધન પણ છે, જે લેન્ડર મોડ્યુલને અલગ કર્યા પછી ઓપરેટ કરવામાં આવશે. લેન્ડર નિયુક્ત ચંદ્ર સાઇટ પર ’સોફ્ટ લેન્ડિંગ’ કરવા અને રોવરને તૈનાત કરવાની ક્ષમતાથી સજ્જ છે, જે તેની ગતિશીલતા દરમિયાન ચંદ્રનું રાસાયણિક વિશ્લેષણ કરશે. જો આ વખતે ચંદ્રયાન-3નું લેન્ડર ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવામાં સફળ રહે છે તો ભારત અમેરિકા, રશિયા અને ચીન પછી આવો રેકોર્ડ બનાવનાર વિશ્વનો ચોથો દેશ બની જશે.
