બોલિવૂડ વિશ્વનો સૌથી મોટો ફિલ્મ ઉદ્યોગ છે જે લાંબા સમયથી ભારતની વિવિધ સ્ટોરીઓ અને સંસ્કૃતિઓને પ્રતિબિંબિત કરતું અરીસો છે. જો કે તાજેતરના વર્ષોમાં મુખ્ય પ્રવાહના સિનેમામાં હિંદુફોબિયાનો એક અવ્યવસ્થિત વલણ ઉભરી આવ્યો છે, જેના કારણે હિંદુ સમુદાયમાં તેમના ધર્મ અને સંસ્કૃતિના ચિત્રણ અંગે ચિંતા વધી છે. હિંદુ પાત્રો, પ્રતીકો અને પરંપરાઓનું નકારાત્મક ચિત્રણ એ વારંવાર આવતી થીમ બની ગઈ હોય તેવું લાગે છે, જેના કારણે બોલિવૂડ હિંદુ વિરોધી ભાવનાઓને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું હોવાના આક્ષેપો તરફ દોરી જાય છે.
ઐતિહાસિક સંદર્ભ અને તાજેતરના ઉદાહરણો
બોલિવૂડમાં હિંદુ સંસ્કૃતિનું અપમાનજનક ચિત્રણ કંઈ નવું નથી, પરંતુ તાજેતરના વર્ષોમાં તેની આવર્તન અને તીવ્રતા વધી છે. PK (2014) અને ઓહ માય ગોડ (2012) જેવી ફિલ્મોએ અન્ય ધર્મો સાથે સમાન વ્યવહાર ટાળીને હિંદુ ધાર્મિક પ્રથાઓ પર સવાલ ઉઠાવીને અને તેની મજાક ઉડાવીને વિવાદ સર્જ્યો હતો. આ પસંદગીયુક્ત ટીકાને કારણે પક્ષપાત અને બેવડા ધોરણોના આક્ષેપો થયા છે.
તાજેતરની ફિલ્મ ‘IC 814: ધ કંદહાર હાઇજેક’, જે 1999માં ભારતીય એરલાઇન્સના વિમાનના હાઇજેકને નાટકીય રીતે રજૂ કરે છે, તે આ વિવાદાસ્પદ વલણનું નવીનતમ ઉદાહરણ બની ગયું છે. આ ફિલ્મને અપહરણમાં સામેલ આતંકવાદીઓના ચિત્રણ માટે નોંધપાત્ર ટીકા થઈ છે, જેમાંથી ઘણાને સ્પષ્ટપણે હિન્દુ નામો આપવામાં આવ્યા છે. આ સર્જનાત્મક પસંદગીએ આવા નિરૂપણ પાછળના ઈરાદાઓ અંગે ગંભીર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે.
ic 814 મૂવી વિવાદ
IC 814 ના વાસ્તવિક જીવનના હાઇજેકર્સ ઇસ્લામિક આતંકવાદીઓ હતા, તેમ છતાં ફિલ્મમાં આ પાત્રોને હિન્દુ નામો આપવામાં આવ્યા હતું. આ નિર્ણયને ઐતિહાસિક તથ્યોને વિકૃત કરવા અને હિન્દુ સમુદાયને બદનામ કરવાના પ્રયાસ તરીકે જોવામાં આવે છે. વિવેચકો એવી દલીલ કરે છે કે આવા ચિત્રણ માત્ર ઇતિહાસને ખોટી રીતે રજૂ કરે છે એટલું જ નહીં પણ એક વ્યાપક કથામાં પણ ફાળો આપે છે જે હિન્દુઓને અન્યાયી રીતે કલંકિત કરે છે.
IC 814માં આતંકવાદીઓ માટે હિંદુ નામોનો ઉપયોગએ કોઈ અલગ ઘટના નથી, પરંતુ બોલિવૂડમાં એક મોટી પેટર્નનો ભાગ છે જ્યાં હિંદુ પ્રતીકો અને આકૃતિઓ ઘણીવાર નકારાત્મક અર્થ સાથે સંકળાયેલા હોય છે. ઘણા લોકો એવી દલીલ કરે છે કે આ વલણ હાનિકારક છે કારણ કે તે લોકોની ધારણાને આકાર આપે છે અને હાનિકારક સ્ટીરિયોટાઇપ્સને મજબૂત બનાવે છે.
Netflixએ તાજેતરમાં સરકારી અધિકારીઓ સાથેની બેઠક દરમિયાન ભારત સરકારને દેશની ભાવનાઓ પ્રત્યે સંવેદનશીલ રહેવાની ખાતરી આપી છે. પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે શું આ પૂરતું છે?
સિનેમામાં હિન્દુફોબિયાની વ્યાપક અસરો
બોલિવૂડ ફિલ્મોમાં હિંદુઓને ખલનાયક અથવા ઉગ્રવાદી તરીકે સતત દર્શાવવામાં આવતાં વ્યાપક સામાજિક અસરો થાય છે. આ હિંદુ સમુદાયમાં અલગતા અને રોષની ભાવનાને ઉત્તેજન આપે છે, જેમને લાગે છે કે તેમની આસ્થાને અન્યાયી રીતે નિશાન બનાવવામાં આવી રહી છે. વધુમાં તે એવા દેશમાં વિભાજનકારી વાતાવરણમાં ફાળો આપે છે જે તેના બિનસાંપ્રદાયિક અને સર્વસમાવેશક મૂલ્યો પર ગર્વ કરે છે.
પદ્માવત (2018) જેવી ફિલ્મોને હિંદુ રાજપૂત યોદ્ધાઓના ચિત્રણ માટે પણ ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે, જેમાં કેટલાક એવી દલીલ કરે છે કે આ ફિલ્મ હિંદુ નાયકોની બહાદુરી અને ગૌરવને ઘટાડતી વખતે વિરોધીઓને મહિમા આપે છે. એ જ રીતે, એક લોકપ્રિય વેબ સિરીઝ, સેક્રેડ ગેમ્સ (2018), દ્રશ્યોમાં ત્રિશૂળ અને ભગવદ ગીતા જેવા હિન્દુ પ્રતીકોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, જે ઘણાને અપમાનજનક અને ભ્રામક લાગે છે.
હિંદુ પરંપરાઓને પસંદગીયુક્ત રીતે નિશાન બનાવતા, અન્ય ધર્મોની ટીકાને ટાળીને, હિંદુફોબિયાની એક પેટર્ન સૂચવે છે જેને બોલીવુડે સંબોધવાની જરૂર છે. આ માત્ર સર્જનાત્મક સ્વતંત્રતાની બાબત નથી, પરંતુ જવાબદાર સ્ટોરી કહેવાની બાબત છે જે તમામ સમુદાયોની સંવેદનશીલતાને આદર આપે છે.
મૈન મુદ્દો: સંતુલિત રજૂઆતની જરૂર છે
બોલિવૂડમાં હિંદુ પાત્રો અને સંસ્કૃતિના ચિત્રણ માટે વધુ સંતુલિત અભિગમની જરૂર છે. જો કે કોઈપણ ધર્મની પ્રથાઓની ટીકા કરવી અને તેના પર સવાલ ઉઠાવવો મહત્વપૂર્ણ છે, તે આદર અને ન્યાયીપણાની સાથે થવો જોઈએ. ‘IC 814: ધ કંદહાર હાઇજેક’ અને અન્ય ફિલ્મોમાં જોવા મળતાં હિંદુ ધર્મનું પસંદગીયુક્ત લક્ષ્યાંક, માત્ર સામાજિક વિભાજનને વધુ ઊંડું કરવા અને હાનિકારક સ્ટીરિયોટાઇપ્સનો પ્રચાર કરે છે.
બોલિવૂડ માટે ભારતની વિવિધતાને સાચા અર્થમાં પ્રતિબિંબિત કરવા માટે, તેણે એ સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે તમામ સમુદાયોને તેઓ જે ગરિમા અને સન્માનને પાત્ર છે તેની સાથે ચિત્રિત કરવામાં આવે. ઉદ્યોગનો જાહેર ખ્યાલ પર શક્તિશાળી પ્રભાવ છે અને તે શક્તિ સાથે પૂર્વગ્રહ અને પૂર્વગ્રહને ટાળવાની જવાબદારી આવે છે.
બૉલીવુડમાં હિન્દુફોબિયા પર ચર્ચા ચાલુ હોવાથી, તે મહત્વપૂર્ણ છે કે ફિલ્મ નિર્માતાઓ તેમની સ્ટોરી કહેવામાં વધુ પ્રામાણિક અભિગમ અપનાવે, જે તમામ ધર્મો માટે સર્વસમાવેશકતા અને આદરના મૂલ્યોને જાળવી રાખે છે.
નીચેના ટ્વીટમાં બોલીવુડની ઘણી ફિલ્મોની યાદી પણ છે જે દાયકાઓથી જાણીજોઈને હિંદુઓને બદનામ કરવાનો પ્રયાસ કરતી જોવા મળી છે.
આ માત્ર સંયોગ અને સર્જનાત્મક સ્વતંત્રતા છે કે ઇરાદાપૂર્વકની ચાલ છે તે નક્કી કરવાનું અમે તમારા પર છોડીએ છીએ.
