હું ગુજરાતી ને મારી માતૃભાષા ગુજરાતી

• મા, માતૃભાષા અને માતૃભૂમિ આ ત્રણ જીવનશક્તિના મૂળ સ્ત્રોત

વિશ્વ માતૃભાષાની ઉજવણીનો મુખ્ય હેતુ ભાષા અને સંસ્કૃતિની વિવિધતાનું સન્માન : આપણું ઘર પરિવારો જ ખરા અર્થમાં માતૃભાષાનો જીર્ણોદ્ધાર કરવા સક્ષમ : માતૃભાષામાં  બોલવું, વાંચવું, લખવું અને વિચારવું એ વ્યકિત માટે શકિતવર્ધક : બાળકોને પ્રાથમિક શિક્ષણ માતૃભાષામાં મળે તો જ અન્ય ભાષા તે સરળતાથી શીખી શકે છે.

યુનેસ્કોએ વિવિધ દેશોની સાત હજારથી વધુ ભાષાઓને ઓળખી કાઢી છે,  જેનો ઉપયોગ વાંચવા-લખવા અને બોલવામાં થાય છે: ૧૯૯૯ થી  આંતરરાષ્ટ્રીય  માતૃભાષા દિવસ ઉજવાય છે: આપણી હિન્દી વિશ્ર્વની ત્રીજી સૌથી વધુ બોલાતી ભાષા છે,  જેને વિશ્ર્વના ૬૨ કરોડથી વધુ લોકો  બોલે છે.

વૈશ્ર્વિકસ્તરે ૨૭ કરોડ લોકો  બંગાળી ભાષા બોલે છે: ઉર્દુ અને મરાઠીભાષા સાથે તેલૂગુ અને તમિલ ભાષા બોલનારાની સંખ્યાપણ નવ  કરોડ જેટલી છે.

આજે વિશ્વ માતૃભાષા દિવસ, આ દિવસની ઉજવણીને આજે ૨૫ વર્ષ પૂર્ણ થયા છે, ત્યારે આજના યુગમાં નાના બાળકોને જો તેમની માતૃભાષામાં શિક્ષણ અપાય તો તે અન્ય ભાષા ખૂબ જ સરળતાથી અને ઝડપી શીખી શકે છે. આપણી રાષ્ટ્રીય ભાષા  હિન્દી છે, પણ સરકારી વહિવટ કે   વ્યવસાયીક  ભાષા તરીકે   આપણે અંગ્રેજીને વિશેષ મહત્વ આપીએ છીએ. કોમ્પ્યુટર અને મોબાઈલના યુગમાં  અંગ્રેજી ચલણનું મહત્વ વિશેષ હોવાથી આજે નાના બાળકો પણ માતૃભાષા વીસરી ગયા છે. માતૃભાષાનો અર્થ જ મા ની ભાષા અર્થાંત  જે ભાષા પરિવારમાં બોલાય કે પ્રથમ જે આપણને સમજાય કે બોલતા આવડે તે આપણી માતૃભાષા આપણે ગુજરાતના એટલે આપણી ભાષા ગુજરાતી  આપણી માતૃભાષા ગણાય છે.  મા-માતૃભાષા અને  માતૃભૂમિ એ ત્રણેય માતૃભાષાના  સંવર્ધક ગણાય છે. જે આપણે સરળતાથી બોલી-ચાલી-લખી કે વિચારી શકીએ તેજ આપણી સાચી   માતૃભાષા ગણાય.

આજના યુગમાં નાનપણથી જ અંગ્રેજી  માધ્યમના ચલણ કે દેખા દેખીને કારણે તેનું વળગણ બાળકને માતૃભાષાથી દૂર કરી રહ્યો છે.  ગુજરાતી એ આપણી  પરિવારની ભાષા છે. જોતે પ્રથમ આવડી જાય  પછી તમને હિન્દી કે અંગ્રેજી કે વિશ્ર્વની કોઈ પણ ભાષા ઝડપથી આવડે કે શીખી શકાય છે.  આજના દિવસની ઉજવણી નો ઉદ્દેશ ભાષા અને સંસ્કૃતિની વિવિધતાને  સન્માન આપવાનો દિવસ છે, પણ આજે ગુજરાતી ફિલ્મ કે નાટક  જોવા કેટલા લોકો જાય છે. માતૃભાષામાં બોલવું, લખવું કે  વિચારવું એ વ્યકિત માટે શકિતવર્ધક  સાથે સંર્વાગી વિકાસમાં મદદરૂપ થાય છે.

રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ ૨૦૨૦ માં  પ્રાથમિક   શિક્ષણ ફરજીયાત   માતૃભાષાનો  નિર્ણય લેવાયો તે ખરેખર પ્રશંસનીય છે. યુનેસ્કોએ વિશ્ર્વના   વિવિધ  દેશોની સાત હજારથી વધુ ભાષા ઓળખી કાઢી છે.  જેનો ઉપયોગ વાંચવા  લખવા કે બોલવામાં થાય છે, જેથી વૈશ્ર્વિક સ્તરે મધર લેંગ્વેજ ડે ઉજવાય છે. આપણી હિન્દી  ભાષા વિશ્ર્વમાં સૌથી વધુ બોલાતી ભાષાના  વૈશ્ર્વિક  ત્રીજા ક્રમે આવે છે.

આપણે ત્યાં એક કહેવત છે કે ‘બાર ગાવે બોલી બદલાય’ આનો અર્થ જ છે કે દેશના વિવિધ પ્રાંતો સમુદાયમાં તેની પોતાની બોલાતી ભાષા છે.  આપણા ગુજરાતમાં કાઠીયાવાડ,ઉત્તર ગુજરાત કે સુરત જેવા   વિવિધ શહેરો તેની બોલચાલની ભાષાથી  અલગ પડે છે.   આજે આપણે વિદેશી ભાષા અંગ્રેજીની કેદમાં છીએ ત્યારે માતૃભાષાનું ચલણ નામ શેષ થતુ જાય છે. આજે તો   દરેક મા-બાપ પોતાના સંતાનોને અંગ્રેજી  માધ્યમમાં   જ  ભણાવા માંગે છે.

વિશ્ર્ની સૌથી વધુ બોલાતી ભાષામાં છ ભારતીય  ભાષામાં હિન્દી, બંગાળી, ઉર્ફે, મરાઠી, તેલુગુ  અને તમિલભાષાનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં સૌથી વધુ ૬૨ કરોડ લોકો વિશ્ર્વમાં હિન્દી બોલી રહ્યા છે.  તે વૈશ્ર્વિક સ્તરે ત્રીજા સ્થાને છે. આપણી માતૃભાષાનું આપણને ગૌરવ હોવું  જોઈએ. આપણો ઘર પરિવાર જ ખરા અર્થમાં માતૃભાષાનો ર્જીણોધ્ધાર કરવા માટે સમર્થ છે. માતૃભાષાને ભાષા અને સંસ્કૃતિ સાથે સીધો સંબંધ છે.

આપણા દેશમાં જ  ૧૬૫૨ જેટલી ભાષા બોલાય છે, અને હાલ ૧૩૬૫ જેટલી માતૃભાષા છે. જેનો પ્રાદેશીક આધાર જુદો જુદો છે. જે દેશની સંસદમાં  માત્ર ૪ ટકા ભાષાઓનું   પ્રતિનિધિત્વ કરાય છે. આપણો દેશ વિવિધતામાં એકતાનું વિશ્ર્વ લેવલે શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. યુ.એન.ના જણાવ્યા અનુસાર વિશ્ર્વમાં સૌથી બોલાતી ભાષા ઓમાં જાપાની,  અંગ્રેજી,  રૂશી, બંગાળી,  પુર્તગાલી, અરબી, પંજાબી,  મેંડારીન, હિન્દી અને સ્પેનિશ છે.  આપણી ગુજરાતી ભાષાનો ઈતિહાસ  ૭૦૦ વર્ષથી જુનો છે. અને સાત કરોડથી વધુ લોકો તેનો બોલીમાં ઉપયોગ કરે છે.  આપણી ભાષાનું શબ્દ ભંડોળ આગવું અને  સમૃધ્ધ છે. ગુર્જર સામ્રાજ્યનો વિસ્તાર એટલે ગુજરાત અને  બાદમાં એમાંથી  ગુજરાતી થયું છે. આપણી ગુજરાતી ભાષા મૂળ સંસ્કૃત પ્રાકૃત, સૌરસેની,   રાજસ્થાની, પ્રાચીન ગુજરાતી અને આધુનિક  ગુજરાતી તરીકે વિકાસ પામી છે.

ગુજરાતી ભાષાનાં ઘણા શબ્દો જે બીજી ભાષાનાં છે, જેમાં હિન્દી મરાઠી,  કન્નડ,  બંગાળી ભાષા સાથે  વિદેશી ભાષા અરબી, ફારસી, તૂર્કી,  પોર્ટુગીજ અને અંગ્રેજીના શબ્દો પણ  ગુજરાતીઓએ    સ્વીકાર્યા છે. આપણી ગુજરાતી એક માત્ર એવી ભાષા છે જે, બીજા માટે બોલાય છે. ગુજરાતીઓ કોઈને સીધા નામથી  બોલાવવાના  બદલે ભાઈ કે બહેન શબ્દ લગાવીને બોલે છે,  તેથી તે ખૂબજ મીઠી લાગે છે. સૌ. ગુજરાતીને પોતાની લાગતી ભાષા એટલે ગુજરાતી,   આમ જોઈએ તો પણ માતાના   મોઢેથી  શીખેલી પ્રથમ ભાષા આણી માતૃભાષા કહેવાય છે, જે પૂર્વજો પાસેથી પણ શીખી હોય તે પણ ગણી શકાય. રાજયભાષા કે પ્રાદેશિક ભાષાપક્ષમાં  તે અલગ પણ હોય શકે છે. ટુંકમાં માતૃભાષા  ઘર-પરિવારના સભ્યો દ્વારા ઉપયોગમા લેવાતી  હોય તેને જ  ખરા અર્થમાં  માતૃભાષા  કહેવાય છે.

આજે વૈશ્ર્વિક સ્તરે ૪૦ ટકા વસતી જે બોલે સમજે છે, તે ભાષામાં શિક્ષણની પહોચ નથી !

૧૯૯૯ થી ઉજવાતા વિશ્ર્વ માતૃભાષા દિવસ ને આજે  ૨૫ વર્ષ થયા પણ આજે વધુને વધુ ભાષાઓ લુપ્ત થઈ જતાં ભાષાકિય વિવિધતા જોખમાં આવી ગઈ છે.  યુ.એન.ના અહેવાલ મુજબ આજે વૈશ્ર્વિક સ્તરે ૪૦ ટકા  વસ્તી એવી છે જે બોલે સમજે છે તે ભાષામાં  તેને શિક્ષણ મળતુ નથી. આજનો દિવસ માતૃભાષાઓને બચાવવાનો દિવસ છે. આજના દિવસનાં સંદર્ભમાં  ભારતની ભૂમિકા મહત્વની એટલા માટે ગણી શકાય, કારણ કે  આપણો દેશ બહુભાષી રાષ્ટ્ર છે. દ્વિભાષીવાદ અને બહુભાષીવાદ વિશ્ર્વ કરતાં ભારતમાં વધુ પ્રચલીત છે.

‘મારી ભાષા…. મારૂ ગૌરવ’

બહુભાષી શિક્ષણમા  પરિવર્તન લાવવાની  આવશ્યતા’ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે વૈશ્ર્વિક સ્તરે ઉજવણી માટે યુનેસ્કો દ્વારા આજના દિવસે સમગ્ર વિશ્વમાં પોતાની માતૃભાષાના સન્માન માટે અને લોકોમાં જનજાગૃતિ પ્રસારવા આદિવાસી ઉજવણી કરવામાં આવે છે . ભાષાઓ  બોલતા વસ્તી જુથ, લઘુમતી જુથોની  ભાષાઓ અને સ્વદેશી ભાષાઓ, માતૃભાષા આધારીત બહુભાષી શિક્ષણ મળે તેવો  ઉજવણીના પ્રયાસોનો મુખ્ય હેતુ છે.

અરુણ દવે