- નવી સરકાર પોતાની રાજકીય મજબૂરીઓ સાથે સત્તા ઉપર આવશે, સૌને સાથે લઈને આગળ વધવામાં અર્થતંત્રને ક્યાંક નુકસાનની પણ ભીતિ સેવતા નિષ્ણાંતો
2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં કોઈપણ પક્ષને બહુમતી ન મળવાથી, ભારત સતત બે વખત એક પક્ષના શાસન બાદ ગઠબંધન યુગમાં પાછું આવ્યું છે. સત્તારૂઢ ભાજપની આગેવાની હેઠળના એનડીએ સૌથી મોટા ગઠબંધન તરીકે ઉભરી આવ્યું છે અને અડધાથી વધુ બેઠકો જીતી છે, પરંતુ 2019 ની સરખામણીમાં બહુ ઓછી બહુમતી ધરાવે છે. આનો અર્થ એ થયો કે મોદી વડાપ્રધાન તરીકે ઐતિહાસિક ત્રીજી મુદત માટે પરત ફરશે, પરંતુ તે પહેલીવાર હશે જ્યારે તેઓ ગઠબંધન સરકારનો હવાલો સંભાળશે.
નવી સરકાર પોતાની રાજકીય મજબૂરીઓ સાથે આવશે. આ સૂચવે છે કે કેન્દ્રમાં એક દાયકાની મજબૂત એજન્ડા-સંચાલિત નીતિઓ પછી, આપણે ગીવ એન્ડ ટેક રાજનીતિના યુગમાં પાછા જવાની સંભાવના છે, જેમાં મોદીએ ટીડીપી અને જેડીયું જેવા પ્રાદેશિક સહયોગીઓના વલણનો સામનો કરવો પડશે. આ પરિણામી નીતિ સમાધાન સૂચવી શકે છે.એ નોંધવું રસપ્રદ છે કે મોદીએ તેમની રાજકીય કારકિર્દીમાં ક્યારેય ગઠબંધન અવરોધોનો સામનો કર્યો નથી. મોદીની રાજકીય મૂડીનો મોટો હિસ્સો તેમના કમાન્ડિંગ, નિર્ણાયક અને ભ્રષ્ટાચાર મુક્ત નેતા હોવાનો છે. ગઠબંધનની રાજનીતિને કારણે સંભવિત સમાધાન આના મૂળમાં છે. રાજકીય મૂડી નબળી પડે તે હદે, સત્તાના સમીકરણો અને સંભવિત રાજકીય મજબૂરીઓ એનડીએને નીતિ પર પુનર્વિચાર કરવા દબાણ કરી શકે છે.
સરકારની બચત ઓછી થઈ જશે
નવી પ્રાથમિકતાઓ ગઠબંધનની મર્યાદાઓને કારણે નીતિ અગ્રતામાં કેટલાક ફેરફારો થઈ શકે છે, પરંતુ વ્યાપક મેક્રો બેકડ્રોપમાં કોઈ ભૌતિક ફેરફાર થવાની શક્યતા નથી. જમીન, ખેતી અને શ્રમ સંબંધિત બજાર સુધારાઓ તેમજ ચૂંટણીમાં સુમેળ સાધવા જેવા રાજકીય સુધારાઓ પાછળ રહી જશે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ચોખ્ખો રાજકોષીય આવેગ વૃદ્ધિ માટે પ્રતિબંધિત રહ્યો છે અને રાજકીય આદેશમાં ફેરફાર હોવા છતાં, સરકાર પાસે આરબીઆઇ ડિવિડન્ડનો ઉપયોગ કરીને તેના નાણાકીય વર્ષ 2025ના રાજકોષીય ખાધ લક્ષ્યને જીડીપીના વધારાના 0.4% સુધી ઘટાડવાની કોઈ ક્ષમતા નથી. ચૂંટણીના પરિણામો આ વધારાની આવકને સંપૂર્ણ રીતે ખર્ચી નાખવાની સંભાવનાને વધારે છે, એટલે કે જીડીપી વચગાળાના બજેટના અંદાજ પ્રમાણે 5.1% અથવા તેનાથી ઉપર રહી શકે છે.
જીડીપી ઉપર પણ અસર થવાની સંભાવના
આગળ જતાં કોઈ મોટી નાણાકીય મંદીની અપેક્ષા નથી. ચાલુ ખાતાની ખાધ/જીડીપી નાણાકીય વર્ષ 2025માં માત્ર 1.2% થવાની ધારણા છે. જેમાં ગ્લોબલ કેપેસિટી સેન્ટર ક્ષેત્રમાં નવા માળખાકીય ગોઠવણોનો સમાવેશ થશે. ચાલુ ખાતાની ખાધનું ધિરાણ અત્યાર સુધી સરળ રહ્યું છે અને નાણાકીય વર્ષ 2025ની ચૂકવણીનું સંતુલન હજુ પણ સરપ્લસમાં હોઈ શકે છે, જો ત્યાં કોઈ વૈશ્વિક આંચકા ન આવે, ભલે તે નાણાકીય વર્ષ 2024 કરતા અડધો હોય. એફપીઆઈ અને એફડીઆઈના પ્રવાહના વિકાસ પર નજીકથી નજર રાખવામાં આવશે. ચક્રીય ગતિવિધિઓ વચ્ચે નાણાકીય વર્ષ 2025માં જીડીપી વૃદ્ધિ ઘટીને 6.5% થવાની ધારણા છે. ભૂતકાળના સુધારાના ફળો અને જાહેર અને ખાનગી બંને આર્થિક એજન્ટોની તંદુરસ્ત મેક્રો બેલેન્સશીટ્સ આગામી વર્ષોમાં મેક્રો સ્થિરતા અને વલણ વૃદ્ધિને સમર્થન આપવાનું ચાલુ રાખશે.
ખાનગીકરણ અને સંપત્તિ મુદ્રીકરણમાં ભારે અસર થશે
અનુમાનો દર્શાવે છે કે 2019 ની સરખામણીમાં 2024 માં એનડીએ માટે ગ્રામીણ બેઠકો ઘટતી જોવા મળે છે, જે આંશિક રીતે ગ્રામીણ આવક ખર્ચ માં ઘટાડો અને પ્રતિકૂળ ગ્રામીણ વેપાર પરિસ્થિતિઓની અસરને દર્શાવે છે. આના કારણે વચગાળાના બજેટની સરખામણીમાં મૂડી ખર્ચની સરખામણીમાં રેવેક્સની તરફેણમાં ખર્ચના મિશ્રણમાં થોડો ઘટાડો થઈ શકે છે. અત્રે નોંધનીય છે કે નાણાકીય વર્ષ 2025 બીઇ રિવેક્ષ નાટકીય રીતે ઘટીને કુલ ખર્ચના 77% થઈ ગયો છે, જે એક દાયકા પહેલા 88% હતો. ખાનગીકરણ અને સંપત્તિ મુદ્રીકરણ પણ જોખમમાં છે, જે ટૂંકા ગાળામાં કેન્દ્રના મૂડી ખર્ચને અસર કરી શકે છે.