એવું કહેવાય છે કે હુમલાખોરની છબી સાપ અથવા નાગની આંખોમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. પછી તે ચોક્કસપણે તેની પાસેથી બદલો લે છે. આ લાંબા સમયથી માનવામાં આવે છે. સાપને કેટલી મેમરી હોય છે? વિજ્ઞાન તેના વિશે શું કહે છે?
સેંકડો વર્ષોથી સાપ વિશે ઘણી વાતો કહેવામાં આવે છે. આપણે બધાએ આ ઘણી વખત સાંભળ્યું છે કે જો કોઈ સાપ અથવા સાપને મારી નાખે છે, તો તેના હુમલાખોરનો ભાગીદાર ચોક્કસપણે બદલો લે છે અને તેને છોડતો નથી. જ્યારે પણ તેને તક મળે છે તે ચોક્કસપણે કરડે છે. આપણે એવા સમાચાર વાંચીએ છીએ અને સાંભળીએ છીએ કે સાપે કોઈ ચોક્કસ વ્યક્તિને ડંખ માર્યો હતો અને તેણે સાપને મારી નાખ્યો હોવાથી તેણે બદલો લીધો હતો. પરંતુ શું વિજ્ઞાન આ બાબતોને સ્વીકારે છે? આ કેસમાં તેની દલીલો શું છે? આ જાણવું રસપ્રદ છે.
જ્યારે સાપ મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે તે તેના હત્યારાને યાદ કરે છે અને જીવનભર તેને અનુસરે છે. જોકે વિજ્ઞાન તેને શુદ્ધ કલ્પના કહે છે. વિજ્ઞાનીઓનું કહેવું છે કે સાપ હોય કે કોબ્રા, તેમને યાદશક્તિ હોતી નથી. તેમજ તેને મારનાર વ્યક્તિની છબી સાપની આંખોમાં કેદ કરી શકાતી નથી. વિજ્ઞાન આને સંપૂર્ણપણે અતાર્કિક માને છે.
વિજ્ઞાનીઓ સ્પષ્ટપણે કહે છે કે સાપ પ્રતિશોધ કરનારા પ્રાણીઓમાં નથી. તેની પાસે લોકો અને સ્થાનોને યાદ રાખવા માટે પૂરતી બુદ્ધિ નથી, જે બદલો લેવા માટે જરૂરી છે. વાર્તાઓ અને ફિલ્મોમાં પણ નાગના વેરની વાતને વિજ્ઞાન ફગાવી દે છે.
નાગ-નાગીનની પ્રેમકથાઓ પણ કલ્પનાની ઉપજ છે. તેઓ જન્મથી સાથી નથી. વૈજ્ઞાનિકો પુનર્જન્મને સંપૂર્ણપણે નકારે છે. સાપ વિશે બીજું સત્ય એ છે કે તેઓ જીવનભર એક જ જોડીમાં રહેતા નથી. એક કરતાં વધુ ભાગીદારો સાથે જોડી બનાવે. માદા સાપ પણ એક કરતા વધુ નર સાથે સંવનન કરે છે.
તેમાં કોઈ શંકા નથી કે સાપનું ઝેર જીવલેણ છે. પરંતુ એ પણ સાચું છે કે સાપ ત્યારે જ આક્રમક પ્રાણી બની જાય છે જ્યારે તેને કોઈ પ્રકારનો ખતરો લાગે છે. સાપ સામાન્ય રીતે માણસોને કરડતા નથી, તેઓ ત્યારે જ ડંખ મારતા હોય છે જ્યારે તેમને લાગે કે સામે ભય છે અને તે માણસ છે કે અન્ય પ્રાણી છે તેનાથી બહુ ફરક પડતો નથી.
જાણકાર લોકો સાપની સામે આવતાં જ તેને દૂર જવા દે છે. તે સ્પષ્ટ છે કે જો તમે સાપને અહેસાસ કરાવો કે તમે તેના માટે ખતરો નથી, તો તે તમને ડંખશે નહીં. તે ક્યારેય અનુસરતો નથી. વાસ્તવિકતા એ છે કે માણસ પોતે જ તેના ડરનો પીછો કરે છે અને તેને મારી નાખે છે જેથી તે ફરીથી જોવા ન મળે.
સાપ વિશેની અફવાઓ પણ રસપ્રદ છે. ઈચ્છાધારી સાપ વિશે આમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય અફવા છે. વિજ્ઞાન માત્ર દાવો કરતું નથી કે આવું થતું નથી. વાસ્તવમાં કોઈ પણ જીવ બીજું રૂપ ધારણ કરી શકે એવી કોઈ શક્યતા નથી. આવી અદ્ભુત ક્ષમતાઓ ધરાવતું પ્રાણી હોવું શક્ય નથી.
વાસ્તવિકતા એ છે કે સાપ વિશેની તમામ માન્યતાઓ ભય પર આધારિત છે. બાળપણમાં, બાળકોને તર્ક દ્વારા વસ્તુઓ સમજાવવાને બદલે, તેમને ડરામણી વાર્તાઓ કહેવામાં આવતી જેથી તેઓ એવી જગ્યાએ જવાનું ટાળે જ્યાં સાપ હોય. સાચી વાત એ છે કે માણસો સાપથી પણ ડરે છે અને સાપ પણ માણસોથી ડરે છે.
વિજ્ઞાન સ્પષ્ટપણે કહે છે કે સાપ એક સામાન્ય પ્રાણી છે જેમાં કુદરતે તેનાથી બચવા માટે ઝેરથી ડંખવાની ક્ષમતા આપી છે. આ પણ બહુ સામાન્ય બાબત છે. કેટલાક પ્રાણીઓના રક્ષણ માટે તીક્ષ્ણ નખ હોય છે જ્યારે અન્યને કરડવા માટે તીક્ષ્ણ દાંત હોય છે. પરંતુ સાપના ઝેર અંગેની અજ્ઞાનતા અને ગેરમાન્યતાઓએ એક અલગ જ દુનિયા બનાવી છે.
