એક તરફ અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન તો બીજી તરફ ચીન, રશિયા અને ઉત્તર કોરિયા : આ તમામ દેશોમાં ભારત વસુધૈવ કુટુંબકમની ભાવના જગાવવા પ્રયત્નશીલ
જી20નું પ્રમુખ ભારત વિશ્વના પશ્ચિમના અને પૂર્વના છેડાને ભેગો કરવા ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવશે. એક તરફ અમેરિકા અને યુરોપિયન યુનિયન તો બીજી તરફ ચીન, રશિયા અને ઉત્તર કોરિયા છે. આ તમામ દેશોમાં ભારત વસુધૈવ કુટુંબકમની ભાવના જગાવવા પ્રયત્નશીલ બન્યું છે.
જી-20 સંમેલનને સફળ અને યાદગાર બનાવવા માટે ભારત મોટા પાયે રાજદ્વારી તૈયારીઓ કરી રહ્યું છે. પરંતુ ભારતની દરેક સફળતાને ઈર્ષ્યાની નજરે જોનાર આપણો પાડોશી દેશ ચીન આ વાત પચાવી શકતો નથી. આ કોન્ફરન્સને નબળી પાડવા માટે ચીને રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગની દિલ્હીની મુલાકાત રદ કરી છે. જો કે આ પહેલા 2022માં જ્યારે ઇન્ડોનેશિયામાં જી-20 સંમેલન યોજાયું હતું ત્યારે રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ ત્યાં પહોંચ્યા હતા. પરંતુ જ્યારે દિલ્હીનો વારો આવ્યો ત્યારે ચીની પ્રશાસને બહાના કાઢવાનું શરૂ કર્યું.
હવે નવી દિલ્હીમાં 9-10 સપ્ટેમ્બરે યોજાનારી આ કોન્ફરન્સમાં ચીનના વડાપ્રધાન લી કિઆંગ તેનું પ્રતિનિધિત્વ કરશે. ચીનના વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા માઓ નિંગે એક નિવેદન જારી કરીને કહ્યું કે શી જિનપિંગ નવી દિલ્હીમાં યોજાનારી 18મી જી-20 સમિટમાં ભાગ લેશે નહીં. જોકે, માઓએ શી જિનપિંગ ભારત ન આવવાનું કોઈ કારણ આપ્યું નથી.
શી જિનપિંગના ભારત ન આવવાના નિર્ણયને બંને દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલા તણાવ સાથે જોડવામાં આવી રહ્યો છે. તાજેતરમાં જ ચીને પોતાના દેશનો એક નકશો જાહેર કર્યો હતો, જેમાં તેની વિસ્તરણવાદી નીતિની ઝલક જોવા મળી હતી. આ નકશામાં ચીને અક્સાઈ ચીન અને અરુણાચલ પ્રદેશને પોતાનો હિસ્સો જણાવ્યો હતો. ભારતે આ નકશા માટે ચીનને ઠપકો આપ્યો હતો. જો કે ભારત અને ચીન વચ્ચે સીમા વિવાદ લાંબો છે, પરંતુ આ તાજેતરના તણાવ બાદ ચીને કહ્યું કે તેના રાષ્ટ્રપતિ જી-20માં સામેલ થવા માટે ભારત નથી આવી રહ્યા.
ચીનના વિદેશ મંત્રાલયે સ્પષ્ટપણે કહ્યું નથી કે બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો સામાન્ય અને સૌહાર્દપૂર્ણ છે. બંને દેશો વચ્ચેના સરહદ વિવાદનો ઉલ્લેખ કર્યા વિના પ્રવક્તા માઓ નિંગે કહ્યું, “ચીન-ભારત સંબંધોમાં સતત સુધારો અને વિકાસ બંને દેશો અને બંને બાજુના લોકોના સામાન્ય હિતોને પોષે છે. અમે દ્વિપક્ષીય સંબંધોમાં વધુ સુધારો કરવા માટે આતુર છીએ. “”ઉન્નત કરવા માટે ભારત સાથે કામ કરવા તૈયાર.”
ચીન જી-20 સમિટની ભારતની યજમાનીને સમર્થન આપવાનો દાવો કરી શકે છે, પરંતુ શી જિનપિંગને ન મોકલીને ચીને તેના છુપાયેલા ઇરાદાઓને ખુલ્લા પાડ્યા છે. ચીનની રાજકીય વ્યવસ્થામાં રાષ્ટ્રપતિ સર્વોચ્ચ છે. શી જિનપિંગ માત્ર રિપબ્લિક ઓફ ચીનના રાષ્ટ્રપતિ જ નથી પરંતુ તેઓ ચીનની પીપલ્સ લિબરેશન આર્મીના સુપ્રીમ કમાન્ડર પણ છે અને ચીન સાથે સંબંધિત તમામ નિર્ણયો તેમના ટેબલ પરથી જ પસાર થાય છે. આવી સ્થિતિમાં જી-20માં લી કિઆંગની ભાગીદારી માત્ર પ્રતીકાત્મક બની રહી છે.
અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ જો બિડેન, ફ્રાન્સના પ્રમુખ ઈમેન્યુઅલ મેક્રોન, ઓસ્ટ્રેલિયાના વડાપ્રધાન એન્થોની આલ્બાનીઝ, જર્મન ચાન્સેલર ઓલાફ સ્કોલ્ઝ, યુકેના વડાપ્રધાન ઋષિ સુનાક, જાપાનના વડાપ્રધાન ફ્યુમિયો કિશિદા અને બ્રાઝિલના પ્રમુખ લુઈઝ ઇનાસિયો લુલા દા સિલ્વા જી20 નેતાઓમાં સામેલ છે જેમણે પહેલાથી જ તેની પુષ્ટિ કરી છે.
હાલ વિશ્વ મુખ્ય બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું હોય તેવું ચિત્ર ઉપસ્યું છે. એક તરફ પૂર્વ છેડો જેમાં અમેરિકા અને યુરોપીયન દેશો આવે છે. બીજી તરફ પશ્ચિમ દેશો કે જેમાં ચીન, રશીયા અને ઉતર કોરિયા આવે છે. આ બન્ને છેડાઓ એક બીજાના કટ્ટર છે. તેવામાં ભારત જી 20ના પ્લેટફોર્મ મારફત આ બન્ને છેડાને ભેગા કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.
ચીન ભારતને સફળતાનો શ્રેય લેવા દેવા માંગતું નથી
ચીનનું વલણ તેના જી-20 પ્રમુખપદના અંતે ભારતને કોઈપણ પ્રકારની “સફળતા”નો દાવો કરતા અટકાવવા માટે જાણીજોઈને કરેલું પગલું હોઈ શકે છે. ગયા વર્ષે બાલીમાં સમિટમાં સર્વસંમતિ હાંસલ કરવામાં ભારતની મુખ્ય ભૂમિકાને જોતાં આ ખાસ કરીને સુસંગત છે. રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન પણ પોતાની રાજકીય મજબૂરીઓને કારણે આ કોન્ફરન્સમાં નથી આવી રહ્યા.
ભારતના પડકારથી ચીન હચમચી ગયું
તાજેતરના વર્ષોમાં, ભારતે આર્થિક, સંરક્ષણ અને અન્ય ભૌગોલિક રાજકીય મંચોમાં ચીનના વર્ચસ્વને પડકાર્યો છે. ભારત અને ચીન વચ્ચેનો સીમા વિવાદ દાયકાઓ જૂનો છે. એક શક્તિશાળી અને આત્મનિર્ભર ભારતે ચીનની વિસ્તરણવાદી નીતિને અટકાવી દીધી છે. તેથી જ ચીન આનાથી ચીડાયું છે.
