સમાન નાગરિક ધારો: દિલ્હી હજુ ઘણું દૂર!!

વર્ષોથી બિલ લાગુ કરવાનો પ્રયાસ, ભાજપના એજન્ડામાં સામેલ આ બિલને પસાર થતા હજુ પણ સમય લાગી શકે છે

ભારતીય જનતા પાર્ટીના સાંસદ કિરોરી સાલ મીનાએ ભારે હોબાળા વચ્ચે રાજ્યસભામાં યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ બિલ રજૂ કર્યું હતું.  વિપક્ષે આનો વિરોધ કર્યો હતો.  બિલની તરફેણમાં 63 અને વિરોધમાં 23 વોટ પડ્યા હતા. જો કે આ બિલ માટે દિલ્હી હજુ દૂર હોવાનું સ્પષ્ટ લાગી રહ્યું છે.સમાન નાગરિક સંહિતા સમગ્ર દેશ માટે એક કાયદો સુનિશ્ચિત કરશે, જે તમામ ધાર્મિક અને આદિવાસી સમુદાયોને તેમની વ્યક્તિગત બાબતો જેમ કે મિલકત, લગ્ન, વારસો અને દત્તક વગેરેમાં લાગુ પડશે.

આનો અર્થ એ થયો કે ધર્મ પર આધારિત હાલના અંગત કાયદાઓ, જેમ કે હિંદુ મેરેજ એક્ટ (1955), હિંદુ ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ (1956) અને મુસ્લિમ પર્સનલ લો એપ્લિકેશન એક્ટ (1937), તકનીકી રીતે ઓગળી જશે.ભારતીય બંધારણના અનુચ્છેદ 44 મુજબ, ’રાજ્ય ભારતના સમગ્ર પ્રદેશમાં નાગરિકોને એક સમાન નાગરિક સંહિતા સુરક્ષિત કરવાનો પ્રયાસ કરશે.’  એટલે કે, બંધારણ સરકારને નિર્દેશ કરી રહ્યું છે કે તે તમામ સમુદાયોને એવી બાબતો પર એકસાથે લાવવા જે હાલમાં તેમના સંબંધિત અંગત કાયદાઓ દ્વારા સંચાલિત છે.

જો કે, તે રાજ્યની નીતિનો એક નિર્દેશક સિદ્ધાંત છે, જેનો અર્થ છે કે તે અમલી નથી.ઉદાહરણ તરીકે, કલમ 47 રાજ્યને નશાકારક પીણાં અને આરોગ્ય માટે હાનિકારક દવાઓના વપરાશ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નિર્દેશ આપે છે.  જોકે, દેશના મોટાભાગના રાજ્યોમાં દારૂ પીવા માટે વેચાય છે.

કાનૂની નિષ્ણાતો વિભાજિત છે કે શું રાજ્ય પાસે સમાન નાગરિક સંહિતા લાવવાની સત્તા છે.  કેટલાક નિષ્ણાતો કહે છે કે લગ્ન, છૂટાછેડા, વારસા અને સંપત્તિના અધિકારો જેવા મુદ્દાઓ બંધારણની સમવર્તી સૂચિ હેઠળ આવે છે, જે 52 વિષયોની સૂચિ છે જેના પર કેન્દ્ર અને રાજ્યો બંને કાયદો બનાવી શકે છે, રાજ્ય સરકારો પાસે આવું કરવાની સત્તા છે. અમલ કરવાની શક્તિ છે.જો કે, કલમ 44 કહે છે કે સમાન નાગરિક ધારો ’ભારતના સમગ્ર પ્રદેશમાં નાગરિકોને’ લાગુ પડશે, જે દર્શાવે છે કે વ્યક્તિગત રાજ્યો પાસે તે સત્તા નથી.

યુસીસીમાં લાવવા માટે રાજ્યોને સત્તા આપવાથી કેટલાક વ્યવહારુ મુદ્દાઓ પણ ઊભા થઈ શકે છે.  ઉદાહરણ તરીકે, જો ગુજરાતમાં યુસીસી હોય અને તે રાજ્યમાં લગ્ન કરનાર બે લોકો રાજસ્થાનમાં જાય તો શું?  તેઓ કયા કાયદાનું પાલન કરશે?  સમાન નાગરિક સંહિતા ભાજપના એજન્ડામાં છેયુનિફોર્મ સિવિલ કોડ એટલે કે યુનિફોર્મ સિવિલ કોડનો મુદ્દો ઘણા સમયથી ચર્ચાનું કેન્દ્ર છે.  તેને ભાજપના એજન્ડામાં પણ સામેલ કરવામાં આવ્યો છે.  પાર્ટી આ અંગે સંસદમાં કાયદો બનાવવાનો આગ્રહ કરી રહી છે.

તે ભાજપના 2019ની લોકસભા ચૂંટણી ઢંઢેરામાં પણ સામેલ હતું.અનુચ્છેદ 44 નો હેતુ સંવેદનશીલ જૂથો સામેના ભેદભાવને દૂર કરવાનો અને સમગ્ર દેશમાં વિવિધ સાંસ્કૃતિક જૂથો વચ્ચે સુમેળ સ્થાપિત કરવાનો છે.  ડો. બી.આર. આંબેડકરે બંધારણ ઘડતી વખતે કહ્યું હતું કે યુસીસી ઇચ્છનીય છે, પરંતુ હાલમાં તે સ્વૈચ્છિક રહેવું જોઈએ.  આમ ડ્રાફ્ટ બંધારણની કલમ 35 રાજ્ય નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંતોના ભાગ રૂપે ભાગ 5માં ઉમેરવામાં આવી હતી. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડનો ઉદ્ભવ વસાહતી ભારતમાં થયો હતો, જ્યારે બ્રિટિશ સરકારે 1835માં તેનો અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો, જેમાં ગુનાઓ, પુરાવાઓ અને કરારો સંબંધિત ભારતીય કાયદાના સંહિતાકરણમાં એકરૂપતાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.

હિંદુઓ અને મુસ્લિમોના અંગત કાયદાઓને આવા સંહિતાની બહાર રાખવાની પણ ભલામણ કરવામાં આવી હતી. અંગત મુદ્દાઓ સાથે સંકળાયેલા કાયદામાં વધારાના પ્રતિભાવરૂપે બ્રિટિશ સરકારે 1941માં હિંદુ કાયદાને સંહિતા બનાવવા માટે બી.એન. રાવ સમિતિની નિમણૂક કરી.  આ સમિતિનું કામ હિંદુ કાયદાઓની આવશ્યકતાના પ્રશ્નની તપાસ કરવાનું હતું.

સમિતિએ શાસ્ત્રો અનુસાર એક કોડીફાઈડ હિંદુ કાયદાની ભલામણ કરી, જે મહિલાઓને સમાન અધિકાર આપશે. હિંદુ કોડ બિલ 1956માં અપનાવવામાં આવ્યું સમિતિએ 1937ના કાયદાની સમીક્ષા કરી અને હિંદુઓ માટે લગ્ન અને ઉત્તરાધિકારના નાગરિક સંહિતાની માંગણી કરી.  રાવ સમિતિના અહેવાલનો ડ્રાફ્ટ બીઆર આંબેડકરની આગેવાની હેઠળની પસંદગી સમિતિને સુપરત કરવામાં આવ્યો હતો.  હિંદુ કોડ બિલ 1952 માં ફરીથી રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.  આ બિલને 1956માં હિંદુ ઉત્તરાધિકાર ધારા તરીકે અપનાવવામાં આવ્યું હતું.