શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે પ્રાણીઓ પણ સપના જુએ છે કે નહીં? વૈજ્ઞાનિકોએ આ રહસ્ય પરથી પડદો ઉઠાવ્યો છે. સંશોધન મુજબ પ્રાણીઓ પણ માણસોની જેમ સપના જોઈ શકે છે. જ્યારે પ્રાણીઓ ગાઢ નિંદ્રામાં હોય છે, ત્યારે તેમનું મગજ સક્રિય રહે છે, જેનાથી તેમને સપના જોવાની સંભાવના રહે છે.
આ ખાસ કરીને પાલતુ કૂતરા અને બિલાડીઓમાં જોવા મળે છે, જ્યારે તેઓ તેમના પંજા ખસેડે છે અથવા ઊંઘ દરમિયાન હળવા હલનચલન કરે છે. વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે સપના કદાચ તેમની રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓ, જેમ કે શિકાર અથવા રમતા સાથે સંબંધિત છે.
શું તમારો શ્વાન ચોંકી જાય છે
જો તમારી પાસે પાળતુ પ્રાણી હોય, તો તમે તેને ઊંઘ દરમિયાન અચાનક ચોંકાવનારો, ગડગડાટ કરતો અથવા પગ ખસેડતો જોયો હશે. ખાસ કરીને કૂતરા સૂતી વખતે ભસતા હોય છે અને બિલાડીઓ પણ ઊંઘમાં મ્યાઉં કરે છે. શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે આવું કેમ થાય છે? ભલે તમને આ સામાન્ય લાગતું હોય, પરંતુ હવે વિજ્ઞાને તેનું રહસ્ય જાહેર કર્યું છે. વૈજ્ઞાનિક સંશોધન બતાવે છે કે મનુષ્યની જેમ પ્રાણીઓ પણ સપના જુએ છે. કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી સહિત વિશ્વના ઘણા સંશોધનોએ આ સાબિત કર્યું છે.
પ્રાણીઓના સપના વિશે વૈજ્ઞાનિકો શું કહે છે
પ્રાચીન કાળથી, પ્રાણીઓની ઊંઘની રીત પર ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે. ગ્રીક ફિલસૂફ એરિસ્ટોટલે તેમના પુસ્તક ‘ધ હિસ્ટ્રી ઓફ એનિમલ્સ’માં લખ્યું છે કે કૂતરાં પણ સપના જુવે છે અને તે ઊંઘમાં રડતા `અને ભસતા હોય છે. આધુનિક વિજ્ઞાનના ઘણા અભ્યાસો દ્વારા પણ આ સાબિત થયું છે. પ્રાણીઓ બુદ્ધિશાળી હોય છે અને તેમના જીવનના અનુભવો સપનામાં પણ અનુભવે છે. ‘કાગડો અને ઘડા’ની પ્રાચીન વાર્તા તેનું ઉદાહરણ છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે પ્રાણીઓ સપનામાં શું જુએ છે? શું તેમના સપના પણ માણસો જેવા છે?
વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રાણીઓ પર સંશોધન કર્યું
પ્રાણીઓ આપણને તેમના સપના વિશે જણાવી શકતા નથી, પરંતુ વૈજ્ઞાનિકોએ તે શોધવા માટે ઘણા સંશોધનો કર્યા છે. 1950 ના દાયકામાં, વૈજ્ઞાનિકોએ REM (ઝડપી આંખની ગતિ) ઊંઘની શોધ કરી, જે તે તબક્કો છે જ્યારે મનુષ્ય સ્વપ્ન જુએ છે. આ સમય દરમિયાન, બંધ હોવા છતાં, આપણી આંખો ઝડપથી ચાલે છે, હૃદય ઝડપથી ધબકે છે અને શરીર ચાલે છે. આ જ પરિસ્થિતિ પ્રાણીઓમાં પણ જોવા મળે છે, જે સાબિત કરે છે કે તેઓ પણ સ્વપ્ન જુએ છે.
પ્રાણીઓ સપનામાં શું જુએ છે
કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીના સંશોધનોએ દર્શાવ્યું છે કે પ્રાણીઓને પણ ખરાબ સપના આવે છે અથવા દિવસ દરમિયાન બનેલી ઘટનાઓનો ફરીથી અનુભવ થઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, રોમન કવિ લ્યુક્રેટિયસે તેના કૂતરાને સૂતી વખતે તેના પગ ખસેડતા જોયા, જાણે કે તે શિકારનો પીછો કરી રહ્યો હોય. વૈજ્ઞાનિકોએ ઝેબ્રા ફિન્ચના મગજની પેટર્નનો અભ્યાસ કર્યો અને જાણવા મળ્યું કે તેઓ ઊંઘમાં પણ ગાય છે. ઉંદરો પર કરવામાં આવેલા સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે તેઓ સપનામાં નવી જગ્યાઓ શોધી શકે છે.
પ્રાણીઓના સપનાને કેવી રીતે જાણવું
પ્રાણીઓના સપનાને સમજવા માટે વૈજ્ઞાનિકોએ EEG (Electroencephalogram) ટેસ્ટની મદદ લીધી. આ પરીક્ષણ મગજની વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને માપે છે અને બતાવે છે કે પ્રાણીઓ જ્યારે ઊંઘે છે ત્યારે તેઓ શું વિચારે છે. સાન ફ્રાન્સિસ્કો સ્ટેટ યુનિવર્સિટીના ફિલોસોફર ડેવિડ એમ. પેના-ગુઝમેને તેમના પુસ્તક “વ્હેન એનિમલ્સ ડ્રીમ” માં આ વિષયની વિગતવાર ચર્ચા કરી છે.
બિલાડીઓ પર સંશોધન કર્યું
1960 ના દાયકામાં, ફ્રેન્ચ વૈજ્ઞાનિક મિશેલ જોવેટે બિલાડીઓ પર એક રસપ્રદ સંશોધન કર્યું. તેઓ ચેતાઓને કાપી નાખે છે જે સપના દરમિયાન શરીરને હલનચલન કરતા અટકાવે છે. આ પછી, બિલાડીઓ ઊંઘમાં ચાલવા લાગી અને કાલ્પનિક દુશ્મનો સામે લડવા લાગી. આનાથી સાબિત થયું કે પ્રાણીઓનું મગજ તેમના સપના દરમિયાન કેવી રીતે સક્રિય રહે છે.
શું બધા પ્રાણીઓ સપના જુવે છે
જો કે, બધા પ્રાણીઓ સપના જોતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, કોઆલા 24 કલાકમાંથી 20 કલાક ઊંઘે છે, પરંતુ ડોલ્ફિન એક આંખ ખુલ્લી રાખીને ઊંઘે છે. વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે સસ્તન પ્રાણીઓ, કેટલાક પક્ષીઓ અને સરિસૃપ REM ઊંઘ અને સ્વપ્નનો અનુભવ કરે છે, જ્યારે જળચર પ્રાણીઓ અને જંતુઓ કદાચ એવું અનુભવતા નથી. તાજેતરમાં, વૈજ્ઞાનિકોએ પણ જમ્પિંગ સ્પાઈડર પર સંશોધન કર્યું હતું કે કરોળિયા પણ સપના જોઈ શકે છે કે કેમ.
