ડીપફેક બે શબ્દોથી બનેલું છે આર્ટિફિશિયલ ટેક્નોલોજી આધારિત ડીપ લર્નિંગ અને ફેક. ડીપફેક એ કૃત્રિમ મીડિયા છે જેમાં કોઈ વ્યક્તિનો ફોટો અથવા વિડિયો સંમતિ વિના અન્ય વ્યક્તિના સમાન ફોટો અથવા વિડિયો સાથે બદલવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં ડીપફેકનો ઉપયોગ પોર્નોગ્રાફિક સામગ્રી બનાવવા માટે કરવામાં આવતો હતો. પણ હવે આનો ઉપયોગ ગમે ત્યાં કરાઈ છે. ડીપફેક ટેકનોલોજી વાસ્તવિક અને કાલ્પનિક વચ્ચેની સીમાને અસ્પષ્ટ કરે છે.
ડીપફેક્સ શરૂઆતમાં જનરેટિવ એડવર્સરીયલ નેટવર્ક્સ તરીકે ઓળખાતી આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને એક નવીનતા હતી, એટલે કે એઆઈમાં વ્યક્તિની કુશળતા દર્શાવવાની એક મનોરંજક રીત. પરંતુ આ હવે સાચું નથી. રાજકીય નેતાઓના ભાષણોમાં છેડછાડથી માંડીને સેલિબ્રિટીઓને અયોગ્ય સામગ્રી સાથે જોડવા માટે રાજકીય અશાંતિ ઊભી કરવા સુધીના ડીપફેક્સ ટ્રેન્ડમાં છે.
ડીપફેકના દુરુપયોગનો અવકાશ વિશાળ અને ખૂબ જ ચિંતાજનક છે. ચૂંટણીઓ અથવા યુદ્ધ જેવા કિસ્સાઓમાં આ ખાસ કરીને ખતરનાક બની શકે છે, જ્યાં રાજકીય નેતાઓ એવું કહેતા અથવા કરતા હોય છે જે તેઓ વાસ્તવમાં કહેતા નથી અથવા કરતા નથી – એવું કંઈક જે સંભવિતપણે મતદારોને પ્રભાવિત કરી શકે છે અને લોકશાહી અને ચૂંટણી પ્રક્રિયાને નષ્ટ કરી શકે છે.
વર્ષ 2020 માં, રાણી એલિઝાબેથે ટીવી પર એક સંદેશ આપ્યો, જે પાછળથી ડીપફેક હોવાનું બહાર આવ્યું. આ ’ક્વીન્સ સ્પીચ’ ખાસ કરીને આ ટેક્નોલોજીના સંભવિત જોખમોને ઉજાગર કરવા માટે ગોઠવવામાં આવી હતી. ઉદાહરણ તરીકે, યુએસ કોંગ્રેસની તત્કાલીન સ્પીકર નેન્સી પેલોસીનો એક વિડિયો ડોકટર કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં તેણીને સત્તાવાર ભાષણ દરમિયાન નશામાં હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું હતું.
ભારતમાં ડીપફેકની સમસ્યા ત્યારે આવી જ્યારે બે અભિનેત્રીઓ – કેટરિના કૈફ અને રશ્મિકા મંદાના, જેઓ આ ડાર્ક ટેક્નોલોજીથી ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થઈ હતી. ડાર્ક ટેક્નોલોજી વિશ્વભરની મહિલાઓને નિશાન બનાવે છે. આ વખતે પણ અમિતાભ બચ્ચન અને આઈટી મંત્રી રાજીવ ચંદ્રશેખરે તેની નોંધ લીધી હતી. ત્યારબાદ ભારતીય વડા પ્રધાનને પણ કથિત રીતે નિશાન બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેણે ખરેખર ભારતીય અધિકારીઓને ચોંકાવી દીધા હતા. કદાચ તેમના મગજમાં એ વાત તાજી થઈ ગઈ છે કે ઈમરાન ખાને જેલમાં રહીને પણ તેમના જેવા દેખાવા અને પાકિસ્તાનના નાગરિકો સાથે સમાન અવાજમાં વાત કરવા માટે એઆઈ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કર્યો હતો.
ડીપફેક્સ વધુ અત્યાધુનિક બની રહ્યા છે, કારણ કે તેને બનાવવા માટે નિષ્ણાત સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. જનરેટિવ એઆઈ મોડલ્સે તેને સ્કેલ પર બનાવવાનું સરળ બનાવ્યું છે, હવે કોઈ વિશેષ કુશળતાની જરૂર નથી. તો
ડીપફેક બનાવનારા અને તેને ફેલાવનારાઓને સજા કરવા માટે આપણે કેટલાક કડક અને અનુકરણીય કાયદા બનાવવાની જરૂર છે. મેટા અને ગુગલ જેવી સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓએ ડીપફેક્સને દૂર કરવા માટે પગલાં ભરવાની જરૂર છે, કારણ કે તે તેમને ફેલાવવાનું પ્રાથમિક માધ્યમ છે. આપણે સમાજમાં જાગૃતિ અને ડિજિટલ શિક્ષણ વધારવાની પણ જરૂર છે.
