EWS ચુકાદા બાદ રાજ્યોની અનામત માર્યાદા વધારવા માંગ
ઇકોનોમિકલ વિકર સેક્શન(ઇડબ્લ્યુએસ) એટલે કે આર્થિક નબળા વર્ગને નોકરી અને શિક્ષણમાં 10% અનામત આપવાના સુપ્રીમના નિર્ણય બાદ હવે કેન્દ્ર સરકાર અસ્પર્જન્સીની સ્થિતિમાં મુકાઈ જાય તેવી પ્રબળ શક્યતાઓ દેખાય રહી છે. સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા ઇડબલ્યુએસના નિર્ણયને યથાવત રાખવાના નિર્ણય પર મુહર માર્યા બાદ હવે રાજ્ય સરકારો અનામતની 50% ની મર્યાદાને વધારવા તરફ આગળ વધી રહી છે. ત્યારે હવે આ મર્યાદા વધારવા દેવી કે કેમ તે અંગે કેન્દ્ર સરકાર દ્વિધામાં મુકાઈ જાય તેવી પ્રબળ શક્યતા છે.
ઇડબ્લ્યુએસના બહુમતી ચુકાદાનો વ્યાપકપણે અર્થઘટન કરવામાં આવે તો ક્વોટાની ટોચમર્યાદાને અપમાનિત કરવામાં આવી હતી જે અત્યાર સુધી અભેદ્ય તરીકે રાખવામાં આવી હતી. એસસી/એસટી/ઓબીસી માટે 50% મર્યાદાને મર્યાદિત કરી છે, જ્યારે ઇડબ્લ્યુએસને તેના નિસ્તેજ ગણાવ્યા છે. જો કે, સીમાચિહ્નરૂપ ઇન્દ્રા સાહની આગેવાની હેઠળ અપાયેલા ચુકાદા મુજબ બેંચે હાફવેની મર્યાદાને બિનઅસરકારક દર્શાવી હતી. જ્યાં ન્યાયાધીશોએ વ્યક્તિગત રીતે દલીલ કરી છે કે “અસાધારણ પરિસ્થિતિઓ” માં મર્યાદાનો ભંગ થઈ શકે છે.
ઇડબ્લ્યુએસ ચુકાદા પછી સ્થિતિ એવી છે કે, 50%ની માર્યાદાને પાર કરી શકાય છે. અનામત અંગેના નિષ્ણાંત વકીલોનું માનવું છે કે, અસાધારણ પરિસ્થિતિ/સંજોગોમાં બંધારણીય સુધારા દ્વારા 50% ના ભંગને કાયદેસર બનાવી શકાય છે.
જો રાજ્યો તેમના ક્વોટા કાયદામાં ફેરફાર કરવા માટે બંધારણીય સુધારા માટે કેન્દ્રને અરજી કરવાનું શરૂ કરે છે, તો સરકારને મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડશે. હવે રાજ્યો અનામતની મર્યાદાને વધારવા માટે કેન્દ્ર સરકાર સમક્ષ અરજી કરવામાં આવે તો જનરલ કેટેગરીની બેઠકોમાં સીધી અસર પડશે જેના લીધે જનરલ કેટેગરીમાં આવતી જ્ઞાતિઓ કે જેમને અનામત મળતું નથી તેઓ સીધા જ સરકારની સામે આવી જશે.
ઇડબ્લ્યુએસ ચુકાદાના એક અઠવાડિયાની અંદર ઘણા રાજ્યો સ્થાનિક ક્વોટા વધારવા માટે ઝડપથી આગળ વધી રહ્યા છે. બિહારના મુખ્ય પ્રધાન નીતિશ કુમારે કેન્દ્ર પાસે 50% મર્યાદા દૂર કરવાની માંગ કરી છે જ્યારે ઝારખંડે એસસી/એસટી/ઓબીસી માટે ક્વોન્ટમ વધારીને કુલ રાજ્ય આરક્ષણ વધારીને 77% કર્યું છે.
રવિવારે બિહારમાં સત્તાધારી સાત-પક્ષોના મહાગઠબંધનના બે ઘટકોએ સીએમ નીતીશ કુમારને 23 નવેમ્બરથી શરૂ થતા વિધાનસભા સત્રમાં એક કાયદો લાવવા જણાવ્યું હતું, જેથી વર્તમાન કુલ અનામત 50%થી વધારીને 77% કરી શકાય. રાજસ્થાનમાં એવી માંગ પણ ઉઠી છે કે ઓબીસી ક્વોટા 21% થી વધારીને 27% કરવામાં આવે.
ઉપરાંત રાજસ્થાન અને મહારાષ્ટ્રમાં ગુર્જર અને મરાઠા સમુદાયો માટે અપનાવવામાં આવેલા વિશેષ પગલાં સામે તેમની કાનૂની લડત ચાલી રહી છે.
ઇડબ્લ્યુએસ ચુકાદાને પગલે ક્વોટા પહેલમાં નવો ઉછાળો એ યાદ અપાવે છે કે જાન્યુઆરી 2019 માં મોદી સરકાર દ્વારા ઇડબ્લ્યુએસ ક્વોટાની સ્થાપના કરવામાં આવ્યા પછી રાજ્યો કેવી રીતે ઓવરડ્રાઇવ પર ગયા હતા. ઇડબ્લ્યુએસ અનામત અને જેમ જેમ તેઓ આરક્ષણોને 50% થી ઉપર લઈ ગયા ત્યારે વિવિધ રાજ્યોમાં જાતિ ક્વોટા માટે અલગ કાયદો દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. રાજસ્થાને ગુર્જર અને અન્ય ચાર જાતિઓને 5% અનામત આપ્યું હતું. એમપીએ તેનો ઓબીસી ક્વોટા 14% થી વધારીને 27% કર્યો હતો. બંને કિસ્સાઓમાં, કુલ અનામત અનુક્રમે 64% અને 70% થઈ ગયું હતું, પરંતુ પછીથી ન્યાયિક રોક લગાવવામાં આવી હતી.
અનામતની મર્યાદા વધે તો જનરલ કેટેગરીની બેઠકમાં થશે સીધો જ ઘટાડો!!
હાલ સુધી 50% ની મર્યાદામાં એસસી/ એસટી/ઓબીસીને અનામત આપવામાં આવતું હતું. હવે ઇડબ્લ્યુએસને નોકરી અને શિક્ષણમાં 10% અનામત આપવામાં આવનાર છે. ત્યારે 10% અનામત 50%ની મર્યાદામાં રહીને વધારવામાં આવે તો એસસી/ એસટી/ઓબીસી નારાઝ થાય તેવી પ્રબળ શક્યતા છે અને જો વધારાનો 10%નો હિસ્સો ઉમેરવામાં આવે તો જે વર્ગને અનામતનો લાભ નથી મળતો તેઓ સીધા જ સરકારની સામે આવી જશે. જનરલ કેટેગરીને અનામતનો લાભ આપવામાં આવતો નથી અને હવે જો 50% હિસ્સામાં પણ કાપ મુકવામાં આવે તો ચોક્કસ જનરલ કેટેગરી ખફા થઇ જશે ત્યારે હવે આ બંને બાબતો સરકારને પઝવતા મુદ્દા બની જાય તેવી પ્રબળ શક્યતા છે.
અનામતની 50% મર્યાદામાં ફેરફાર કરવા કેન્દ્ર સરકારે કરવો પડશે બંધારણીય સુધારો
હાલ 50%ની મર્યાદામાં અનામત આપવામાં આવે છે અને જે રીતે રાજ્ય સરકારો અનામતની માર્યાદા વધારવા ઈચ્છે છે તે મુજબ અનામતની મર્યાદામાં બંધારણીય સુધારો કરવો પડે તેમ છે. બંધારણીય સુધારો કરવો કે કેમ? તે નિર્ણય કેન્દ્ર સરકારે લેવાનો હોય છે. હવે જો સુધારો કરીને મર્યાદા વધારવા નિર્ણય લેવામાં આવે તો જનરલ કેટેગરી નારાઝ થશે અને જો નિર્ધારિત 50%માંથી જ ઇડબ્લ્યુએસ અનામત લાગુ કરવામાં આવે તો એસસી/ એસટી/ઓબીસી ખફા થઇ જશે. હવે આ પરિસ્થિતિમાં કરવું તો કરવું શું? આ સવાલ કેન્દ્ર સરકાર સમક્ષ આવીને ઉભો છે.
