મિશ્ર શાળા જ શ્રેષ્ઠ શાળા : કુમાર-કન્યાના સહશિક્ષણથી છાત્રોમાં સર્વાંગી વિકાસ ઝડપી થાય

પહેલા છોકરા-છોકરીની અલગ શાળા જ ન હતી, બધા સાથે ભણતા: બાદમાં શિક્ષણમાં બદલાવ આવતાં કન્યા શાળાનો ઉદય થયો: આજે પણ હાઇસ્કુલ કે કોલેજમાં બન્નેની અલગ બેઠક વ્યવસ્થા વર્ગખંડમાં જોવા મળે છે

લાંબા અનુભવે શિખવા મળ્યું કે મિશ્ર શાળામાં જ અસરકર્તા શિક્ષણ આપી શકાય છે, સરકારી શાળામાં આજે પણ છોકરા છોકરી બન્ને સાથે જ અભ્યાસ કરે છે

આઝાદી પછી શિક્ષણમાં ઘણા વર્ષો બહુ બદલાવ ન આવ્યો, જો કે ત્યારે ભણતર સાથે ગણતર અને જીવન મુલ્ય આધારીત શિક્ષણને કારણે છાત્રોનો વિકાસ થતો રહ્યો હતો. એ ગાળામાં નોન મેટ્રીક કે શાળાંત પરીક્ષા પાસ કરી હોય તો ‘માસ્તર’ની નોકરી મળી જતી હતી. ત્યારની શાળામાં છોકરી-છોકરા સાથે ન ભણતા, ત્યારે વાતાવરણ વિકાસના બદલાવની અસર ન હોવાથી બીજા દુષણો હતા જ નહીં, કાળક્રમે આખી આ સીસ્ટમ લુપ્ત થઇ અને ફકત કન્યા શાળાનો ઉદય થયો. કુમાર શાળા, કન્યા શાળા આવા નામોથી શાળા ચાલતી હતી. ત્યારના ભણેલા-ગણેલને નોકરી પણ તરત જ મળી જતી. આજથી 40 વર્ષ પહેલા કોઇ પરીક્ષા જ ન હતી, તમારા સર્ટી ઉપરથી જ બધુ  મળી જતું હતું.

આટલા લાંબા અનુભવે શિખવા મળ્યું કે મિશ્ર શાળામાં બાળાનો સર્વાગી વિકાસ ઝડપી થતો. આજે પણ સરકારી શાળામાં છોકરા-છોકરી ભેગા ન ભણે છે પણ બન્ને લાઇન, બેઠક, વ્યવસ્થા અલગ હોય છે. પ્રાથમિકના પ્રારંભિક શિક્ષણ વર્ગોમાં  મુશ્કેલી થતી નથી પણ જેમ જેમ મોટા ધોરણો આવે એટલે કે ધો. 6 થી 8 મા બાળકની વય કક્ષા 1ર થી 14 થતાં ઘણા પ્રોબ્લેમ આવતા જોવા મળ્યા છે જે પહેલા ન હતા. પહેલાનો મહિલા શિક્ષકોની સંખ્યા 70 ટકા જેવી હતી. તેને કારણે કન્યાની તમામ મુશ્કેલીઓ સમજતા હોવાથી બીજી કંઇ જરુર ન રહેતી, જાુના બાળકો મિશ્ર શાળામાં શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ મેળવતા હતા.

બાળકોનો વયકક્ષા મુજબ શારીરિક માનસિક અને સામાજીક વિકાસ થતો હોય છે, પ્રાથમિક ઉચ્ચ પ્રાથમિક, હાઇસ્કુલ લેવલે તેમાં થતાં પરિવર્તનોનું એ જમાનામાં બહુ મહત્વ કે સમજ ન હોવાને એ શિક્ષણ પ્રથા સફળ રહી હતી. આજે ટીવી, ફિલ્મો, મોબાઇલ કલ્ચર કે ઇન્ટરનેટના વધતા વ્યાપને કારણે તરૂણો કિશોરીની મનોવ્યથાને કારણે મુશ્કેલીઓ આવી છે. આ બધા વચ્ચે ઘણી ફકત કન્યાઓ માટેની શાળાઓ એ પ્રગતિ કરીને છાત્રોને ટોચે પહોચાડયા, એક વર્ગમાં જ બન્ને સાથે ભણતા હોવાથી બન્ને વચ્ચે થતી હરીફાઇને કારણે છાત્રોમાં વિવિધ ગુણોની ખીલવણી થાય છે.

આપણા પુરૂષ પ્રધાન દેશમાં આજે ર1મી સદીમાં પણ આપણે કન્યા કેળવણીના રથ કાઢવો પડે છે. બેટી પઢાવો જેવા નારા લગાવવા પડે છે. જયાં સુધી 100 ટકા લોકો શિક્ષણની મહત્તા સમજશે નહીં ત્યાં સુધી દેશનો સંર્વાગી વિકાસ શકય નથી. કન્યા ભણેલી હશે તો તે તેના સંતાનો ને ભણાવશે,  એક માતા સો શિક્ષકની ગરજ સારે છે. ભણેલી-ગણેલી માતા પોતાના બાળકોને ભણાવશે અને રાષ્ટ્ર વિકાસમાં પોતાનું યોગદાન આપશે. આમ જોઇએ તો પણ શિક્ષિત સ્ત્રી હંમેશા પોતે અને તેના ફેમીલીને ઉજાગર કરે છે. કન્યા કેળવણી જ સમાજની પ્રગતિને વેગવંતી બનાવી શકે છે.

ઘણા વર્ષો સુધી સ્ત્રી સાક્ષરતા દરમાં સુધારો જોવા જ ન મળતો 8મી માર્ચે વિકવ મહિલા દિવસ ઉજવણીએ છીએ, 1951 થી 2001 સુધી પુરૂષ ખેતીનું કામ, ઘરકામમાં, ઔઘોગિક એકમોમાં કામ વિગેરે અવરોધ રુપ હતા. અમુક કુરિવાજો કે છોકરી ન ભણાવાય, સંકુચિતતા અને લોકજાગૃતિનો અભાવ જોવા મળતો હતો.

સમયના બદલાતા પ્રવાહે આપણે ત્યાં છોકરા-છોકરીની મિશ્ર શાળાઓ દિવસે અને દિવસે અમલિત બનતા તે સારી બાબત સાથે આવી શાળાના કેટલાક વરવા પરિણામો પણ મળ્યા હતા. આને કારણે પર સ્ત્રી શિક્ષણ ઉપર અસર પડી હતી. સ્ત્રી શિક્ષણમાં મુશ્કેલી ઉભા કરતા ઘણા પરિબળોમાં સામાજીક કુરીવાજો, આર્થિક સંકળામણ, બાળ મજુરી, અપવ્યય અને સ્થગિતતા, સહ શિક્ષણ, નિરસ અભ્યાસક્રમ, શાળામાં અપુરતા શિક્ષકો, શિક્ષણનું ખાનગીકરણ અને વાલીઓમાં શિક્ષણની મહત્તાની સમજનો અભાવ  મુખ્ય કારણો હતા.

આજે ઘણી બાળાઓ કન્યાઓ એવી છે કે કૌટુંબિક સામાજીક બાબતોને કારણે ઔપચારિક શિક્ષણથી વંચિત રહી જાય છે. પરિણામે વૈકલ્પિક વ્યવસ્થાના ભાગરુપે અનૌપચારિક શિક્ષણ જેમ કે રાત્રી શાળા વર્ગ જે તે સ્થળ ઉપરના શિક્ષણ વર્ગો જેવી વ્યવસ્થા અમલમાં મુકવી પડશે. ખાસ તો પાઠયક્રમના ચયનમાં એવા એકમોની પસંદગી ન કરવામાં આવે જેમાં સ્ત્રીની ગરીમા, લાગણીને ઠેક પહોંચે સાથે સાથે નારી સહજ ભાવના અને તેને પ્રોત્સાહીત કરી શકે તથા સ્ત્રીના સ્વમાનને ઉજાગર કરે તેવા પાઠય પુસ્તક્રમનું ચયન કરવું જરુરી છે.

જ્ઞાન, વિદ્યા અને શિક્ષણ છોકરાની જેમ જ છોકરીને પણ મેળવવાનો અબાધિત અધિકાર છે. 6 થી 14 વર્ષના તમામ બાળકોને મફત અને ફરજીયાત પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવવાનો હક છે. ત્યારે મા-બાપે જાગૃત થઇને પોતાના સંતાનોને શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ મળે તેવા પ્રયત્નો લીધા વગરનો કોઇ હોવો જ ન જોઇએ, આજે તો મા-બાપ જ છોકરા-છોકરીમાં ભેદભાવ રાખે છે, છોકરાને બધી સગવડતો પણ છોકરી ને? આપણે સૌ આ જેન્ડર બાયસ જોઇએ જ છીએ.

દેશના હરણફાળ વિકાસે શિક્ષણની સકલ ફેરવી નાંખી છે. લાખો રૂપિયાની ફી ભરીને અંતે તો નોકરી જ કરવાની ને છાત્રો ને તેનામાં પડેલી વિવિધ સ્કીલને ઉજાગર કરીને તેને પ્રોત્સાહીત કરીને તેનો સંર્વાગી વિકાસ કરાય તો ઘણા સારા પરિણામો મળી શકે છે. છાત્રોને ગુણવતા સભર શિક્ષણ મળે તે જ વિકાસની વાત કહી શકાય, બાળકોનો સંવાગી વિકાસમાં તેની વય કક્ષા મુજબની ક્ષમતા સિઘ્ધી સાથે સઅઅભ્યાયિક પ્રવૃતિઓ પણ જરુરી છે. વિદેશોમાં બધા જ લોકો શિક્ષણની મહત્તા સમજતા હોવાથી વિકસીત દેશો ખુબ જ આગળ નીકળી ગયો છે. આપણે વસ્તી વધારો ગરીબી જેવી ઘણી સમસ્યાઓને કારણે શિક્ષણ રૂંધાય છે. આના ઉપાયમાં સૌ ભણે સૌ આગળ વધે આ સૂત્ર જ યોગ્ય છે. તેના માટે સૌનો સહિયારો પ્રયાસ આવશ્યક છે.