હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ, પ્રદોષ વ્રત દર મહિનાની ત્રયોદશી તિથિએ મનાવવામાં આવે છે. પ્રદોષ વ્રત એ ભગવાન શિવના વિશેષ આશીર્વાદ મેળવવાનો દિવસ છે. આ વખતે શુક્લ પક્ષની ત્રયોદશી તિથિએ પ્રદોષ વ્રત રાખવામાં આવે છે.
આ દિવસે ભગવાન શિવની પૂજા કરવાથી મનવાંછિત ફળ મળી શકે છે. પ્રદોષ વ્રતની પૂજા સૂર્યાસ્તના 45 મિનિટ પહેલાં અને સૂર્યાસ્ત પછી 45 મિનિટ પછી કરવામાં આવે છે. આ વખતે આ પ્રદોષ વ્રત બુધવારે છે, તેથી તે બુધ પ્રદોષ વ્રત છે. આ ઉપરાંત પ્રદોષ વ્રતની કથા સાંભળવી પણ શુભ માનવામાં આવે છે.
પ્રદોષ વ્રતની કથા
સ્કંદ પુરાણમાં વર્ણવેલ વાર્તા અનુસાર, પ્રાચીન સમયમાં, એક વિધવા બ્રાહ્મણ તેના પુત્ર સાથે ભિક્ષા લેવા જતી અને સાંજે પરત ફરતી. એક દિવસ જ્યારે તે ભિક્ષા લઈને પરત ફરી રહી હતી ત્યારે તેણે નદી કિનારે એક સુંદર છોકરો જોયો જે વિદર્ભ દેશનો રાજકુમાર ધર્મગુપ્ત હતો. દુશ્મનોએ તેમના પિતાને મારી નાખ્યા હતા અને તેમનું રાજ્ય હડપ કરી લીધું હતું. તેની માતાનું પણ અકાળે અવસાન થયું. બ્રાહ્મણે તે બાળકને દત્તક લીધું અને તેનો ઉછેર કર્યો. થોડા સમય પછી, બ્રાહ્મણ બંને બાળકો સાથે દેવયોગથી દેવ મંદિર ગયા. ત્યાં તેની મુલાકાત શાંડિલ્ય ઋષિ સાથે થઈ. શાંડિલ્ય ઋષિએ બ્રાહ્મણને કહ્યું કે તેમને જે બાળક મળ્યું છે તે વિદર્ભના રાજાનો પુત્ર હતો જે યુદ્ધમાં મૃત્યુ પામ્યો હતો અને તેની માતા ગ્રહ દ્વારા ખાઈ ગઈ હતી. શાંડિલ્ય ઋષિએ બ્રાહ્મણને પ્રદોષ વ્રત રાખવાની સલાહ આપી. ઋષિની અનુમતિથી બંને બાળકોએ પણ પ્રદોષ વ્રત રાખવા લાગ્યા.
એક દિવસ બંને છોકરાઓ જંગલમાં ફરતા હતા જ્યારે તેઓએ કેટલીક ગંધર્વ છોકરીઓને જોઈ તો તે બ્રાહ્મણ છોકરો ઘરે પાછો ફર્યો પરંતુ રાજકુમાર ધર્મગુપ્ત ‘અંશુમતિ’ નામની ગંધર્વ છોકરી સાથે વાત કરવા લાગ્યા. ગાંધર્વ કન્યા અને રાજકુમાર એકબીજા પર મોહી પડ્યા. છોકરીએ લગ્ન માટે રાજકુમારને તેના પિતાને મળવા બોલાવ્યો. બીજા દિવસે, જ્યારે તે ફરીથી ગાંધર્વ કન્યાને મળવા આવ્યો, ત્યારે ગાંધર્વ કન્યાના પિતાએ કહ્યું કે તે વિદર્ભ દેશનો રાજકુમાર છે. ભગવાન શિવની અનુમતિથી, ગંધર્વરાજે તેમની પુત્રીના લગ્ન રાજકુમાર ધર્મગુપ્ત સાથે કરાવ્યા. આ પછી રાજકુમાર ધર્મગુપ્તે ગાંધર્વ સેનાની મદદથી વિદર્ભ દેશ પર ફરીથી નિયંત્રણ મેળવ્યું. આ બધું બ્રાહ્મણ અને રાજકુમાર ધર્મગુપ્તના પ્રદોષ ઉપવાસનું પરિણામ હતું. સ્કંદપુરાણ અનુસાર, જે ભક્ત પ્રદોષ વ્રતના દિવસે શિવની પૂજા કર્યા પછી એકાગ્રતાથી પ્રદોષ વ્રત કથા સાંભળે છે અથવા વાંચે છે, તેને સો જન્મો સુધી ક્યારેય ગરીબીનો સામનો કરવો પડતો નથી.
બુધ પ્રદોષ ઉપાસના પદ્ધતિ
પ્રદોષ વ્રતના દિવસે સૂર્યોદય પહેલા ઉઠો, સ્નાન કરો અને સ્વચ્છ વસ્ત્રો પહેરો. ત્યારપછી ભગવાન શિવની પૂજા બેલપત્ર, અક્ષત, દીવો, ધૂપ, ગંગાજળ વગેરેથી કરો. આ વ્રત દરમિયાન ભોજન કરવામાં આવતું નથી. આખો દિવસ ઉપવાસ કર્યા પછી, સૂર્યાસ્ત પહેલા ફરી સ્નાન કરો અને સફેદ વસ્ત્રો પહેરો. ત્યારબાદ પવિત્ર જળ અથવા ગંગાજળથી પૂજા સ્થાનને શુદ્ધ કરો. હવે ગાયનું છાણ લો અને તેની મદદથી મંડપ તૈયાર કરો. પાંચ અલગ-અલગ રંગોની મદદથી મંડપમાં રંગોળી બનાવો. પૂજાની તમામ તૈયારીઓ કર્યા પછી ઉત્તર-પૂર્વ દિશા તરફ મુખ કરીને કુશના આસન પર બેસો. ભગવાન શિવના મંત્ર ઓમ નમઃ શિવાયનો જાપ કરો અને ભગવાન શિવને જળ ચઢાવો.
