- દ્વારકા અને બેટ દ્વારકાના દરિયાઈ વિસ્તારોમાં મોટું પુરાતત્વીય અભિયાન શરૂ
- ASI ના નિષ્ણાતોની ટીમ દરિયાઈ તળિયે સંશોધન કરી રહી છે
- પાણીની અંદર દટાયેલા પ્રાચીન અવશેષોની શોધખોળ શરૂ કરાઇ
દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા ખાતે પાણીની અંદર પુરાતત્વીય તપાસ શરૂ કરવામાં આવી છે ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) ની પાણીની અંદર પુરાતત્વ શાખા (UAW) એ દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા (ગુજરાત) ખાતે દરિયા કિનારા અને દરિયા કિનારાના અભિયાનો હાથ ધર્યા છે. આ અભિયાન ફેબ્રુઆરી 2025 માં દ્વારકા ખાતે હાથ ધરવામાં આવેલા સંક્ષિપ્ત ક્ષેત્ર કાર્યનું ચાલુ છે.
View this post on Instagram
દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા ઐતિહાસિક, પુરાતત્વીય અને સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિકોણથી પણ એક મહત્વપૂર્ણ સ્થળ
યાત્રાધામ દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા ઐતિહાસિક, પુરાતત્વીય અને સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિકોણથી પણ એક મહત્વપૂર્ણ સ્થળ છે. પ્રાચીન સાહિત્યમાં દ્વારકાનો ઉલ્લેખ હંમેશા સંશોધનનો વિષય રહ્યો છે. તે ભારતના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ રહ્યો છે. તેના મહત્વને ધ્યાનમાં લેતા, ભૂતકાળમાં પણ ઇતિહાસકારો અને પુરાતત્વવિદો દ્વારા દ્વારકામાં સંશોધન કરવામાં આવ્યું હતું ત્યારે સંશોધનને આગળ વધારવા માટે ફેબ્રુઆરી 2025 માં આરકોલોજી સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા ની પાંચ સભ્યોની ટીમે દ્વારકા ના દરિયામાં તપાસ હાથ ધરી હતી. આ ક્ષેત્ર કાર્યનો ઉદ્દેશ્ય અગાઉ શોધાયેલા વિસ્તારોનું નિરીક્ષણ કરવાનો અને વિસ્તારની વર્તમાન સ્થિતિનું પરીક્ષણ કરવાનો હતો. તેનો હેતુ વધુ તપાસ અને અભ્યાસ માટે સંભવિત વિસ્તારોને ઓળખવાનો પણ હતો. પુરાતત્વવિદો દ્વારા પસંદ કરાયેલા વિસ્તારોના મહત્વપૂર્ણ ફોટોગ્રાફ લેવામાં આવ્યા હતા.હાલની પાણીની તપાસ અને ક્ષેત્ર કાર્ય પુરાતત્વની આ શાખામાં પુરાતત્વવિદોને તાલીમ આપવા ઉપરાંત ડૂબી ગયેલા પુરાતત્વીય અવશેષોની શોધ, દસ્તાવેજીકરણ અને અભ્યાસ કરવાનો છે. આયોજિત અભ્યાસનો હેતુ કાંપ, પુરાતત્વીય અને દરિયાઈ થાપણોના વૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ દ્વારા પુનઃપ્રાપ્ત વસ્તુઓની પ્રાચીનતા નક્કી કરવાનો પણ છે.
UAW એ દ્વારકામાં 2005 થી 2007 દરમિયાન દરિયાકાંઠે અને દરિયાકાંઠે ખોદકામ હાથ ધર્યું હતું
દ્વારકાધીશ મંદિરની આસપાસ ખુલ્લા વિસ્તારની અછતને કારણે દ્વારકા ખાતે અગાઉ કરવામાં આવેલ ખોદકામ મર્યાદિત વિસ્તારમાં કરવામાં આવ્યું હતું. દ્વારકાધીશ મંદિરના પ્રાંગણમાં ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ દ્વારા કરવામાં આવેલ ખોદકામમાં આ વિસ્તારમાં નિયમિત પ્રાચીન વસાહતો દર્શાવતા મહત્વપૂર્ણ માળખાકીય અને પુરાતત્વીય અવશેષો મળી આવ્યા હતા ત્યારે ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) ની પાણીની અંદરની પુરાતત્વ શાખા (UAW) એ 2005 થી 2007 સુધી વ્યવસ્થિત પુરાતત્વીય તપાસ હાથ ધરી હતી અને દ્વારકા ખાતે દરિયા કિનારા અને દરિયા કિનારા બંને જગ્યાએ, આ પુરાતત્વીય તપાસમાં પ્રાચીન શિલ્પો, પથ્થરના લંગર અને ઐતિહાસિક મહત્વના અન્ય પદાર્થો સહિત મહત્વપૂર્ણ પુરાતત્વીય અવશેષો મળી આવ્યા હતા. ASI ના પુરાતત્વવિદ્ અને ભારતીય નૌકાદળના ડાઇવર્સ દ્વારા મર્યાદિત વિસ્તારમાં પાણીની અંદરના પુરાતત્વીય ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું. ખોદકામ માટેનો વિસ્તાર યોગ્ય રીતે ચિહ્નિત કરવામાં આવ્યો હતો અને વ્યવસ્થિત ડાઇવિંગ હાથ ધરવામાં આવી હતી. ખોદકામ દરમિયાન, વનસ્પતિ તેમજ જાડા ચૂનાના થાપણોને કારણે છૂટાછવાયા પાણીમાં રહેલા અવશેષોને સાફ કરવામાં આવ્યા હતા. ખોદકામમાં ડૂબેલા અવશેષોના સમૂહ મળી આવ્યા હતા.
આ નાના ખોદકામમાંથી મળેલી પ્રાચીન વસ્તુઓમાં આ વસ્તુઓનો સમાવેશ
2007 માં, દ્વારકાધીશ મંદિરના ઉત્તરીય દરવાજા પાસેનો એક નાનો વિસ્તાર પણ ખોદકામ માટે પસંદ કરવામાં આવ્યો હતો. પ્રાચીનતાને સ્થાને દસ્તાવેજીકૃત કરવા માટે સમગ્ર ખોદકામ કાળજીપૂર્વક હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. લગભગ 10 મીટરનો ભંડાર, 26 સ્તરો ધરાવતો ખોદકામ કરવામાં આવ્યો હતો. આ નાના ખોદકામમાંથી મળેલી પ્રાચીન વસ્તુઓમાં લોખંડની વસ્તુઓ, માળા, તાંબાની વસ્તુઓ, વીંટીઓ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. ઉપરાંત, ખોદકામ દરમિયાન મળેલી માટીકામની વસ્તુઓની પણ તપાસ અને સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો.
ભારતીય પુરાતત્વ સંરક્ષણ વિભાગ દ્વારા હાલના અભ્યાસમાં ઓખામંડળમાં વિસ્તૃત વિસ્તારને આવરી લેવાનું આયોજન છે. પુરાતત્વવિદોની ટીમો સ્થળના ઇતિહાસને સમજવા માટે આ વિસ્તારમાં અન્ય સંભવિત સ્થળો શોધી રહી છે.આ અભ્યાસમાં પુરાતત્વીય સંશોધન, સંભવિત સ્થળો અને સ્થળોની ઓળખ, ડાઇવિંગ કામગીરી સાથે સંકળાયેલ વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ, પુરાતત્વીય અવશેષોની શોધ અને સંગ્રહ, તેમના યોગ્ય દસ્તાવેજીકરણ અને અભ્યાસ, જેમાં વૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણ અને અભ્યાસનો સમાવેશ થાય છે. દેશના વિવિધ ભાગોમાંથી પસંદ કરાયેલા નવ પુરાતત્વવિદોનું જૂથ ચાલુ તપાસમાં ભાગ લઈ રહ્યું છે. પાણીની અંદરના પુરાતત્વ વિભાગની પ્રવૃત્તિઓને આગળ ધપાવવા માટે તેમને પાણીની અંદરના પુરાતત્વના ક્ષેત્રમાં પણ તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે. ટીમમાં ભાગ લેનારા ડાઇવર્સનો પણ સમાવેશ થાય છે, જેમાં પાણીની અંદરના પુરાતત્વ વિભાગના સહાયક અધિક્ષક પુરાતત્વવિદ ડૉ. અપરાજિતા શર્મા અને સહાયક અધિક્ષક પુરાતત્વવિદ પૂનમ વિંદ અને સહાયક પુરાતત્વવિદ ડૉ. રાજકુમારી બાર્બીનાનો સમાવેશ થાય છે. ખોદકામ અને શોધખોળ નિયામક હેમસાગર એ. નાઈક પણ ખોદકામ સાથે સંકળાયેલા છે. ટીમ દેશના સૌથી અનુભવી પાણીની અંદરના પુરાતત્વવિદ્ હેઠળ તેમનો સર્વે કરી રહી છે.
અહેવાલ : મહેન્દ્ર કક્કડ
