- ગ્રામીણ લોકોને સસ્તો અને ઝડપી ન્યાય ક્યારે?
- નીચલી અદાલતોમાં પડતર કેસોની 4.5 કરોડથી વધુ ફાઈલો ધૂળ ખાઈ રહી છે ન્યાયતંત્રનું કામ સરળ બનાવવા ગ્રામીણ કોર્ટની સંખ્યા વધારવાની તાતી જરૂર
ગ્રામીણ વિસ્તારમાં 6 હજાર કોર્ટના લક્ષ્યાંક સામે 481 જ સ્થપાઈ છે. જેથી ગ્રામીણ લોકોને સસ્તો અને ઝડપી ન્યાય ક્યારે મળશે ? તેવો સો મણનો સવાલ ઉભો થઇ રહ્યો છે. નીચલી અદાલતોમાં પડતર કેસોની 4.5 કરોડથી વધુ ફાઈલો ધૂળ ખાઈ રહી છે ત્યારે ન્યાયતંત્રનું કામ સરળ બનાવવા ગ્રામીણ કોર્ટની સંખ્યા વધારવાની તાતી જરૂર જણાઈ રહી છે.
ભારતીય અદાલતો પર કરોડો પેન્ડિંગ કેસોનો બોજ છે. લોકોને ઝડપી ન્યાય આપવા અને ન્યાયતંત્રને પડતર કેસોના બોજમાંથી મુક્ત કરવાના નામે અંગ્રેજોએ બનાવેલા વર્ષો જૂના કાયદાઓમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. આનાથી કેટલું પરિવર્તન આવશે તેનો જવાબ જાણવા માટે તંત્રને થોડો સમય લાગશે. આ સિવાય જો સુધારાવાદી કવાયત માટે લેવાયેલા નિર્ણયનો અમલ થયો હોત તો કદાચ આજે ન્યાયતંત્રનો ચહેરો જુદો હોત.
એવું કહેવાય છે કે ’જો ન્યાયમાં વિલંબ થાય તો તે ન્યાય નથી. તેનાથી બચવા માટે દોઢ દાયકા પહેલા નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો. જે અંતર્ગત એવું માનવામાં આવતું હતું કે ટ્રાયલ કોર્ટનો બોજ અમુક અંશે ઓછો થઈ શકે છે. લોકોને તેમના ઘરની નજીક ન્યાય આપવા માટે કેન્દ્ર સરકારે 2008માં ગ્રામ ન્યાયાલય અધિનિયમ પસાર કર્યો હતો. એક અરજી પર સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટને તેના પરિણામોની માહિતી આપવામાં આવી છે.
ગ્રામીણ લોકોને તેમના ઘરઆંગણે સાચો ન્યાય મળે તેવું સપનું અધૂરું રહી જાય છે. નીચલી અદાલતોમાં પડતર 4.5 કરોડથી વધુ કેસો પણ કોર્ટની ફાઈલોમાં ધૂળ જામી રહી છે. કારણ કે રાજ્ય સરકારોએ પણ આ વિષય પર બહુ ધ્યાન આપ્યું નથી. ગ્રામીણ અદાલતોની સ્થાપના માટે સંસદે કાયદો બનાવ્યો હતો. પરંતુ 16 વર્ષ પછી પણ પરિસ્થિતિ બદલાઈ નથી. એટલે કે પરિણામ એ જ રહ્યું.
સુપ્રીમ કોર્ટમાં દાખલ કરાયેલી અરજીમાં તમામ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોને ગ્રામ્ય અદાલતોની સ્થાપના માટે પગલાં લેવાનો નિર્દેશ આપવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. રાજ્ય સરકાર હાઈકોર્ટની સલાહથી ગ્રામ ન્યાયાલય માટે ન્યાયિક અધિકારીની નિમણૂક કરશે તેમ જણાવાયું હતું. અહેવાલ અનુસાર, એનજીઓ ’નેશનલ ફેડરેશન ઑફ સોસાયટીઝ ફોર ફાસ્ટ જસ્ટિસ’ તરફથી હાજર રહેલા વકીલ પ્રશાંત ભૂષણે સુપ્રીમ કોર્ટને પરિસ્થિતિ વિશે જાણ કરી અને જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ અને જસ્ટિસ કે.વી. વિશ્વનાથનની બેંચને જાણ કરી કે કાયદો પસાર થયા પછી તો, 6000 ગ્રામ ન્યાયાલયોની સ્થાપના કરવી જોઈતી હતી. પરંતુ સ્થાપિત 481માંથી માત્ર 309 જ સક્રિય છે.
ગ્રામ ન્યાયાલય ટ્રાયલ કોર્ટનો બોજ ઘટાડી શકે છે: સુપ્રીમ
ખંડપીઠે એવું પણ અનુભવ્યું હતું કે ટ્રાયલ કોર્ટ કે જેમાં અંદાજે 23,000 ન્યાયિક અધિકારીઓ છે જે છેલ્લા પાંચ વર્ષથી 4 કરોડથી વધુ પડતર કેસોની વણઉકેલાયેલી સમસ્યા સાથે ઝઝૂમી રહ્યા છે, ગ્રામ પંચાયત કોર્ટ દ્વારા બોજ ઘટાડવા અને સરળ અને સસ્તું પ્રદાન કરવા માટે તેમની રચના કરવાની જરૂર છે. ટ્રાયલ કોર્ટમાં પ્રવેશ સક્રિય કરી શકાય છે. એએસજી ઐશ્વર્યા ભાટીએ સુપ્રિમને માહિતી આપી હતી કે કેન્દ્ર સરકાર હાલની યોજના મુજબ આ સંબંધમાં રાજ્યોને નાણાકીય સહાય આપવા તૈયાર છે, જેથી ગ્રામજનોને તેમના ઘરઆંગણે ઝડપી ન્યાય મળી શકે.
મુખ્ય સચિવો અને હાઈકોર્ટના રજિસ્ટ્રાર જનરલને છ અઠવાડિયાની અંદર એફિડેવિટ આપવા નિર્દેશ
સુપ્રીમે કહ્યું- ’તમામ રાજ્ય સરકારોના મુખ્ય સચિવો અને હાઈકોર્ટના રજિસ્ટ્રાર જનરલને છ અઠવાડિયાની અંદર ગ્રામ ન્યાયાલયની સ્થાપના અને કામગીરી અંગે એફિડેવિટ દાખલ કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે. કોર્ટની સ્થાપના માટે ઉપલબ્ધ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો પણ એફિડેવિટમાં ઉલ્લેખ કરવો જોઈએ. એફિડેવિટ દાખલ કરતા પહેલા રાજ્ય સરકારના મુખ્ય સચિવ અને હાઈકોર્ટના રજીસ્ટ્રાર જનરલને મળીને ગ્રામ ન્યાયાલયની સ્થાપના માટે બનાવેલ યોજના અંગે ચર્ચા કરવી જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટમાં આ કેસની આગામી સુનાવણી 11 સપ્ટેમ્બરે થશે.
