25 નવેમ્બર, 2016એ લોકો પાસે 9.11 લાખ કરોડ રૂપિયાની રોકડ હતી જેમાં હાલ 239 ટકાનો વધારો
8 નવેમ્બર 2016 ના રોજ કેન્દ્રની મોદી સરકાર દ્વારા નોટબંધીની જાહેરાત કર્યાના છ વર્ષ પછી, જનતા પાસે ઉપલબ્ધ રોકડ ચલણ એક નવા રેકોર્ડ ઉચ્ચ સ્તરે પહોંચી ગઇ છે.
અહેવાલ મુજબ, 21 ઓક્ટોબરે પૂરા થયેલા પખવાડિયામાં 30.88 લાખ કરોડ રૂપિયાનું ચલણ લોકો પાસે રોકડમાં ઉપલબ્ધ હતું, જે 4 નવેમ્બર, 2016ના રોજ ઉપલબ્ધ 17.97 લાખ કરોડ રૂપિયા કરતાં 72 ટકા એટલે કે રૂ. 12.91 લાખ કરોડ વધુ હતું. તે જ સમયે, નોટબંધી પછી, 25 નવેમ્બર, 2016 ના રોજ, લોકો પાસે 9.11 લાખ કરોડ રૂપિયાની રોકડ હતી, જે હાલમાં 239 ટકા વધી છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે, 8 નવેમ્બર, 2016ના રોજ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની જાહેરાત બાદ 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો બંધ કરીને પાછી ખેંચી લેવામાં આવી હતી.
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા અનુસાર, 21 ઓક્ટોબર, 2020 ના રોજ પૂરા થતા પખવાડિયામાં દિવાળીની પૂર્વસંધ્યાએ જનતા સાથેના ચલણમાં રૂ. 25,585 કરોડનો વધારો થયો છે. વાર્ષિક ધોરણે તેમાં 9.3 ટકા અથવા રૂ. 2.63 લાખ કરોડનો વધારો થયો છે.
જ્યારે 8 નવેમ્બર 2016 ના રોજ સિસ્ટમમાંથી 500 અને 1,000 રૂપિયાની નોટો બંધ કરવામાં આવી હતી, તે પહેલા 4 નવેમ્બર 2016 ના રોજ, 17.97 લાખ કરોડ રૂપિયા લોકો પાસે રોકડ હતા. નોટબંધી બાદ જાન્યુઆરી 2017માં તે ઘટીને 7.8 લાખ કરોડ રૂપિયા પર આવી ગયો હતો.
કુલ કરન્સી ઇન સર્ક્યુલેશનમાંથી બેંકો પાસેની રોકડ બાદ કર્યા પછી જનતા સાથેના ચલણની ગણતરી કરવામાં આવે છે. ચલણમાં ચલણ એ દેશની અંદર ગ્રાહકો અને વ્યવસાયો વચ્ચેના વ્યવહારોમાં વપરાતી રોકડ અથવા ચલણનો સંદર્ભ આપે છે.
એક બેંકરને ટાંકીને અહેવાલમાં લખ્યું છે કે નોટબંધી પછી ઘટેલા ચલણથી જીડીપી રેશિયોને જોવાની જરૂર છે.આ સિવાય ટાયર-4 શહેરોમાં 90 ટકા ઈ-કોમર્સ ટ્રાન્ઝેક્શન રોકડમાં થાય છે, જ્યારે 50 ટકા ટિયર-1 શહેરોમાં થાય છે.
ભલે ડિજિટલાઈઝેશન થયું પણ રોકડાનો ક્રેઝ બરકરાર
ભલે સરકાર અને આરબીઆઈ ઓછી રોકડના ઉપયોગ પર ભાર મૂકતી ’કેશલેસ’ સિસ્ટમની હિમાયત કરે છે, ચુકવણીઓનું ડિજિટાઈઝેશન કરે છે અને વિવિધ વ્યવહારોમાં રોકડના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકે છે, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે સિસ્ટમમાં રોકડનો વિકાસ થતો રહે છે.
હજુ 15 કરોડ લોકો એવા છે જેની પાસે બેન્ક ખાતું જ નથી!!
રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રોકડ વ્યવહારો હજુ પણ ભારતમાં ચુકવણીનું મુખ્ય માધ્યમ છે, કારણ કે 15 કરોડ લોકો પાસે બેંક ખાતા નથી. આવા લોકો પાસે એકમાત્ર રોકડમાં જ વ્યવહાર કરવાનો વિકલ્પ રહે છે. બીજી બાજુ જેની પાસે બેંક ખાતા છે તે પણ રોકડમાં જ વ્યવહાર કરતા હોય દેશમાં રોકડ વ્યવહારનું પ્રમાણ વધુ છે.
