વાણિજ્યિક મુદ્દાઓ સાથે સંકળાયેલી વ્યર્થ અરજીઓ રોકવા વ્યાવસાયિક કેસોમાં પૂર્વ સુનાવણી ખર્ચ લાદવાનો સમય આવી ગયો: ચીફ જસ્ટિસ
કારણ વિનાની અરજીઓ કરીને અદાલતનો કિંમતી સમય બગાડનારાઓનું હવે આવી બનવાનું છે. અનેક વાણિજ્યિક બાબતોમાં વારંવાર અરજીઓ કરીને નીચલી અદલાતથી માંડી સુપ્રીમ કોર્ટ સુધીનો કિંમતી સમય બગાડનારાઓને ’પાઠ’ ભણાવવા સુપ્રીમ કોર્ટના ચીફ જસ્ટિસે મહત્વપૂર્ણ સૂચન કર્યું છે. ભારતીય ન્યાય પ્રણાલીમાં અરજદાર પ્રથમ નીચલી અદાલત ત્યારબાદ જિલ્લા અદાલત, પછી હાઇકોર્ટ અને ત્યારબાદ સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરી શકે છે. ઘણાંખરા કિસ્સાઓમાં અનેક ભેજબાજો એક અદાલતમાં હાર્યા બાદ વારંવાર ઉપલી અદાલતોમાં અરજીઓ કરીને કોર્ટનો કિંમતી સમય બગડતા હોય છે ત્યારે હવે સુપ્રીમ કોર્ટ આવા લોકો વિરુદ્ધ લાલ આંખ કરવા જઈ રહી છે.
ચીફ જસ્ટિસ ડી.વાય. ચંદ્રચુડે સોમવારે કોર્ટની સુનાવણી દરમિયાન મૌખિક રીતે ટિપ્પણી કરી હતી કે ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત સમક્ષ દલીલ કરવા માટે વાણિજ્યિક મુદ્દાઓ સાથે સંકળાયેલી વ્યર્થ બાબતોને રોકવા માટે વ્યાવસાયિક કેસોમાં પૂર્વ સુનાવણી ખર્ચ લાદવાનો સમય આવી ગયો છે.
ટીપ્પણી કરતી વખતે ચીફ જસ્ટિસે કહ્યું હતું કે, આવી વ્યર્થ વ્યાપારી બાબતોએ કોર્ટનો ઘણો સમય બગાડ્યો છે અને હવે તેના પર કાબૂ મેળવવાની જરૂર છે. ચીફ જસ્ટિએ ચંદ્રચુડે કહ્યું કે, સુપ્રીમ કોર્ટમાં આવતી કોમર્શિયલ મામલામાં આગોતરું ખર્ચ લાદવાનો સમય આવી ગયો છે. કોમર્શિયલ મામલામાં સુપ્રીમ કોર્ટ માટે એ કહેવાનો સમય આવી ગયો છે કે, પહેલા 5 કરોડનો ખર્ચ જમા કરો અને જો તમારી અરજી વ્યર્થ હશે તો જમા કરેલી રકમ પરત મળશે નહીં.
તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ આવી બાબતો નીચલી અદાલતોના વચગાળાના આદેશો સામેની અપીલ હતી. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે આનાથી બિનજરૂરી રીતે સુપ્રીમ કોર્ટનો સમય બગડ્યો હતો.
ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે કહ્યું કે, તમને ખ્યાલ નથી કે તમે આવી બાબતો માટે સુપ્રીમ કોર્ટમાં આવો છો અને અમારો સમય લો છો. તમે ડિવિઝન બેંચના આદેશને પડકારી રહ્યા છો જેણે તમને વચગાળાની રાહત ન આપવાના એડીજેના આદેશને સમર્થન આપ્યું હતું. અમારે શા માટે આ મામલામાં દખલ દેવું જ જોઈએ? તેવું ચીફ જસ્ટિસે નોંધ્યું હતું.
બોમ્બે હાઈકોર્ટમાં વકીલ તરીકેના તેમના સમયનો ઉલ્લેખ કરતી વખતે તેમણે કહ્યું કે, જ્યારે હું બોમ્બે હાઈકોર્ટમાં હતો ત્યારે મેં આવી અસંખ્ય અરજીઓ અંગે દલીલ કરી હતી અને ન્યાયાધીશ હંમેશા પૂછતા હતા. કાર્યવાહીનું કારણ ક્યારે ઊભું થયું? જો તમે ન્યાયાધીશને કહો કે તે બે વર્ષ પહેલાં ઊભું થયું છે, તો તમારો કેસ ગયો, કોઈ રાહત આપવામાં આવશે નહીં.
ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બેન્ચ સમક્ષ અન્ય એક બાબતમાં જ્યાં એક પીઆઈએલ દાખલ કરવામાં આવી હતી જેમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે લોકોમાં એવી ધારણા છે કે જીવન વીમા કંપની અને એસબીઆઈ એન્ટિટીને સાર્વભૌમ અધિકારનો આનંદ છે. જેની સામે ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે નારાજગી વ્યક્ત કરી અને કહ્યું કે, આ શું છે? આ પીઆઈએલ અધિકારક્ષેત્રનો સંપૂર્ણ દુરુપયોગ છે. તમે આગળ વધી શકો છો પણ અમે તમને નોટિસ આપીએ છીએ કે આના પર ખર્ચ થઈ શકે છે.
ડિવિઝન બેન્ચમાં સુનાવણી ચાલુ હોય તો સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરવાનો અર્થ શું ?: સુપ્રીમ કોર્ટનો અરજદારને સવાલ
ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે કહ્યું કે, તમને ખ્યાલ નથી કે તમે આવી બાબતો માટે સુપ્રીમ કોર્ટમાં આવો છો અને અમારો સમય લો છો. તમે ડિવિઝન બેંચના આદેશને પડકારી રહ્યા છો જેણે તમને વચગાળાની રાહત ન આપવાના એડીજેના આદેશને સમર્થન આપ્યું હતું. અમારે શા માટે આ મામલામાં દખલ દેવું જ જોઈએ? તેવું ચીફ જસ્ટિસે નોંધ્યું હતું.
સુપ્રીમે બિનજરૂરી અરજી અને નોંધણીનો ઉકેલ હેકાથોન આપશે!!
ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ ડી.વાય. ચંદ્રચુડના નેજા હેઠળ ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતમાં પ્રથમવાર હેકાથોન ઇવેન્ટ યોજાવા જઈ રહી છે. આ કવાયતનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હાલની ફાઇલિંગ અને લિસ્ટિંગ પ્રક્રિયાને વધુ કાર્યદક્ષ બનાવવા માટે વ્યવહારુ દરખાસ્તોનું અન્વેષણ કરવાનો છે. એકંદરે ફાઇલિંગ વધારવા માટે આઉટ-ઓફ-ધ-બોક્સ એટલે કે નવીન વિચારો પેદા કરવા માટે સહયોગી વિચારમંથનમાં ભાગ લેવા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.આ કાર્યક્રમનું આયોજન સુપ્રીમ કોર્ટના જજ જસ્ટિસ એસ.કે. કૌલની દેખરેખ હેઠળ કરવામાં આવ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટ બાર એસોસિએશન અને સુપ્રીમ કોર્ટ એડવોકેટ્સ-ઓન-રેકોર્ડ એસોસિએશનના સભ્યોને પણ ભાગ લેવા અને તેમની મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરવા માટે આમંત્રિત કરવામાં આવે છે.
કેવી પરિસ્થિતિમાં અદાલત સીઆરપીસીની કલમ 319 હેઠળની વિશેષ સત્તાનો ઉપયોગ કરી શકે?
સુપ્રિમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચે ટ્રાયલ દરમિયાન વધારાના આરોપીઓને સમન્સ પાઠવવા માટે ક્રિમિનલ પ્રોસિજર કોડની કલમ 319 હેઠળ સત્તાના ઉપયોગ અંગે વિસ્તૃત માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. સીઆરપીસીની કલમ 319 અદાલતને સતા આપતી વિશેષ કલમ છે. જેના ઉપયોગથી ચાર્જશીટમાં ઉલ્લેખ ન હોય તેવી વ્યક્તિ/આરોપીને કોર્ટ સમન્સ પાઠવી અદાલતમાં હાજર રહેવા હુકમ કરી શકે છે. સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેન્ચે કલમ 319 ના ઉપયોગ માટે વિશેષ માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે.જેમાં 12 જેટલા પેટા મુદ્દાઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
- જો સક્ષમ અદાલતને પુરાવા મળે અથવા સીઆરપીસીની કલમ 319 હેઠળ કોઈ અન્ય વ્યક્તિની દોષમુક્ત થવા અથવા સજાનો હુકમ પસાર કરતા પહેલા ટ્રાયલના કોઈપણ તબક્કે નોંધાયેલા પુરાવાના આધારે ગુનો કરવામાં સંડોવણી અંગેની અરજી દાખલ કરવામાં આવી હોય તો તે તબક્કે ટ્રાયલ થોભાવી શકાય છે.
- કોર્ટ ત્યારપછી પહેલા જરૂરિયાત નક્કી કરશે અથવા અન્યથા વધારાના આરોપીઓને બોલાવશે અને તેના પર આદેશ કરશે.
- જો કોર્ટનો નિર્ણય સીઆરપીસીની કલમ 319 હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ કરવાનો અને આરોપીને સમન્સ આપવાનો હોય તો મુખ્ય કેસમાં ટ્રાયલ સાથે આગળ વધતા પહેલા આવો સમન્સ ઓર્ડર પસાર કરવામાં આવશે.
- જો વધારાના આરોપીઓને સમન્સ પાઠવવાનો આદેશ પસાર કરવામાં આવે તો તે કયા તબક્કે પસાર થાય છે તેના આધારે અદાલતે તે હકીકત પર પણ તેનું મન લાગુ પાડવું જોઈએ કે શું? આવા સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓ સામે અન્ય આરોપીઓ સાથે કેસ ચલાવવાનો છે કે અલગથી? તે બાબતે સ્પષ્ટતા કરવી જોઈએ.
- જો નિર્ણય સંયુક્ત ટ્રાયલ માટે છે તો સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓની હાજરીને સુરક્ષિત કર્યા પછી જ નવી ટ્રાયલ શરૂ કરવામાં આવશે.
- જો નિર્ણય એવો હોય કે સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓ પર અલગથી કેસ ચલાવી શકાય છે, તો આવા હુકમના આધારે કોર્ટને જે આરોપીઓ સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી હતી તે ચાલુ રાખવામાં અને ટ્રાયલ પૂર્ણ કરવામાં કોઈ અવરોધ રહેશે નહીં.
- જો ઉપરોક્ત મુદ્દા નંબર 1 મુજબ થોભાવવામાં આવેલી કાર્યવાહી એવા કેસમાં હોય કે જ્યાં અજમાયશ કરવામાં આવેલ આરોપીઓને નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવે અને નિર્ણય એવો હોય કે સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓ પર અલગથી ફરી પ્રયાસ કરી શકાય તો ચુકાદો પસાર કરવામાં કોઈ અવરોધ રહેશે નહીં.
- જો તેના નિષ્કર્ષ સુધી મુખ્ય અજમાયશમાં સત્તાનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી અને જો ત્યાં વિભાજિત (દ્વિભાષિત) કેસ છે, તો સીઆરપીસીની કલમ 319 હેઠળની સત્તાનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. જો તેના પુરાવા હોય તો જ આ કલમનો ઉપયોગ કરી શકાશે.
- જો દલીલો સાંભળવામાં આવે અને કેસ ચુકાદા માટે અનામત રાખવામાં આવે તો કોર્ટ માટે સીઆરપીસીની કલમ 319 હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ કરવા અને તેનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રસંગ ઉભો થાય તો કોર્ટ માટે યોગ્ય માર્ગ તેને પુન:સુનાવણી માટે નક્કી કરવાનો છે.
- તેને પુન:સુનાવણી માટે સુયોજિત કરવા પર સમન્સ અંગે નિર્ણય લેવા માટે ઉપરોક્ત નિર્ધારિત પ્રક્રિયા, સંયુક્ત અજમાયશનું આયોજન અથવા અન્યથા નક્કી કરવામાં આવશે અને તે મુજબ આગળ વધશે.
- આવા કિસ્સામાં પણ તે તબક્કે જો વધારાના આરોપીઓને બોલાવવાનો અને સંયુક્ત ટ્રાયલ હાથ ધરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવે તો ટ્રાયલ નવેસરથી હાથ ધરવામાં આવશે અને નવી કાર્યવાહી હાથ ધરવામાં આવશે.
- જો તે સંજોગોમાં અગાઉ સૂચવ્યા મુજબ સમન્સ કરાયેલા આરોપીના કિસ્સામાં અલગ ટ્રાયલ યોજવાનો નિર્ણય લેવામાં આવે છે. (એ) મુખ્ય કેસનો નિર્ણય દોષિત ઠરાવી અને સજા જાહેર કરીને અને પછી સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓ સામે નવેસરથી આગળ વધી શકે છે. (બી) નિર્દોષ છૂટવાના કિસ્સામાં મુખ્ય કેસમાં તે અસર માટે આદેશ પસાર કરવામાં આવશે અને પછી સમન્સ કરાયેલા આરોપીઓ સામે નવેસરથી કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.
