એક અંકુશ માટે અને સરકારને જવાબદાર બનાવવા માટે વિપક્ષની ભૂમિકા મહત્વની હોય છે
મજબૂત લોકશાહી માટે સ્થિર સરકારની જરૂર હોય છે, તેમ વિશ્વસનીય અને મજબૂત વિપક્ષની પણ જરૂર હોય છે. વિપક્ષનું મુખ્ય કામ વર્તમાન સરકાર પર સવાલ ઉઠાવવાનું અને તેને જનતા માટે જવાબદાર બનાવવાનું છે. વિપક્ષ જ સરકારની સત્તાને અંકુશમાં લેવાનું કામ કરે છે. એ એક સ્થાપિત હકીકત છે કે મોટી બહુમતી અને નબળા વિપક્ષ ધરાવતી સરકારો મહત્વના મુદ્દાઓને પ્રભાવિત કરે છે.1984માં ઈન્દિરા ગાંધીની હત્યા બાદ, જ્યારે રાજીવ ગાંધી 415 બેઠકોની જંગી બહુમતી સાથે સત્તા પર આવ્યા, ત્યારે વિપક્ષો સંખ્યાની દૃષ્ટિએ નબળા હોવા છતાં ચૂપ નહોતા. તે દરમિયાન મધુ દંડવતે, સોમનાથ ચેટર્જી, ઇન્દ્રજિત ગુપ્તા, ઉન્નીકૃષ્ણન, જયપાલ રેડ્ડી સહિતના લગભગ અડધો ડઝન નેતાઓએ બોફોર્સ બંદૂક કૌભાંડનો પર્દાફાશ કર્યો, જેના કારણે રાજીવ ગાંધી સરકારનું પતન થયું. તે પહેલા જ્યારે 1977માં ઈન્દિરા ગાંધી ચૂંટણી હારી ગયા ત્યારે તેમણે સીએમ સ્ટીફન જેવા મજબૂત નેતાઓને મેદાનમાં ઉતારવામાં આવ્યા હતા. કમનસીબે, આ સમયે વિપક્ષ પાસે એવા ઘણા નેતાઓ ન હતા, જે સંસદમાં અને સંસદની બહાર સરકારને ઘેરી શકે.
વિરોધ થવો ખૂબ જરૂરી છે. જો વિપક્ષ નબળો રહે તો શાસક પક્ષ નિરંકુશ બની જાય છે. ભારતીય લોકતંત્ર આજે એક નવા વળાંક પર આવી ગયું છે. ભારતીય જનતા પાર્ટીએ કોંગ્રેસ મુક્ત ભારત બનાવવાનો નારો આપ્યો છે. અને આ દિશામાં સફળતા પણ મળી રહી છે. કોંગ્રેસ અત્યારે વિપક્ષ બનવાને પણ લાયક રહી નથી. ખરેખર આ કમનસીબી ગણી શકાય.
આજે ભારત જેવા વિશાળ લોકતંત્રમાં કોંગ્રેસ એકમાત્ર અખિલ ભારતીય પક્ષ છે. એવો કોઈ એક પક્ષ નથી જે દેશના તમામ પ્રદેશોમાં હાજરી ધરાવે છે. લોકશાહીનું દુર્ભાગ્ય છે કે 130 વર્ષ જૂની કોંગ્રેસ પાર્ટી માત્ર એક જ પરિવારમાં સમેટાઈ ગઈ છે. જો કોંગ્રેસે પ્રણવ મુખર્જીને દેશના વડાપ્રધાન તરીકે પ્રોજેક્ટ કર્યા હોત તો ભારતની લોકશાહીનો ઈતિહાસ અલગ હોત. પાર્ટી ન તો એક પરિવારમાંથી બહાર આવી રહી છે અને ન તો રાહુલ ગાંધી જવાબદારી પૂરી રીતે નિભાવી શક્યા છે.
આજે દેશમાં ભારતીય જનતા પાર્ટી અને નરેન્દ્ર મોદીનો કોઈ વિકલ્પ નથી. ભારતીય જનતા પાર્ટીના કાર્યકર તરીકે આનાથી કોઈ ખુશ થઈ શકે છે, પરંતુ એક જાગૃત નાગરિક તરીકે આ સ્થિતિ ચિંતાનું કારણ પણ છે. મજબૂત વિપક્ષ વિના લોકશાહી સફળ થઈ શકતી નથી. સફળ અને મજબૂત લોકશાહી માટે મજબૂત વિરોધ જરૂરી છે. હિમાચલ અને ગુજરાતની ચૂંટણીના પરિણામ માત્ર કોંગ્રેસ માટે જ નહીં પરંતુ લોકશાહી માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે.
