- HIV એઇડ્સની દવા ART ના સ્ટોક, ગુણવત્તા, અને ટેન્ડરીંગ પ્રક્રિયા અંગે સુપ્રીમ કોર્ટે તમામ રાજ્યોને આપ્યો નિર્દેશ
- ગુજરાતમાં અને ખાસ કરીને રાજકોટ સિવિલ હોસ્પિટલમાં જથ્થો પૂરતા પ્રમાણમાં
- અમુક રાજ્યોમાં દવાની અછતને લઈ સમગ્ર દેશમાં સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા અપાયા આદેશ
હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી વાયરસ (HIV) એક જીવલેણ રોગ જે વિશ્વભરના લાખો લોકોને અસર કરે છે. જેની વ્યક્તિગત સાથે વૈશ્વિક અસર પણ જોખમ ઊભું કરે છે. HIV ની ગંભીરતા વધુ છે કારણ કે તે શરીરની રોગપ્રતિકારક પર ઘાતક અસર કરે છે. આ ચેપના કારણે શરીર સૌથી સામાન્ય ચેપ સામે લડવા માટે પણ સક્ષમ રહેતું નથી. જેના કારણે વ્યક્તિઓ તકવાદી ચેપ અને કેન્સરનો ભોગ બને છે. વધુમાં, HIV/AIDS ની આસપાસના લોકો અને સમાજ સાથે અનુકૂલન સાધવામાં પણ સમસ્યાઓને ઊભી કરે છે. જેના કારણે સામાજિક એકલતા, આર્થિક બોજ અને ઉત્પાદકતામાં ઘટાડો થાય છે. ત્યારે આ રોગના દર્દીઓ માટે ATR- એન્ટીરેટ્રો વાયરલ થેરાપી જીવરક્ષક સાબિત થાય છે. આ દવા દર્દીએ જીવનભર લેવી પડતી દવા છે.
એટીઆર દવાઓ દરેક સિવિલ હોસ્પિટલમાં દર્દીઓને મફતમાં આપવામાં આવતી હોય છે. પરંતુ આ દવાઓ ATR દવાઓ તમામ રાજ્યોના દર્દીઓને પૂરી પડે છે કે નહીં તેને લઈને કેન્દ્ર સરકારે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. સુપ્રીમ કોર્ટે તમામ રાજ્યોને HIV/AIDS (PLHIV)થી પીડિત લોકો માટે એન્ટિ-રેટ્રોવાયરલ થેરાપી (ART) દવાઓના સમયાંતરે સ્ટોકઆઉટ, ટેન્ડરિંગ અને પ્રાપ્તિમાં પારદર્શિતા, અને દવાની ગુણવત્તા અને પ્રમાણપત્ર પ્રક્રિયાઓ સંબંધિત ચિંતાઓનો જવાબ આપવા નિર્દેશ આપ્યો.
જસ્ટિસ અભય ઓક અને જસ્ટિસ ઉજ્જલ ભુયાનની ડિવિઝન બેન્ચે રાજ્યોને નેટવર્ક ઓફ પીપલ લિવિંગ વિથ HIV/AIDS દ્વારા દાખલ કરાયેલી PILમાં અરજદારો દ્વારા પ્રાપ્તિ પ્રણાલીમાં પ્રણાલીગત નિષ્ફળતાઓ અંગે વિગતવાર છ મુદ્દાઓ પર સોગંદનામું દાખલ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો.
કોર્ટે જાન્યુઆરીમાં અરજદારો દ્વારા ઉઠાવવામાં આવેલી ચિંતાઓ પર કેન્દ્ર પાસેથી જવાબ પણ માંગ્યો હતો. કેસની આગામી સુનાવણી 4 એપ્રિલ, 2025 ના રોજ રાખવામાં આવી છે. અરજીમાં આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો કે ખરીદી પ્રણાલીમાં નિષ્ફળતાઓ છે, જેના કારણે ART દવાઓની વારંવાર અછત સર્જાય છે, જેના કારણે PLHIV ની સારવારમાં અવરોધ આવે છે. અરજદારોનું કહેવું છે કે આનાથી PLHIV દર્દીઓમાં બીમારી અને મૃત્યુનું જોખમ વધે છે, જે તેમના સ્વાસ્થ્ય અને જીવનના અધિકારનું ઉલ્લંઘન કરે છે.
પ્રણાલીગત નિષ્ફળતાના આ છ મુદ્દાઓ પર સોગંદનામુ દાખલ કરવા આદેશ કરાયો છે.
- સમયાંતરે સ્ટોકઆઉટ્સ: અરજદારોએ 2004, 2009 અને 2022 માં HIV ARV ના પુનરાવર્તિત સ્ટોકઆઉટ્સ તેમજ HIV કીટ અને ટીબી દવાઓની તાજેતરની અછત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે ઝડપી ખરીદી પ્રક્રિયાઓની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો અને NACO ને બ્લેકલિસ્ટેડ કંપનીઓને કોન્ટ્રાક્ટ આપવાનું ટાળવા વિનંતી કરી.
- ટેન્ડર પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા: અરજદારોએ દવાઓ મેળવવાની પ્રક્રિયામાં વધુ પારદર્શિતાની માંગ કરી હતી, જેમાં NACO વેબસાઇટ પર ટેન્ડર વિગતો જાહેરમાં ઉપલબ્ધ કરાવવાનો સમાવેશ થાય છે.
- દવાની ગુણવત્તા અને પ્રમાણપત્ર પ્રક્રિયા: રાજ્ય લાઇસન્સિંગ સત્તાવાળાઓ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતી પ્રમાણપત્ર અને ગુણવત્તા નિયંત્રણ પ્રક્રિયાઓ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી, ખાસ કરીને TLD ગોળીઓની સ્થિરતા અને સ્વાદ અંગે. અરજદારોએ ઉચ્ચ દવા ગુણવત્તા ધોરણો જાળવવા માટે કડક પૂર્વ-લાયકાત માપદંડોની માંગ કરી હતી.
- સંકલન સમિતિ: અરજદારોએ સ્ટોકઆઉટ્સનું વાસ્તવિક સમયનું નિરીક્ષણ, પારદર્શક સંદેશાવ્યવહાર અને સમુદાયની ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે અગાઉ કાર્યરત સંકલન સમિતિને ફરીથી સ્થાપિત કરવાનું સૂચન કર્યું.
- સ્વતંત્ર દેખરેખ: તેમણે સ્ટોકઆઉટની તપાસ કરવા માટે નિવૃત્ત ન્યાયાધીશો, આરોગ્ય અધિકારીઓ, સમુદાયના પ્રતિનિધિઓ અને ગુણવત્તા નિષ્ણાતોની બનેલી એક સ્વતંત્ર સમિતિની રચના કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો.
- સંમતિ આદેશ: અરજદારોએ સૂચિત ફેરફારોને ઔપચારિક બનાવવા અને સંકલન સમિતિને ફરીથી સ્થાપિત કરવા માટે સંમતિ આદેશ જારી કરવાનું સૂચન કર્યું.
ભારતીય સંઘે એક ટૂંકી નોંધ રજૂ કરી, જેમાં જણાવ્યું હતું કે ART દવાઓનો દેશવ્યાપી સ્ટોક નથી. સરકારે જણાવ્યું હતું કે 2022-2023 માં દવા મેળવવાના ચક્રમાં બે વર્ષનો પુરવઠો શામેલ છે, જે 2025 સુધી ચાલવાની અપેક્ષા છે. સુપ્રીમ કોર્ટે આ મુદ્દાઓ પર કોઈ અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો ન હતો, પરંતુ અરજદારોને NACO અને આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય સાથે ચર્ચા કરવાની મંજૂરી આપી હતી. અરજદારોને આ મુદ્દાના ઉકેલ માટે નક્કર સૂચનો રજૂ કરવાની પણ મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
રાજકોટમાં ART દવાઓનો પૂરતો જથ્થો
એચઆઇવી એઇડ્સની એટીઆર દવાઓ અંગે રાજકોટ RDNPના ચેર પર્સન જગદીશ પટેલે જણાવ્યું હતું કે રાજકોટમાં HIV ના દર્દીઓને એક મહિનાની દવા એકસાથે પૂરી પાડવામાં આવે છે. અને શહેરમાં આ દવાઓનો જથ્થો પુરતા પ્રમાણમાં છે. આ ઉપરાંત દર્દીઓની સંખ્યા મુજબ સ્ટોક માગવામાં આવે છે. હાલ રાજકોટમાં આ દવાઓની કોઈ અછત જોવા નથી મળતી. ઉલ્લેખનીય બાબત એ પણ છે કે કોરોનાની મહામારી દરમિયાન પણ આ દર્દીઓને પૂરતા પ્રમાણમાં દવાઓ પૂરી પાડવામાં આવી હતી.
